A Phenomenological Study on the Relationship Between the Understanding of God and Religious Education in Early Adolescence

Yıl 2025, Sayı: 19, 217 - 251, 30.06.2025

Aslihan Atik , Arzu Bütün

https://doi.org/10.53112/tudear.1702048

Öz

Adolescence is a period in which an individual transitions from childhood to adulthood, and experiences major biological, psychological, social and mental changes. In this process, religious development, like other areas of development, plays an important role. Moving away from the simple and concrete understanding of childhood, the adolescent reaches a more abstract, profound and questioning perspective. Adolescence is an important transitional period in which the individual delves deeper into his/her search for identity and the world of faith and questions. Adolescents' understanding of God is shaped in parallel with their mental, emotional and social development processes. The concept of God that is formed during this period constitutes one of the cornerstones of the individual's religious identity. Religious education plays a critical role in helping adolescents build this understanding in a healthy way. Because religious education aims not only to convey knowledge; it also aims to help individuals make sense of their world of faith, produce values, and develop their religious identity. The purpose of this research is to examine the effect of systematic religious education received in early adolescence on the formation of the understanding of God. Çalışma, nitel araştırma paradigmasında ve fenomenoloji (olgu bilim) deseninde yürütülmüştür. The study group consisted of 24 secondary school students between the ages of 12-14. As a result of the research, it was determined that adolescents in this age group generally have positive feelings about Allah. In addition, it has been observed that the religious education received during this period has both cognitive and affective effects on adolescents' understanding of God. In addition, it has been concluded that the personality traits of religious educators are as effective as the content of religious education in shaping adolescents' perception of God.

Anahtar Kelimeler

Religious Education , Early Adolescence , Religious Development , Understanding Of God

Etik Beyan

For the study, ethics committee approval was received from Çukurova University Scientific Research and Publication Ethics Committee in the Field of Social and Human Sciences, dated 25.06.2024 and numbered E.1011475.

Erken Ergenlikte Allah Anlayışı ve Din Eğitimi İlişkisi Üzerine Fenomenolojik Bir Çalışma

Öz

Ergenlik, bireyin çocukluktan yetişkinliğe geçtiği; biyolojik, psikolojik, sosyal ve zihinsel açıdan büyük değişimlerin yaşandığı bir dönemdir. Bu süreçte, dini gelişim de diğer gelişim alanları gibi önemli bir rol oynar. Çocukluk dönemindeki basit ve somut anlayıştan uzaklaşan ergen, daha soyut, derinlikli ve sorgulayıcı bir bakış açısına ulaşır. Ergenlik dönemi, bireyin hem kimlik arayışı hem de inanç dünyasında derinleştiği ve sorgulamalarda bulunduğu önemli bir geçiş evresidir. Ergenlerin Allah anlayışı, zihinsel, duygusal ve sosyal gelişim süreçlerine paralel olarak şekillenir. Bu dönemde oluşan Allah tasavvuru, bireyin dini kimliğinin temel taşlarından birini oluşturur. Din eğitimi, ergenin bu anlayışı sağlıklı biçimde inşa edebilmesi açısından kritik bir rol üstlenir. Çünkü din eğitimi yalnızca bilgi aktarmayı değil; bireyin inanç dünyasını anlamlandırmasına, değer üretmesine ve dini kimliğini geliştirmesine katkı sunmayı da hedefler. Bu araştırmanın amacı, erken ergenlik döneminde alınan sistematik din eğitiminin Allah anlayışının oluşumuna etkisini incelemektir. Çalışma, nitel araştırma paradigmasında ve fenomenoloji (olgu bilim) deseninde yürütülmüştür. Araştırmanın çalışma grubunu, 12–14 yaş aralığında yer alan 24 ortaokul öğrencisi oluşturmuştur. Araştırma sonucunda, bu yaş grubundaki ergenlerin Allah ile ilgili genel olarak olumlu duygular içinde oldukları tespit edilmiştir. Ayrıca bu dönemde alınan din eğitiminin, ergenlerin Allah anlayışı üzerinde hem bilişsel hem de duyuşsal etkiler oluşturduğu gözlemlenmiştir. Bunun yanı sıra, ergenlerin Allah tasavvurunun şekillenmesinde din eğitiminin içeriği kadar, din eğitimcilerinin kişilik özelliklerinin de etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi , Erken Erkenlik , Dini Gelişim , Allah Anlayışı

Etik Beyan

Çalışma için Çukurova Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Alanında Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu’ndan 25.06.2024 tarih ve E.1011475 sayılı etik kurul onayı alınmıştır.

