A Study on The Problems of Hifz Education in Turkey

Yıl 2023, Sayı: 16, 149 - 174, 30.12.2023

İrem Doğan Cemil Osmanoğlu

https://doi.org/10.53112/tudear.1359005

Öz

Social interest in hıfz education is increasing and diversifying in Turkey. This situation has opened the door to new application and program understandings in hıfz education. Since the 2000s, academic publications on the expanding framework of hıfz education have also been increasing. This change requires a systematic review of the problem areas of the education in question and the publications dealing with them at regularly. It can be said that such examinations can contribute to the improvement of the quality of this education. Based on this concern, scientific publications dealing with the problems of hıfz education were examined in this study. In this framework, the selected works were examined by categorizing them as problems arising from the meaning of memorization, its structure and organization, its program, teachers, students, and parents. In the literature, the local and universal problem areas of the uniform hıfz model based on the traditional hıfz understanding and the resistance points for its updating have been examined, and the structure and functioning of hıfz education have been discussed. Based on the opinions of teachers and students, and the results of research based on theoretical data, various suggestions were made on issues such as stretching and contenting the hıfz education, equipping the instructors effectively, making it functional in terms of guidance and social culture. In the study, it was emphasized that in addition to readings based on ethnographic data, there is a need for action research studies and interdisciplinary perspectives, and that these studies can contribute to a better understanding and transfer of good examples.

Anahtar Kelimeler

Hıfz, hıfz education, the problems of hıfz education, religious education, non-formal religious education

Türkiye’de Hafızlık Eğitiminin Problemleri Üzerine Bir İnceleme

Öz

Türkiye’de hafızlık eğitimine yönelik toplumsal ilgi artmakta ve çeşitlenmektedir. Bu talep hafızlık eğitiminde yeni uygulama ve program anlayışlarına kapı aralamıştır. İki binli yıllardan bu yana hafızlık eğitiminin genişleyen çerçevesini konu edinen akademik yayınlar da artmaktadır. Bu değişim söz konusu eğitimin problem alanları ile bunları konu edinen yayınları belli aralıklarla sistematik olarak incelemeyi gerektirmektedir. Bu tür incelemelerin hafızlık eğitiminin bilimselleşmesine katkı sağlayabileceği söylenebilir. Bu düşünceden hareketle bu araştırmada hafızlık eğitiminin problemlerini konu edinen bilimsel yayınlar ekseninde bir okuma yapılmıştır. Bu çerçevede seçilen eserler hafızlığın anlamından, yapı ve organizasyonundan, programından, öğretici, öğrenci ve velilerden kaynaklanan problemler şeklinde kategorize edilerek incelenmiştir. Araştırma sonunda geleneksel hafızlık anlayışına yaslanan tek tip hafızlık modelinin yerel ve evrensel sorun alanları ile bunun güncellenmesine dönük direnç noktaları irdelenmiş, hafızlık eğitiminin yapı ve işleyişi tartışılmıştır. Son zamanlarda geliştirilen projeler ile bu çerçevede öne çıkan uygulamaların güncellenerek daha rafine hale getirilmeye çalışıldığı, bununla beraber öğretici, öğrenci ve uygulama mekânı itibariyle çeşitli sorunlar ihtiva ettiği görülmüştür. Araştırmada etnografik verilere dayalı okumalar yanında, eylem araştırması niteliği taşıyan araştırmalara, disiplinler arası bakış açılarına ihtiyaç olduğu, bu incelemelerin iyi örneklerin daha iyi anlaşılmasına, transfer edilmesine katkısı olabileceği vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hafızlık, hafızlık eğitimi, hafızlık eğitiminin problemleri, din eğitimi, yaygın din eğitimi

