Osmanlı Devleti’nde Bir Dünya Tarihi Deneyimi: Mizancı Mehmed Murad Ve Tarih-i Umumi’si

Yıl 2015, Cilt: 4 Sayı: 2, 113 - 135, 24.10.2015

Emrah Yıldız

https://doi.org/10.17497/tuhed.185632

Öz

Evrensel tarih ya da dünya tarihi gibi geniş ölçekli çalışmaların Osmanlı tarihyazımında farklı bir yeri ve önemi vardır. Tarih-i Umumi ya da değişik isimlerle yazılan dünya tarihleri, Osmanlı Devleti’ni bütünsel bir yaklaşım içinde değerlendirirken, dünyanın diğer devlet ve toplumlarıyla karşılaştırma imkanı da vermektedir. Diğer coğrafya ve toplumların nasıl algılandığı ve analiz edildiğinin, buna karşın Osmanlı’nın bu dünya içinde nereye ve nasıl konumlandırıldığının izleri de bu eserlerde görülebilir. Mizancı’nın Tarih-i Umumi’si bu noktada önemli bir fırsat sunmakta, Osmanlı dünya tarihçiliğinin 19. yüzyıldaki dönüşümüne örnek teşkil etmektedir. Diğer yandan, milliyetçi düşünce ve girişimlerin hızlandığı ve milli kimliklerin etkili olmaya başladığı bir dönemde Mizancı’nın evrensel bir bakış açısı sunması da incelenmeye değerdir.    

Anahtar Kelimeler: Dünya Tarihi, Osmanlı İmparatorluğu, Mizancı Mehmed Murad, Tarih Yazımı, Evrensel Yaklaşım

A WORLD HISTORY PRACTICE IN THE OTTOMAN EMPIRE: MİZANCI MEHMED MURAD AND HIS TARİH-İ UMUMİ

Abstract: Large scale studies like the ones on Universal or World History have got a special role and importance in the Ottoman Historiography. World Chronicles written under the names such as Tarih-i Umumi "General History" or some others, evaluating the Ottoman Empire with an integrated approach, let us compare and contrast the Empire with the other countries or societies. The traces of how these countries and people are seen and analyzed by the Ottomans and, how and where the Ottomans are located among this environment can also be followed in these works. In this respect, Tarih-Umumi "General History" of Mizancı Mehmed Murad provides a great opportunity and is a good example for the evaluation of Ottoman World Historiography in the 19th century. On the other hand, in an era that nationalist ideologies and practices gathered pace, Mizancı Mehmed Murad's universal approach is also worth examining.

Keywords: Ottoman Empire, Mizancı Mehmed Murad, World History, Historiograpy, Universal Approach

Anahtar Kelimeler

Dünya Tarihi, Osmanlı İmparatorluğu, Mizancı Mehmed Murad

Kaynakça

• Ahmed Midhat Efendi. (1303). Mufassal Tarih-i Kurun-ı Cedide, C. 1, (y.y. yok).
• Akün, Ö. F. (1998). Hayrullah Efendi Tarihi. Diyanet İslam Ansiklopedisi.(17), 76-79. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• -
• Babinger, F. (2000). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. C. Üçok (Çev). İstanbul: Kültür Bakanlığı.
• Çavdar, T. (1989). Mizancı Murat Bey’in “Tarih-i umumi’sinde” Fransız İhtilali. Tarih ve Toplum, 12 (68), 38-40.
• Çavdar, T. (1999). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950. Ankara: İmge.
• Emil, B. (2009). Son Dönem Osmanlı Aydını Mizancı Murad Bey. İstanbul: Kitabevi.
• Gültekin, A. K. (2014). Erken Cumhuriyet Döneminde Antropoloji ve Irkçılık: Malûl Bir İlişki Hakkında Notlar. Teori, (295), 40-57.
• Halaçoğlu, Y. & Aydın, M. A. (1993). Cevdet Paşa. Diyanet İslam Ansiklopedisi (7), 443-450.
• Mizancı Mehmed Murad. (1298). Tarih-i Umumi. C. 3. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Mizancı Mehmed Murad. (1299a). Tarih-i Umumi. C. 4. İstanbul: Kantar Biraderler Matbaası.
• Mizancı Mehmed Murad. (1299b). Tarih-i Umumi. C. 5, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Mizancı Mehmed Murad. (1299c). Tarih-i Umumi. C. 6. İstanbul: Kitabçı Karabet.
• Mizancı Mehmed Murad. (1300). Tarih-i Umumi. C. 1, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Mizancı Mehmed Murad. (1302). Tarih-i Umumi. C. 2. İstanbul: Tercüman-ı Efkar Matbaası.
• Mizancı Mehmed Murad. (1328). Tarih-i Umumi. C. 6. İstanbul: Kasbar Matbaası.
• Neumann, C. K. (1999). Araç Tarih Amaç Tanzimat Tarih-i Cevdet’in Siyasi Anlamı. (Çev. M. Arun). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Ortaylı, İ. (1986). Cevdet Paşa ve Avrupa Tarihi. Ahmed Cevdet Paşa Semineri Bildiriler. İstanbul: İÜEF Yayınları, (163-172).
• Roberts, J. M. (2011). Dünya Tarihi. C. 1. İstanbul: İnkılap.
• Timur,T. (2000). Toplumsal Değişme ve Üniversiteler. Ankara: İmge.
• Timur,T. (2010). Osmanlı Kimliği. Ankara: İmge.
• Toksöz, M. (2002). The World of Mehmed Murad: Writing Histoires Universelles in Ottoman Turkish. Osmanlı Araştırmaları Dergisi. (XL), 343-363.
• Uçman, A. (2005). Mizancı Murad. Diyanet İslam Ansiklopedisi. (30), 214-216.
• Uşaklıgil, H. Z. (1987). Kırk yıl: Anılar. Ş. Kutlu (Haz.). İstanbul: İnkılap.
• Yıldız, E. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir Dünya Tarihçisi: Ahmed Midhat Efendi. History Studies İnternational Journal of History. 7 (1), 249-266. doi: 10.9737/historyS1454
• Yinanç, M. H. (2011). Tanzimat’tan Meşrutiyet’e Kadar Bizde Tarihçilik. Milli Tarihin İnşası, A Şimşek & A. Satan (Haz.). İstanbul: Tarihçi.