Kaynakça

• Akyüz, Z. (2010). Gençlerde benlik saygısı ve tanrı tasavvuru (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Albayrak, A. (1995). Ergenlerin Dinî gelişiminde sevgi ve korku motifinin etkinliği (yüksek lisans tezi). Uludağ Üniversitesi.
• Atik, A. (2015). Dinî gelişim kuramlarına din eğitimi bağlamında genel bir bakış. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(3), 728-743.
• Atik, A. (2016). Ernest Harms ve Ronald Goldman’ın dinî gelişim kuramları bağlamında dini içerikli çocuk kitapları (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Atik, A. (2023). Müslüman toplumda erken çocuklukta Allah tasavvuru ve öğretimi. R. Kaymakcan (Ed.). Erken çocuklukta dini ahlaki gelişim ve öğrenme içinde. Dem Yay.
• Atsız, H. (2004). Psikoanalitik kuramda dinin kökeni ve gelişim süreci. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 4(2), 95-120.
• Aydın, A. (2010). Eğitim psikolojisi. Pegem Akademi.
• Aygün, A. (2006). James W. Fowler ve İnanç Gelişim Teorisi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 6(1), 118-140.
• Bahadır, A. (2002). Ergen kişiliği bağlamında din-kişilik ilişkisi. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(14), 111-114.
• Bardakoğlu, A. (1992) Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (c. 6, ss. 413- 414). TDV Yayınları.
• Baytemur, K. (2020). Lise gençliğinde Allah inancının gelişimi ve eğitiminde etkili olan faktörler (Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi). Uludağ Üniversitesi.
• Coşkunsever, A. (2022). Gelişim ve din psikolojisi açısından ergenlik dönemi ve temel problemleri. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 5, 47-80.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri. (M. Bütün & SB Demir, Çev.). Siyasal Kitapevi.
• Cüceloğlu, D. (1996). İnsan ve davranışı. (7. Baskı). Remzi Kitabevi.
• Çağırıcı, M. (1989). Ahlak. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (c. 2, ss. 1-9) İstanbul: TDV Yayınları.
• Çelen, H. N. (2007). Ergenlik ve genç yetişkinlik: Bir dönüşüm süreci. Papatya Yayıncılık Eğitim.
• Doğan, R. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu din kültürü ve ahlak bilgisi 8. Sınıf ders kitabı. Gezegen Yayıncılık.
• Erdoğan, İ., Demirpolat, E., Çelik, R., Etik Acar, G. & Önal, M. (2023). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu din kültürü ve ahlak bilgisi 5. Sınıf ders kitabı. Lisans Yayıncılık.
• Festinger, L. (1957). A theory of cognitive dissonance, Evanston. IL: Row & Peterson.
• Gottlieb, E. ve Ulu, M. (2006). Dini düşüncenin gelişimi. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 12(1), 269-289.
• Gündüz, B., Çapri, B., Tunç, A., Bolat, E. Y., Çakar, F. S., Esen, G., Gündüz, H. Ç., Gündoğdu, M., Kırdök, O. & Gündoğdu, R. (2015). Eğitim psikolojisi. Karahan Kitabevi.
• Gündüz, T. Gençlik dönemi din eğitimi. M. Köylü (Ed.) Gelişimsel basamaklara göre din eğitimi içinde. Nobel Yayıncılık.
• Hayta, A. (2006). Anneden Allah’a: Bağlanma teorisi ve İslâm’da Allah tasavvuru. Değerler Eğitimi Dergisi, 4(12), 29- 63.
• Hökelekli, H. (2020). Din psikolojisi (15. Baskı). TDV Yay.
• Karaca, F. (2022). Dinî gelişim psikolojisi. Kitap Yurdu Doğrudan Yayıncılık.
• Karaca, F. ve Hacıkeleşoğlu, H. (2020). Allah tahayyülleri ölçeği. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 54, 67-83.
• Kaya, M. (2011), Tasavvur. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (c. 40, ss. 126 -127). TDV Yayınları.
• Kayıklık, H. (2002). Bireysel dindarlığın psikolojik kaynakları. Dini Araştırmalar Dergisi, 5, 13, 27-40.