Kaynakça

• Adıgüzel, A., Kılıç, A., Aslanargun, E., Şahin, Ş., Ökmen, B., & Boyacı, Z. (2018). Hafız İmam Hatip Ortaokullarındaki Hafızlık Eğitimine İlişkin Öğretici ve Öğrenci Görüşleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(68), 1453-1475.
• Akdemir, M. A. (2010). Kur’an Ezberinde Kalite İhtiyacı ve Donanımlı Hafızlık. Usûl İslam Araştırmaları, 13(13), 21- 40.
• Algur, H. (2018a). Hafızlık Eğitimi Alan Bireylerin Motivasyon ve Psiko-sosyal Durumlarının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Algur, H. (2018b). Nitelikli Bir Hafızlık Eğitimi İçin Öneriler. Talim Dergisi, 2(2), 243-288.
• Algur, H. (2019). Hafızlık Eğitimi Alan Bireylerin Motivasyon ve Psiko-Sosyal Durumları. Dem Yayınları.
• Algur, H. (2021). Hafızlık Eğitiminin Bireyin Kişilik Özellikleri Üzerindeki Etkisi. Dergiabant, 9(2), 623-647.
• Arslan, G. (2020). Örgün Eğitim Kapsamında Hâfızlık Eğitimi (İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi ve İstanbul Şehit Tolga Ecebalın Kız Anadolu İmam-Hatip Lisesi örneği) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Arslantaş, M. (2019). İmam-Hatip Ortaokullarında Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Projesinde Öğrenci Tutumları (Sivas Zeki Hayran İmam-Hatip Ortaokulu Örneği) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ay, M. E. (2005). Problemleri ve Beklentileriyle Türkiye’de Kur’an Kursları (2. bs). Düşünce Kitabevi.
• Aybey, S. (2020). Hafızlık Eğitiminde Yeni bir Tecrübe: Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık -Önemi, Problemleri ve Beklentileri. Ekev Akademi Dergisi, 82, 383-412.
• Aydın, M. Ş. (2019). Hafızlık Eğitimini Yeniden Düşünmek. İçinde C. Osmanoğlu & Ö. Özbek (Ed.), Hafızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar (ss. 17-39). Kimlik Yayınları.
• Aynur, H. Ş. (2016). İslam Ülkeleri ve Trabzon’da Uygulanan Geleneksel Hafızlık Sistemlerinin Karşılaştırılması. İçinde Ş. Saylan & B. Saylan (Ed.), I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı, C. I (ss. 593-614). Değişim Yayınları.
• Aynur, H. Ş. (2021). Hafızlık Eğitiminde Ezber Yapma ve Ezberi Koruma. İçinde H. Ş. Aynur (Ed.), Çeşitli Yönleriyle Hafızlık Eğitimi (ss. 81-107). Dem Yayınları.
• Başkonak, M. (2022a). Kur’an Kursu Öğreticilerine Göre Uzaktan Hafızlık Eğitimi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 22(1), 193-223.
• Başkonak, M. (2022b). Örgün Eğitimde Hafızlık Sağlama. Hikmetevi Yayınları.
• Bayraktar, M. F. (1992). Eğitim Kurumu Olarak Kur’an Kursları Üzerine Bir Araştırma. Yıldızlar Matbaası.
• Bayraktar, M. F. (2008). Hafızlık Eğitiminin Geleneksel Yöntemleri ve Kur’an Kursları. X. Kur’an Sempozyumu Kur’an ve Eğitim (12-13 Mayıs 2007 / Tokat), 117-138.
• Bozkurt, N. (1997). Hâfız. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 15, ss. 74-78). TDV.
• Buyrukçu, R. (2001). Kur an Kurslarında Din Eğitimi ve Öğretiminin Verimliliği Üzerine Bir Araştırma (Göller Bölgesi Örneği). Fakülte Kitabevi.
• Büyükşahin S., & Osmanoğlu, C. (2023). Çocuğunu Hafızlık Eğitimine Yönlendiren Velilerin Hafızlık Öncesi Hazırlık Durumları. A. Ahmadova (Ed.), Ases International Kayseri Scientific Research Conference (ss. 80-93). Ases Publications.
• Cebeci, S., & Ünsal, B. (2006). Hafızlık Eğitimi ve Sorunları. Değerler Eğitimi Dergisi, 4(11), 27-52.
• Coştu, K. (2017). Hafızlık Eğitimi Veren Proje İmam-Hatiplerde Oryantasyon ve Müşavirlik Hizmeti: İstanbul Örneği. İçinde İ. Erdem, İ. Aşlamacı, & R. Uçar (Ed.), Geleceğin İnşasında İmam Hatip Okulları: C. II (ss. 65-86). İnönü Üniversitesi Yayınevi.
• Çaylı, A. F. (2005). Kur’an Kursu Öğreticilerine Göre Hafızlık Öğretimi ve Problemleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Çınar, F., & Yıldız, F. (2016). 11-15 Yaş Arsındaki Gençlerin Hafızlık Eğitimi Hakkındaki Bilgi Düzeyleri ve Bakış Açıları (7. Uluslararası Din Görevlileri Sempozyumu Bildirileri-Sakarya 2016). İçinde A. İnce (Ed.), Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri (ss. 191-209). Ensar Neşriyat.
• Çimen, A. E. (2007). Hafızlık Müessesesi, Ülkemizdeki Hafızlık Çalışmaları ile İlgili Bazı Değerlendirmeler ve Hafızlığın Sağlamlaştırılmasında Bir Metot Denemesi. Din Eğitimi Araştırmalar Dergisi, 18, 90-166.
