Osmanlı Devleti’nde Okutulan İlk Fizik Ders Kitabı: Usûl-i Hikmet-i Tabiiye (Doğa Felsefesine Giriş)

Yıl 2013, Cilt: 2 Sayı: 2, 58 - 77, 11.08.2013

Seval Yinilmez Akagündüz

Öz

Bu makalede modernleşmenin eğitim üstündeki etki ve sonuçları paralelinde Osmanlı Devleti’nde modern bilimlere ve fizik eğitimine nasıl bakıldığı,  dönemin ilk fizik ders kitabı olan Usûl-ü Hikmet-i Tabiiye (Doğa Felsefesine Giriş) aracılığıyla açıklanmaya çalışılmıştır. Modernleşmenin anahtarı olan eğitsel gelişmeler, ülkede eski eğitim kurumlarının yanı sıra yeni eğitim kurumlarının açılmasına da öncülük etmiştir. Söz konusu yeni eğitim kurumlarının materyal ihtiyacı yeni ders kitaplarını bir zorunluluk haline getirmiştir. Usûl-ü Hikmet-i Tabiiye bu ders kitaplarından birisidir. 1885 yılında ilk baskısı yapılan kitabın yazarı Mehmet Emin Derviş Paşa’dır. Mühendishanelerde okutulmak için hazırlanan eser, yalın anlatımı ve ele aldığı konuların çeşitliliği, fotoğraflarla zenginleştirilmiş içeriği bakımından da değerlidir.

Anahtar Kelimeler: Modernleşme, Eğitim, Felsefe, Doğa Felsefesi, Fizik

 

The First Physics Textbook in Ottoman State: Usûl-ü Hikmet-i Tabiiye

(Introduction to the Philosophy of Nature)

Abstract: In this article how modern sciences and physics education was perceived in the Ottoman Empire in parallel with the effects and results of modernization on education is tried to be explained through the era’s the first physics textbook called Usûl-ü Hikmet-i Tabiiye (Introduction to the Philosophy of Nature). “Education”, being the key to the modernization, pioneered to the foundation of new educational institutions as well as the older educational institutions. The material need of the new educational institutions in question necessitated the use of new textbooks. In this respect, Usûl-ü Hikmet-i Tabiiye is one of these textbooks. The author of the book, whose first publication was in 1885, is Mehmet Emin Derviş Paşa. This work, prepared to be taught in engineer schools, is valuable for its plain expression, variety of subjects it deals with and its content enriched with photographs.

Keywords: Modernization, Education, Philosophy, Nature Philosophy, Physics

 

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Eğitim, Felsefe, Doğa Felsefesi, Fizik

Kaynakça

• Aristoteles. (2005). Fizik. S. Babür (Çev.), İstanbul: YKY.
• Ayni, M. A. (2007). Darülfünun tarihi. İstanbul: Kitabevi.
• B. M. (2000). Osmanlı müellifleri I-II-III. Ankara: Bizim Büro.
• Behmoras, L. (2008). Suat Derviş. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Berkes, N. (2003). Türkiye'de çağdaşlaşma. İstanbul: YKY.
• Bernal, J. D. (1995). Modern çağ öncesi fizik. D. Yurtören (Çev.), Ankara: Tübitak.
• Dobbes, B. J., & Jacob, M. C. (2000). Newton ve Nevtonculuk kültürü. G. Ezber (Çev.), İstanbul: İzdüşüm.
• Durant, W. (2003). Felsefenin öyküsü. E. Gürol (Çev.) İstanbul: İz.
• Halliday, D., & Resnick, R. (1987). Fiziğin temelleri. C. Yalçın (Çev.), Ankara: Ayrım.
• İhsanoğlu, E. (1990). Darülfünun tarihçesine giriş. Ankara: TTK.
• Kadıoğlu, S. (2007). Osmanlı'da modernleşme döneminde fen bilimlerinin gelişimi. E. Eğribol, & U. Özcan (Edt.), Bilim Sosyolojisi. İstanbul: Kitabevi.
• Lewis, B. (2004). Modern Türkiye'nin doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mehmet Emin Derviş Paşa. (1865). Usûl-ü hikmet-i tabiiye. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Mehmet Emin Derviş Paşa. (1870). Usûl-ü hikmet-i tabiiye. İstanbul: Sanayi.
• MacLachlan, J. (2008). Galileo. İ. Kalınyazgan (Çev.) Ankara.
• Ross, D. (2002). Aristoles. A. Arslan, İ. O. Anar ve Ö. Kavaşoğlu (Çev.), İstanbul: Kabalcı.
• Sayılı, A. (2008a). Atatürk, bilim ve üniversite. R. Demir (Edt.), Aydın Sayılı Külliyatı-1, Atatürk ve Bilim. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, s. 15-30.
• Sayılı, A. (2008b). Batılılaşma hareketimizde bilimin yeri ve Atatürk. R. Demir (Edt.), Aydın Sayılı Külliyatı-I, Atatürk ve Bilim. Ankara: Atarürk Kültür Merkezi, s. 89-194.
• Şarman, K. (2005). Türk Promethe’ler. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Taşdemirci, E. (2001). Türklerde eğitim. H. G. Topdemir (Edt.), Türk Düşünce Tarihi. Ankara.
• Tekeli, İ. (2002). Türkiye’de siyasal düşüncemizin gelişimi konusunda bir üst anlatı. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Modernleşme ve Batıcılık. İstanbul: İletişim, s. 19-43.
• Tekeli, İ., & İlkin, S. (1999). Osmanlı imparatorluğu'nda eğitim ve bilgi üretim sisteminin oluşumu ve dönüşümü. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Topdemir, H. G. (2004). Aristoles'in doğa-fizik felsefesi. Felsefe dünyası (39), 3-18.
• Topdemir, H. G., & Yinilmez, S. (2009). Galileo. İstanbul: Say.
• Yıldırım, A. (1998). Türk üniversite tarihi. Ankara: Öteki.
• Zeller, E. (2008). Genel felsefe tarihi. A. Aydoğan (Çev.), İstanbul: Say.