• Kımter, N. (2016). Namaz ve psikolojik iyi olma arasındaki ilişki üzerine bir inceleme. EKEV Akademi Dergisi (68), 299-332.
• Koç, A. (2011). Üniversite öğrencilerinde Tanrı tasavvuru, benlik algısı ve öfke yaşantısı (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi.
• Köylü, M. (2013). Gelişimsel basamaklara göre din eğitimi. Nobel Yay.
• Köylü, M. ve Oruç, C. (2017). Çocukluk dönemi din eğitimi. İstanbul: Nobel Yay.
• Köylü, M. ve Oruç, C. (2023). Gençlik dönemi din eğitimi. İstanbul: Nobel Yay.
• Kulaksızoğlu, A. (2009). Ergenlik psikolojisi (11. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kulu, F. (2019). Ergenlik döneminde dinî başa çıkma ve anlam arayışı (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Nurmı, K. T. E. ve Nurmı, K. E. (2012). Gelişimle İlgili Teoriler ve Dinî Tecrübe-I. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30(1), 63-87.
• Özdemir, B. (2008). 13-20 yaşları arasında Dinî gelişim ve eğitimi -James W. Fowler’ın inanç gelişimi teorisi bağlamında bir araştırma (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Öztürk Zurnacı, Ş. (2019). İmam hatip ortaokulu öğrencilerinde tanrı tasavvuru (Yüksek Lisans Tezi). Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Parman, T. (2013). Ergenliğin yüzleri (2. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Saban, A., Ersoy, A. F., Özden, M., Bozkurt, M., Ersoy, A., Akar, H. ve Yahşi, Z. (2017). Eğitimde nitel araştırma desenleri. Anı Yayıncılık.
• Santrock, J. W. (2020). Ergenlik (Çev. Ed. Diğem Müge Siyez) 14. Baskı. Nobel Yay.
• Santrock, J. W. (2021). Yaşam boyu gelişim: Gelişim psikolojisi (G. Yüksel, çev.) 13. Baskı. Nobel Yay.
• Sığrı, Ü. (2018). Nitel araştırma yöntemleri. Beta Yayıncılık.
• Silverman, D. (2021). Nitel araştırma nasıl yapılır. (E. Hava, Çev.). Küre Yayınları.
• Su, M. (2022). Piaget’in bilişsel gelişim teorisinin ergenlik dönemi Dinî gelişim üzerindeki etkileri: Elkind’in Yaklaşımı. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 13(1), 63-82.
• Su, M. (2025). Gençlik ve din eğitimi (Din dışı kimliklerle karşılaşma ve dönüşüm). İlahiyat Yayınları.
• Şık, İ. (2018). Takdir Olgusu Kader Algısı Yazgı Yanılgısı. (2. Baskı) Gece Kitaplığı.
• Taşın, Z. (2024). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu din kültürü ve ahlak bilgisi 7. Sınıf ders kitabı. Erkad Yayınları.
• Taşın, Z. (2022). Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 9. Sınıf ders kitabı. Erkad Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. (11. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Topaloğlu, B. (1989) Allah. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (c. 2, ss. 471- 498). TDV Yayınları.
• Ulusoy, A. (2003). Gelişim ve Öğrenme. Anı Yayıncılık.
• Yakut, S. ve Oruç, C. (2025). Z Kuşağı Gençlerinin Sosyal Medya Kullanımlarının Dini Öğrenmelerine Etkileri. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi 12/23, 141-161.
• Yaldız, H. (2024). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu din kültürü ve ahlak bilgisi 6. Sınıf ders kitabı. SDR İpekyolu.
• Yavuz, K. (2012). Çocukta dinî duygu ve düşüncenin gelişmesi:(7-12 yaş). Boğaziçi Yayınları.
• Yavuz, K. (2013). Günümüzde inancın psikolojisi. Boğaziçi Yayınları.
• Yavuzer, H. (2021). Gençleri anlamak. Remzi Kitabevi.
• Yıldoğan, Ç. (2012). 7-12 Yaş arası çocuklarda tanrı tasavvuru -Kırşehir/Çiçekdağı İlçesi örneği (Yüksek Lisans Tezi). Erciyes üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.