• Dartma, B. (2013). Günümüzdeki Hafızlık ile Asr-ı Saadetteki Hafızlığın Karşılaştırılması. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29, 179-192.
• Demir, K. (2019). Hafızlık Eğitimi Almış Bireylerin Benlik Saygısı Üzerine Nitel Bir Çalışma. İZÜ Eğitim Dergisi, 1(2), 285-319.
• DİB. (2010). Hafızlık Eğitim Programı. DİB Yayınları.
• DİB. (2015). Hafızlık Tekrar Programı. DİB Yayınları.
• DİB. (2021a). Hafızlık Eğitim Programı. DİB Yayınları.
• DİB. (2021b). Kur’an Kursları İslami İlimler Temel Öğretim Programı. DİB Yayınları.
• DİB. (2022). Hafızlık Eğitimi Destek Programı. DİB Yayınları.
• el-Humsî, M. (2014). Modern Usul ve Tekniklerle Kur’ân-ı Kerim’i Ezberleme ve Muhafazası (N. İçel, Çev.). Tibyan Yayıncılık.
• Fırat, Y. (2012). Kur’an’ı Kerim’i Okuma, Ezberleme ve Anlamını Öğrenme Üzerine. Bilimname, 22, 7-33.
• Gülmez, A. (2014). Hafızlık Okullu Olmalı. Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur’an Kursları YECDER IV. Ulusal Din Görevlileri Sempozyum Bildirileri (27 Nisan 2013 - İstanbul), 325-334.
• Gün, A., Özdemir, Ş., & Apaydın, H. (2018). Bir İlmi Geleneğin Merkezi: Büyükağa Kur’an Kursu-Hafızlık Eğitimi, Niteliği, Sorunları ve Beklentileri. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(34), 211-240.
• Güneş, A. (2019). Yeni Bir Model Olarak Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık (Bir Durum Analizi). Arı Sanat.
• Güneş, A. (2020). Hafızlık Eğitiminin Öğrencilerin Sosyal ve Özgüven Gelişimlerine Etkisi-Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Yapan İHO Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 53, 263-286.
• Güneş, A. (2021). Örgün Eğitimde Hafızlık. İçinde M. Bahçekapılı & A. A. Çanakcı (Ed.), Din Eğitiminde Ana Konular (ss. 371-391). Fcr Yayınları.
• Güngör, Ö. (2018). Klasik ve Modern Sistemde Hafızlık Yapan Bireylerde Öznel İyi Oluş ve Sosyal Kaygı İlişkisi Üzerine Bir Çalışma (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gürel, R., & Kaya, U. (2019). İlahiyat Fakültelerinde Hafızlık Çalışmaları: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği. İçinde C. Osmanoğlu & Ö. Özbek (Ed.), Hafızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar (ss. 247-295). Kimlik Yayınları.
• Gürel, R., & Mete, E. (2022). Öğrenci Görüşlerinden Hareketle Proje İmam Hatip Ortaokulları ve Diyanet İşleri Başkanlığı’na Bağlı Kur’an Kurslarındaki Hafızlık Eğitimi Süreçlerinin Karşılaştırılması (İstanbul Avrupa Yakası Örneği). Van İlahiyat Dergisi, 10(17), 19-47.
• Kablan, S. (2021). Kur’ân-I Kerîm Hafızlığının Desteklenmesi ve Geliştirilmesi Alanında Eğitim Teknolojileri Kullanımı Merkezli Bir Öneri. Kocaeli İlahiyat Dergisi, 5(2), 739-765.
• Karagöz, S. (2023). Hafızlık Deneyiminin Psikolojik Yaklaşımla İncelenmesi. Bilimname, (49), 31-75.
• Karakaya, A. (2017). Türkiye’de Hıfz Eğitimi (Ankara Örneği) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaosman, M. (2017). İlahî Kelamın Muhafazasına Farklı Bir Yaklaşım Konu ve Anlam Merkezli Hafızlık Önerisi. Artvin Çoruh Üniversitesi İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 1(1), 39-48.
• Kılavuz, M. A. (2005). Kur’an Kurslarında Yetişkin Din Eğitimi. Düşünce Kitabevi Yayınları.
• Kozakoğlu, E. (2019). Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Projesi ve Kur’an Eğitimine Katkısı (Konya Selçuklu Mustafa Büyükkaplan Hafız İmam Hatip Ortaokulu örneği) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kuloğlu, R. (2018). Yönetici Görüşlerine Göre İmam Hatip Ortaokullarındaki hafızlık Projesinin Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kuloğlu, R., & Kanger, F. (2022). Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Projesinin Yönetimsel Açıdan Değerlendirilmesi. Usul İslam Araştırmaları, 38(38), 139-170.
• Oruç, C. (2009). Hafızlık Eğitimi: Elazığ-Harput Hamdi Başaran Kur’an Kursu Örneği. Diyanet İlmi Dergi, XLV(3), 41-60.
• Osmanoğlu, C., & Aslan, F. (2019). Hafızlık Öğrencilerinin Çalışma Alışkanlıkları Üzerine Bir Araştırma. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33(47), 175-232.
