Art Terms in Kamus Istılahat İlmiyyah

Yıl 2022, Sayı: 13, 67 - 94, 22.06.2022

Mustafa Sürün

https://doi.org/10.53112/tudear.1086626

Öz

Dictionaries both preserve the memory of a nation and witness its intellectual history. Because the dictionaries are the basic and primary sources which are created according to the direction of intellectual transformations and changing in scientific sources. This is true in Ottoman since the second half of the 19th century, when the scientific knowledge was wanted to be transferred from the West. It was indispensable for both scientists and intellectuals of the period in the modernization process of schooling and translation, to confront with the Western concepts and to find Turkish equivalents. This terminology issue which is an significant problem for all branches of science, was tried to be overcome with prepared dictionaries and to create a common scientific language. In this period, it was desired to prepare more comprehensive dictionaries including all branches of science, as well as independent branch dictionaries. As far as art terms are concerned, studies were given in both types of work. Thus, a serious lexicon literature emerged as a result of both personal and institutional experiences in the modernization period of the Ottoman Empire. The first institution that contributed to this literature was the Istılahat-ı İlmiye Encümeni. In this article, the French art terms and their equivalents in our language were studied in Qamus Istılahat İlmiyyah that its committee wanted to create dictionaries for all branches of science, but only the first volume can be published.

Anahtar Kelimeler

Istılâhât-ı İlmiye Encümeni, Kamus-ı Istılâhât-ı İlmiye, Art dictionaries, Art terms, Celal Esad Arseven

Kamus-ı Istılâhât-ı İlmiye’de Bulunan Sanat Terimleri

Öz

Sözlükler bir milletin hem hafızasını muhafaza etmekte hem de entelektüel serüvenine şahitlik etmektedir. Çünkü sözlükler zihinsel dönüşümlerin ve değişen bilimsel kaynakların istikametine göre oluşturulan temel ve öncelikli kaynaklardır. Osmanlı özelinde bu durum Batından bilimsel birikimin aktarılmak istendiği 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ortaya çıkmıştır. Modernleşme sürecinin mektepleşme ve tercüme ayağında Batılı kavramlarla yüzleşmek ve bunlara Türkçe karşılıklar bulmak dönemin gerek bilim adamları gerekse entelektüelleri için kaçınılmaz olmuştu. Bütün bilim dalları için söz konusu olan bu terim problemi hazırlanan sözlükler ile aşılmaya ve ortak bir bilim dili oluşturulmaya çalışılmıştı. Bu dönemde müstakil branş sözlükleri hazırlandığı gibi bütün bilim dallarını içeren daha kapsamlı sözlükler de hazırlanmak istenmişti. Sanat terimleri söz konusu olduğunda ise her iki çalışma türünde eserler verilmişti. Böylece Osmanlının modernleşme döneminde hem kişisel hem de kurumsal tecrübeler sonucunda ciddi bir sözlük literatürü meydan geldi. Bu literatüre kurumsal olarak katkı sağlayanların başında Istılahat-ı İlmiye Encümeni gelmekteydi. Çalışmamızda encümenin bütün bilim dalları için oluşturmak istediği fakat sadece birinci cildi yayımlanabilen Kamus-ı Istılâhât-ı İlmiye’de yer alan Fransızca sanat terimleri ve dilimizdeki karşılıkları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Istılâhât-ı İlmiye Encümeni, Kamus-ı Istılâhât-ı İlmiye, Sanat sözlükleri, Sanat Terimleri, Celal Esad Rseven

Kaynakça

• Alpyağıl, R. (2015). Felsefe Dili Olarak Türkçenin Gelişme Aşamaları ve Felsefe Sözlüklerimiz (1851-1952). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Arseven, C. E. (1944). Fransızcadan Türkçeye Sanat Lûgati-Dictionnaire D’art Français-Turc. Ankara: Alâeddin Kıral Basımevi.
• Arseven, C. E. (2017). Osmanlı Dönemi Mimarlık Sözlüğü Istılâhât-ı Mi’mâriyye. (Ş. Alpay, Çev.) İstanbul : Kaknüs Yayınları.
• Baye. (1928). Muhtasar Sınaât Tarihi. (Vahid, Çev.) İstanbul: Devlet Matbaası.
• Bostancı, K. (2003). Mehmet Vahit Bey ve Güzel Sanatlar Üzerine Bir Terminoloji Risâlesi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Esad, C. (1324). Istılâhât-ı Mimâriye. İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan.
• Esad, C. (1330). Istılâhât-ı İlmiye Encümeni Tarafından Sanâyi-i Nefîsede Mevcut Kelimât ve Tabirât İçin Vaz’ ve Tedvîni Tensîb Olunan Istilâhât Mecmuasıdır. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Esad, C. (1926 (Kapakta) 1340 (FransızcadanTürkçeye) 1341 (Türkçeden Fransızcaya)). Fransızca’dan Türkçeye ve Türkçeden Fransızcaya Sanat Kamusu-Dictionnaire Des Termes D’art, Francis-Turc, Turc-Français . İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Esad, C. (1983). Sanat Ansiklopedisi (Cilt. 1, s. 1). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Istılahât-ı İlmiye Encümeni Tarafından Kamûs-ı Felsefede Münderic Kelimât ve Tabirât İçün Vaz u Tedvini Tensib Olunan Istılahât Mecmuasıdır. (1330). İstanbul : Matbaa-i Âmire.
• Kamus-ı Istılahât-ı İlmiye. (1333). İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Kara, İ. (2012). Bir Felsefe Dili Kurmak. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kayaoğlu, T. (1998). Türkiye’de Tercüme Müesseseleri. İstanbul: Kitapevi.
• Maarif-i Umumiye Nezareti Istılahât-ı İlmiye Encümeni Talimatnâmesi. (1338). İstanbul: Matbaa-yı Âmire.
• Reinach, S. (1330). Apollo: Tarih-i Umumî Sınâat. (Vahid, Çev.) İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Uçman, A. (1996). II. Meşrutiyettetn Sonra İlmi Terimlerin Tespitinde Önemli Bir Teşebbüs: Istılahat-ı İlmiyye Encümeni. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi , 2/536, 204.
• Uçman, A. (1999). Istılâhât-ı İlmiyye Encümeni. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 19, s. 207-209). içinde Ankara: TDV Yayınları.
• Uçman, A. (Kasım 2003). Istılahât-ı İlmiyye Encümeni. Tarih ve Toplum, 40/239, 15-16.
• Vahid. (1 Teşrinisânî 1928). Bazı Sanat Istılahları Hakkında Mutâlaât. Hayat, 4/101, 6-7.
• Vahid. (1331). Bazı Istılâhât-ı Mühimme-i Sınâiye Hakkında Mütâlaât. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Vahid. (18 Eylül 1325-16 Ramazan 1327). Mebâhis-i Lisaniye-Şimdi Yazabiliriz. Sabah, 7191, 3-4.
• Yazıcı, N. (2012). Güzel Sanatlar Terimleri Alanında Öncü Bir Çalışma Sanâyi’-i Nefîse Istılâhâtı Mecmûası. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yayınları.