20. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Türkiye ve İngiltere’de Eğitimde Merkezileşme Çabaları: Kanunların Karşılaştırmalı Okuması

Yıl 2024, Sayı: 18, 189 - 218, 28.12.2024

Elif Atlı , Ayşe Zişan Furat

https://doi.org/10.53112/tudear.1562782

Öz

Bu çalışmada Türkiye ve İngiltere’nin 1900-1925 yıllarındaki eğitim yönetiminde merkezileşmeyle ilgili yasama faaliyetleri karşılaştırılmaktadır. Çalışmanın amacı söz konusu dönemde çoğu ülkede yaygın bir sorun teşkil eden merkezi eğitim yönetimini alternatif çözümlerle ilişkili olarak ele almaktır. 19. yüzyılda halk eğitiminin devletlerin hizmet alanları arasında yer almaya başlamasıyla halk eğitiminin mahiyeti ve yürütülme biçimleri yüzyılın sonlarına doğru bir tartışma alanı haline gelmiştir. Devletin eğitim konusunda belirleyici ve müdahaleci bir rol mü üstleneceği, kontrol görevi ile mi yetineceği, eğitim kurumlarını çalışma bakımından serbest mi bırakacağı vb. sorular eğitim paydaşlarını uzun süre meşgul etmiştir. Çalışma sonucunda Türkiye ve İngiltere’nin eğitim yönetimini merkezileştirmede iki farklı çözüm ürettiği görülmüştür. 1900-1925 yılları arasında iki ülkede de eğitim kurumlarının yönetimi ve denetiminde merkezileşme amaçlı yasalar yapılmıştır. Osmanlı Devleti’nde Meclis-i Mebusan’da Tedrisat-ı İbtidaiye Kanunu Muvakkati ve Cumhuriyet sonrasında Türkiye Büyük Millet Meclisinde Tevhid-i Tedrisat Kanunuyla; İngiltere Parlamentosunda 1902, 1907 ve 1918 Eğitim Yasalarıyla merkezi yönetim güçlendirilmeye çalışılmıştır. İngiltere’de yapılan yasalarla merkezin rolü artırılırken 1870’te oluşturulan ikili sistem de sürdürülmüş, Eğitim Kurulu, Bölgesel Eğitim Otoriteleri ve Kilise Okulları arasında uzlaşma sağlayıcı yasalarla kolay yönetilebilir bir sistem kurulmaya çalışılmıştır. Türkiye’de ise tüm eğitim kurumları Maarif Vekaleti çatısı altında bir araya getirilmiş eğitimde idari bütünlük sağlanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim yönetimi, din eğitmi, merkezileşme, Türkiye, İngiltere, Türkiye Büyük Millet Meclisi, İngiltere Parlamentosu, Meclis-i Mebusan

Educational Administration Activities in Türkiye And England in The First Quarter of the 20th Century: Legislative Activities

Öz

This study compares the legislative activities related to the centralisation of education administration in Türkiye and England between 1900 and 1925. The aim of the study is to examine centralised education administration, which was a common problem in many countries during the period in question, in relation to alternative solutions. The nature of public education and the way in which it was delivered became a matter of debate towards the end of the century, as public education became a service provided by the state in the nineteenth century. Questions such as whether the state will play a decisive and interventionist role in education, whether it will control it, whether it will leave educational institutions free in their activities have long preoccupied educational stakeholders. The study concludes that Türkiye and England have produced two different solutions to the centralisation of education administration. Between 1900 and 1925, laws were passed in both countries to centralise education. In the Ottoman Empire, the Tadrisat-ı İbtidaiye Kanunu Muvakkati in the Meclis-i Mebusan and the Tevhid-i Tedrisat Kanunu in the Turkish Grand National Assembly after the Republic, and in the British Parliament with the Education Acts of 1902, 1907 and 1918, several attempts were made to establish a centralised administration. While the legislation in England strengthened the central administration, which requiring reconciliation between the Board of Education and local education authorities and voluntary schools in order to create a more manageable system it also maintained the dual system established in 1870. In Türkiye, all educational institutions were brought together under the Ministry of Education and an attempt was made to ensure administrative integrity in education.

