19. Yüzyıl Tarih Yazıcılığı ve Ahmed Cevdet Paşa

Yıl 2013, Cilt: 2 Sayı: 2, 108 - 128, 30.06.2013

Edip Uzundal

Öz

Özet

Osmanlı tarihçiliği esas itibariyle İslam tarih yazıcılığının bir devamı olmakla birlikte altı asır boyunca tarihçiliğin hemen her türünde eserler verilmesi suretiyle bir “Osmanlı tarih yazıcılığı tarzı” teşekkül etmiştir. Bu tarz zamanla gelişerek 19. yüzyılda tamamen kendine özgü bir nitelik kazanmıştır. Tarih yazıcılığındaki çeşitliliğe rağmen dünya tarihçilerinin eserlerini ve arşiv belgelerini değerlendirmek, diğer sosyal bilimlerden istifade etmek, tarihi malzemeyi sağlam bir eleştiri süzgecinden geçirmek ve böylece olayların sebep ve sonuçlarını ortaya koymak gibi bilimsel tarihi metotların uygulanmaya başlaması ancak 19. yüzyılda mümkün olabilmiştir.

19. yüzyılda ilmi tarihçilik geleneğinin en önemli temsilcilerinden biri hiç şüphesiz Ahmed Cevdet Paşa’dır. Cevdet Paşa, hukuk, maarif ve ıslahat alanlarında başarılı işler yapan bir devlet adamı olmasının yanında, Osmanlı tarihçiliğinin büyük başarılarından biri olarak kabul edilen 12 ciltlik Tarih-i Cevdet’i, Tezâkir’i ve Marûzât’ı vücuda getirmiş bir tarihçidir. Cevdet Paşa’nın eserleri olayların ele alınış biçimi, arşiv kaynaklarıyla beraber Batı kaynaklarının kullanılması ve daha ilmi bir metotla yazılmış olması bakımından benzerlerinden ayrılır.