• Osmanoğlu, C., & Göksun, A. N. (2019). Hafızlık Eğitiminde Başarı ve Motivasyon. İçinde C. Osmanoğlu & Ö. Özbek (Ed.), Hafızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar (ss. 117-201). Kimlik Yayınları.
• Osmanoğlu, C. (2022). Hafızlık Eğitiminde Bilişsel Hazırbulunuşluk. Erciyes Akademi, 36(4), 2065-2085.
• Önder, M. K. (2009). Hafızlık Eğitiminde Nitelik Sorunu. Diyanet Aylık Dergi, 222, 17-22.
• Özdemir, S., & Çaylı, A. F. (2021). Kur’an Kursu Öğreticilerine Göre Hafızlık Öğretimi ve Problemleri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(119), 23-69.
• Özkan, U. B. (2022). Eğitim Bilimleri Araştırmaları İçin Doküman İnceleme Yöntemi (5. bs). Pegem Akademi.
• Özler, H. K. (2019). Diyanet İşleri Başkanlığı Hafızlık Eğitim Programı Öğretmen ve Öğrenci Görüşleri (Konya Örneği) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, H. (2021). Bilgi, Kalite, Hazırbulunuşluk ve Verimlilik Bağlamında Hafız Adaylarının Eğitimi. İçinde H. Ş. Aynur (Ed.), Çeşitli Yönleriyle Hafızlık Eğitimi (ss. 61-80). Dem Yayınları.
• Şahin, H. (2011). İslam Kültür Tarihinde “Kur’ân hıfzı” Geleneği ve Günümüzdeki Uygulama Biçimleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, H. (2013). Hafızlık Eğitimi, Hafızlığın Günümüzdeki Uygulama Modelleri. Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu -I (30 Mart - 01 Nisan 2012, Ankara), 59-89.
• Şekerci̇, A. (2021). Hafızlık Eğitiminde Kur’an Kursu Terki (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şekerci, A., & Çakmak, A. (2023). Hafızlık Eğitiminde Kur’an Kursu Terki. Hitit İlahiyat Dergisi, 22(1), 359-392.
• Şenat, F. A. (2022). Hafızlık Sorumlulukları Açısından Hafız Adaylarının Özyeterlilik Durumları. Akif, 52(2), 16-39.
• Şengül, Ş. (2022). Kur’an Kursu-Okul İş Birliğine Dayalı Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Programına İlişkin Öğretici Görüşleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Toker, İ. (2016). Hâfızlık Anlam ve Deneyim. Fecr Yayınları.
• Tuncel, E. (2022). Örgün Eğitim Eşliğinde Hafızlık Deneyimine Dair Nitel Bir Araştırma: İlk Emir Koleji Örneği. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 233-261.
• Tunçer, M. (2020). Nitelikli Hafızlık Eğitiminde Ezberin Mana ile Bütünleştirilmesinin Önemi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 20(2), 615-635.
• Uğur, E., & Osmanoğlu, C. (2020). Paydaşlarına Göre Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Uygulamasının Değerlendirilmesi. Bilimname, 41(1), 903-956.
• Ültay, E., Akyurt, H. & Ültay, N. (2021). Sosyal Bilimlerde Betimsel İçerik Analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (10), 188-201.
• Ünsal, B. (2006). Günümüz Kur’ân Kurslarındaki Hafızlık Eğitimi ve Problemleri (İstanbul örneği) [Yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ürkmez, A. (2013). Hafızlık Destekli Sınıf Projesi. Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu -I (30 Mart - 01 Nisan 2012, Ankara), 295-303.
• Vahapoğlu, V. (2016). Türk Milli Eğitim Sisteminde Meydana Gelen Değişikliklerin Hafızlık Eğitimine Etkileri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yetimova, P. (2018). Ortaokula Devam Eden Öğrencilerin Hafızlık Eğitiminde Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerilerine Yönelik Bir Araştırma (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (12. bs). Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, S. (2021). Sosyolojik Açıdan Hafızlık Eğitimi Alan Öğrenciler (Elazığ Örneği) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldız, F. (2019). Hafızlık Eğitiminde Ergenlik Dönemine Bağlı Yaşanılan Problemler (Eskişehir İli Örneği) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, K. (2021). Sosyal Bilimlerde ve Eğitim Bilimlerinde Sistematik Derleme, Meta Değerlendirme ve Bibliyometrik Analizler. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(2), 1457-1490.
• Yusufoğlu, K. (2021). İmam Hatip Ortaokullarında Örgün Eğitimle Hafızlık Projesinin Uygulanması ve Yönetimine Dair Paydaş Görüşlerinin İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.