Anahtar Kelimeler

Educational administration, religious education, centralisation, Turkiye, England, Meclis-i Mebusan, Turkish Grand National Assembly, UK Parliament

Kaynakça

• Aksu, A. (2022). Azınlık okulları. Maarif Ansiklopedisi. https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/azinlik-okullari
• Andrews, L. (2018). The education act, 1918. Routledge.
• Arı, A. (2002). Tevhidi tedrisat ve laik eğitim. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2).
• Başdemir, H. Y. (2012). Türk eğitim sisteminin yapısal sorunları ve bir öneri. Liberal Düşünce Dergisi, 67.
• Binbaşıoğlu, C. (2014). Başlangıçtan günümüze Türk eğitim tarihi. Anı Yayıncılık.
• Bulut, Y., ve Bimay, M. (2020). Karşılaştırmalı yerel yönetimler analizi: İngiltere ve Türkiye örnekleri. OPUS International Journal of Society Researches, 16(29). https://doi.org/10.26466/opus.735795
• Çakan, İ. (2013). Cumhuriyet Döneminde ilköğretimin finansman sorunu ve mektep vergisi uygulaması. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları.
• Demirel, R. (2009). Tevhid-i Tedrisat Kanunu ve Atatürk dönemi uygulamaları [Yüksek Lisans Tezi]. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Education Act 1918. (t.y.). 18 Eylül 2024 tarihinde https://www.parliament.uk/about/living- heritage/transformingsociety/parliament-and-the-first-world-war/legislation-and-acts-of-war/education- act-1918/ adresinden erişilmiştir.
• Education Bill (13 Mart 1918). 03 Ekim 2024 tarihinde https://api.parliament.uk/historic- hansard/commons/1918/mar/13/education-bill adresinden erişilmiştir.
• Education (England and Wales) (5 Mayıs 1902). 03 Ekim, 2024, tarihinde https://api.parliament.uk/historic- hansard/commons/1902/may/05/education-england-and-wales-bill-2 adresinden erişilmiştir.
• Education (England and Wales) (30 Temmuz 1906) 29 Ağustos 2024 tarihinde https://api.parliament.uk/historic- hansard/sittings/1906/jul/30 adresinden erişilmiştir.
• Education in England and Wales. 25 Ağustos 2024 tarihinde https://api.parliament.uk/historic- hansard/commons/1918/jan/14/education-in-england-and-wales adresinden erişilmiştir.
• Education (England And Wales)-Hansard-UK Parliament 24 Mart 1902. https://hansard.parliament.uk/Commons/1902-03-24/debates/b2251611-79d6-49ee-a71b- 6dab7f08e3f5/Education(EnglandAndWales)
• Education (England and Wales) Bill. 28 Eylül 2024, tarihinde https://api.parliament.uk/historic- hansard/commons/1902/may/08/education-england-and-wales-bill-2 adresinden erişilmiştir.
• Elementary Education (england and Wales). 03 Ekim, 2024, tarihinde https://api.parliament.uk/historic- hansard/commons/1908/feb/24/elementary-education-england-and-wales adresinden erişilmiştir.
• Ergün, M. (1982). Atatürk Devri Türk eğitimi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi.
• Erişirgil, M. E., ve Varlık, M. B. (2011). Bildiklerim. Mülkiyeliler Birliği Vakfı.
• Gillard, D. (2018). Education in the UK: A history. https://education-uk.org/history/chapter06.html adresinden erişilmiştir.
• Gündüz, M. (2024). Tevhid-i Tedrisat, kavramı, kanunu ve tatbiki. Çerçeve. https://www.academia.edu/123044129/Tevhid_i_Tedrisat_kavram%C4%B1_Kanunu_ve_Tatbiki adresinden erişilmiştir.
• Gündüz, M. (2024, Mart 19). 100’üncü yılında tevhid-i tedrisat ve eğitimde zihniyet üzerine. https://www.perspektif.online/100uncu-yilinda-tevhid-i-tedrisat-ve-egitimde-zihniyet-uzerine/ adresinden erişilmiştir.