Anahtar Kelimeler: Tarih, Osmanlı, 19. Yüzyıl, Ahmed Cevdet Paşa, Tarih Yazıcılığı.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Akyol, A. (2011). “İbn Haldun’un İlim Anlayışında Felsefe ve Tarih Tasavvuru”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011/2, C.10 Sayı 20, s.29-59
• Alpugan, Betül B. (1999). ‘‘Geç Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Tarih Yazıcılığı ve Tarih Kitapları’’ , Osmanlı, C. 8, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 262-270.
• Arıkan, Z. (1985). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Tarihçilik” , Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 6, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 1583-1594.
• Arslan, A. (2002). İbn Haldun, Vadi Yayınları, Ankara.
• Atalay, B. (1999). “Ahmed Cevdet Paşa Tarihinde Osmanlı Devleti”, Osmanlı, C.8, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 271-285.
• Aydın, A. (2002). ‘‘Osmanlılarda Tarih Yazıcılığı” , Türkler, C. 11, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 417-425.
• Cevdet Paşa. (1891). Tarih-i Cevdet, 1822-1895, Dersaadet Matbaa-i Osmaniye Tertib-i Cedit
• Cevdet Paşa. (1986). Tezâkir 1-12, (Yayınlayan: Cavid Baysun), TTK Basımevi, Ankara.
• Cevdet Paşa. (1991). Tezâkir 13-20, (Yayınlayan: Cavid Baysun), TTK Basımevi, Ankara.
• -
• Cevdet Paşa. (1991). Tezâkir 21-39, (Yayınlayan: Cavid Baysun), TTK Basımevi, Ankara.
• Cevdet Paşa. (1991). Tezâkir 40 Tetimme, (Yayınlayan: Cavid Baysun), TTK Basımevi, Ankara.
• Cevdet Paşa. (2007). Kısas-ı Enbiya ve Tevârih-i Hulefâ (Peygamberler ve Halifeler Tarihi), (Sadeleştiren: Metin Muhsin Bozkurt), Çelik Yayınevi, İstanbul.
• Cevdet Paşa. (2010). Sultan Abdülhamid’e Arzlar (Ma‘rûzât), (Yayınlayan: Yusuf Halaçoğlu), Babıâli Kültür Yayıncılığı, İstanbul.
• Doğan, İ. (2009). “Sosyolojik Bir Malzeme Olarak Tezâkir” Ahmed Cevdet Paşa Sempozyumu: (9-11 Haziran 1995), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, s. 229-245.
• Gözübenli, B. (2009) “Türk Hukuk Tarihinde Kanunlaştırma Faaliyetleri ve Mecelle” , Ahmed Cevdet Paşa Sempozyumu: 9-11 Haziran 1995, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, s. 285-299.
• Halaçoğlu, Y, Aydın, M. A. (1993). “Cevdet Paşa” , TDVİA, C. 7, İstanbul, s. 443-450.
• Hayta, N, Ünal, U. (2011). “Modernleşme Döneminde Osmanlı Tarih Yazıcılığı(1789-1908)”, Türkiye’de Tarih Yazımı, (Ed. Vahdettin Engin-Ahmed Şimşek), Yeditepe Yayınevi, İstanbul, s. 137-153.
• İbn Haldun, (1989). Mukaddime, (çev: Zakir Kadiri Ugan), MEB Basımevi, İstanbul.
• İpşirli, M. (1999). ‘‘Osmanlı Tarih Yazıcılığı’’ , Osmanlı, C. 8, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 247-256.
• İnalcık, H, Arı, B. (2011). “Klasik Dönem Osmanlı Tarihçiliği”, Türkiye’de Tarih Yazımı, (Ed. Vahdettin Engin-Ahmed Şimşek), Yeditepe Yayınevi, İstanbul, s. 107-136.
• İnalcık, H. (2011). “Türkiye’de Modern Tarihçiliğin Kurucuları” , Türkiye’de Tarih Yazımı, (Ed. Vahdettin Engin-Ahmed Şimşek), Yeditepe Yayınevi, İstanbul, s. 179-196.
• Keskioğlu, O. (1966). Ahmed Cevdet Paşa (1822-1895) Hayatı ve Eserleri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 14, Ankara, s. 221-234.
• Kuran, E. (2009). “Devlet Adamı Olarak Cevdet Paşa” Ahmed Cevdet Paşa Sempozyumu: 9-11 Haziran 1995, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, s. 3-7.
• Lewis, B. (1960). ‘‘Türkiye’de Tarihçilik ve Milli Uyanış’’ , Türk Yurdu, C. 2, S. 3(285), Ankara, s. 9-12.
• Neumann, Chrıstoph K. (2000). Araç Tarih Amaç Tanzimat Tarih-i Cevdet’in Siyasi Anlamı, (Çev. Meltem Arun), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Okumuş, E. (1999) “İbn Haldun ve Osmanlı’da Çöküş Tartışmaları”, Divan İlmi Araştırmaları, Yıl 4, Sayı 6, s. 183-209.
• Ortaylı, İ. (1986). ‘‘Cevdet Paşa ve Avrupa Tarihi’’, Ahmed Cevdet Paşa Semineri, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, s. 163-172.
• Ortaylı, İ. (1995). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yayınları, İstanbul.
• Ortaylı, İ. (2008). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara.
• Ölmezoğlu, A. (2001). “Cevdet Paşa”, İslam Ansiklopedisi, C.III, MEB, Eskişehir, s. 114-123.
• Özkaya, Y. (1986). ‘‘Ahmed Cevdet Paşa’nın Tarihi’nde Arşiv Belgelerini Kullanışı ve Değerlendirişi”, Ahmed Cevdet Paşa Semineri, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, s. 145-162.
• Sözen, K. (2002). “Ahmed Cevdet Paşa’nın Tarihçiliğimize Getirdiği Yeniliklerin Felsefî Tahlili” , Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl 2002 Sayı 9, s. 11-20.
• Süslü, A. (1985). ‘‘Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Tarihçiliği’’ , Türk Kültürü, S. 262, Yıl XXIII, s. 145-162.
• Şafak, A. (2009). “Hukukun Temel İlkeleri Açısından Mecelle’ye Bir Bakış”, Ahmed Cevdet Paşa Sempozyumu: 9-11 Haziran 1995, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, s. 263-278.
• Şimşirgil, A, Ekinci, E. B. (2008). Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle, KTB Yayınları, İstanbul.
• Yazan, Ü. M. (2009). “Bir Osmanlı Sosyologu: Ahmed Cevdet Paşa” , Ahmed Cevdet Paşa Sempozyumu, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, s. 9-16.
• Yıldız, M. (2010). “İbn Haldun’un Tarihselci Devlet Kuramı”, FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2010 Güz, Sayı 10, s. 25-55.
• Yılmaz, Mehmet N. (2009). “İlmî ve Tarihî Bir Şahsiyet Olarak Ahmed Cevdet Paşa”, Ahmed Cevdet Paşa Sempozyumu: 9-11 Haziran 1995, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, s. XIII- XV.
• Yinanç, Mükrimin H. (1940). “Tanzimat’tan Meşrutiyete Kadar Bizde Tarihçilik”, Tanzimat I, 100. Yıldönümü Münasebetiyle, Maarif Matbaası, İstanbul, s. 573-595.
• Yüksek, H. (2006). 19. Yüzyıl Osmanlı Tarihçiliği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Uludağ, S. (1999). “İbn Haldun”, TDVİA, C. 19, İstanbul, s. 538-543.
• Uzundal, E. (2012). “Alman Tarihçi Christoph K. Neumann'ın Araç Tarih Amaç Tanzimat- Tarih-i Cevdet'in Siyasi Anlamı Adlı Eserinin Tanıtımı ve Değerlendirilmesi”, History Studies, Vol. 4/2, s. 443 - 450.
• http://www.belgeler.com/blg/cf0/Ahmed-cevdet-pasa-nin-tarih-anlayisi, (Erişim tarihi: 20. 06. 2013).