• K.E.T Wilkinson. (1918). A Guide To The Education Act 1918. http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.90831
• Kanunu Esasi ve Meclisi Mebusan nizamname-i dahilisi. 1909. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/items/b4b39d39- 39b5-478c-a532-5113d705744e.
• Kay, W. K. (2000). Religious education in Great Britain. Edgar Almén (Ed) Religious Education in Great Britain, Sweden and Russia. Presentations, Problem Inventories and Commentaries içinde (ss. 12-59). Linköping University Electronic Press.
• Kaymakcan, R. (1996). İkinci Dünya Savaşı Sonrası İngiltere Okullarında Din Eğitimi, Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3, ss. 225-240.
• Mr. Herbert Fisher’s Statement. (1917, 19 Nisan) 03 Ekim 2024, tarihinde https://hansard.parliament.uk/Commons/1917-04-19/debates/fefb9ed1-a497-4b0e-91db- 2847753f2697/MrHerbertFisherSStatement adresinden erişilmiştir.
• Oruç, C. (2016), İngiltere’de Okul Öncesi ve İlköğretim Okullarında Resmi Din Eğitimi II: Kilise Okulu Örneği. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 16(2), 23-50.
• Oran, B. (1994). Lozan’ın “Azınlıkların Korunması” Bölümünü Yeniden Okurken. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 49(03) https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001728
• Robinson, W. (2002). Historiographical Reflections on the 1902 Education Act. Oxford Review of Education, 28(2/3), 159-172.
• Smith, A. T. (1907). The Education Bill of 1906 for England and Wales as It Past The House of Commons. Government Printing Office.
• Somel, S. A. (t.y). 1869 Tarihli Maârif-i Umûmiye Nizâmnâmesi, Esbab-ı Mucibe Layihası ve İdeolojik Temelleri. İçinde Sultan Abdülmecid ve Dönemi (1823-1861) (ss. 136-167). İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
• TBMM, (1923, 5 Eylül), Tutanak Dergisi, Devre 2. Cilt 1.
• TBMM, (1920, 9 Mayıs). Tutanak Dergisi, Devre 1. Cilt 1.
• TBMM, (1923, 5 Mart). Tutanak Dergisi, Devre 1. Cilt 28.
• TBMM, (1924, 3 Mart). Tutanak Dergisi. Devre 2. Cilt 7.
• TBMM (1924, 17 Nisan). Tutanak Dergisi, Devre 2 Cilt 8/1.
• TBMM, (1920, 26 Nisan). Tutanak Dergisi, Devre 1. Cilt 1.
• The United States Bureau of Education. (1907). Report of the Commissioner of Education for the year ending june 30, 1906 Volume I. Government Printing Office. https://archive.org/details/reportofcommissi00unit_26/page/n7/mode/1up?view=theater
• The United States Bureau of Education. (1908). Report of the Commissioner of Education for the Year Ended June, 1908- Volume 1. Government Printing Office.
• UK Parliament, 03 Ekim 2024, tarihinde https://hansard.parliament.uk/Commons/1902-05-07/debates/36f830a9- 1aac-4ff3-a47b-71fc358a7ed0/Education(EnglandAndWales)Bill adresinden erişilmiştir.
• Uyanık, E., Kaya, M. M., ve Elçiçeği, B. (2021). II. Meşrutiyet döneminde eğitim tartışmaları ve 1913 tarihli Tedrisat-ı İptidaiye Kanunu’nun uygulanması. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), Article 1. https://doi.org/10.33400/kuje.908998
• Ünal, U. (Ed.). (2014). Arşiv belgelerine göre Osmanlı eğitiminde modernleşme. Bion Matbaacılık.
• Yanardağ, A. (2018). Milli mücadelede milli eğitim sistemi kurma tartışmaları ve Tevhid-i Tedrisat’a gidiş. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.
• Yücel, H. A. (1936). Fransada kültür işleri. Devlet Basımevi.