Türk Eğitim Tarihi İçerisinde Mevlevîhanelerin Yeri

Yıl 2015, Cilt: 4 Sayı: 2, 259 - 271, 24.10.2015

Serdar Ösen

https://doi.org/10.17497/tuhed.185642

Cited By: 1

Öz

Mevlânâ’nın ölümünden sonra kurulan Mevlevilik tarikatı Anadolu’da, Balkanlar’da ve Osmanlı Devleti’nin hakim olduğu diğer bölgelerde faaliyet göstermiş, mevlevîhane adı verilen tekke ve dergâhlarında Türk kültür hayatının şekillenmesinde oldukça önemli vazifeler ifa etmiştir. Mevlevîhaneler klasik tasavvufi yaşamın sergilendiği alanlar olmasının yanı sıra içerisinde çeşitli alanlarda eğitim verilen birer eğitim kurumu işlevi de görmüştür. Özellikle Mevlânâ Celaleddîn Rumi’nin eserlerinin çoğunluğunun Farsça olması nedeniyle gerek İstanbul’da bulunan mevlevîhaneler gerekse diğer bölgelerde bulunan mevlevîhaneler birer Farsça eğitim merkezi olmuştur. Bazı mevlevîhanelerde bulunan kütüphaneler ise eğitim faaliyetlerinin sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmesinde itici güç oluşturmuştur. Mevlevî mukabelesinde mûsikinin kullanılması ise mevlevîhanelerin sanat eğitimi verilen mekanlar haline gelmesine de vesile olmuştur.

Hazırlamış olduğumuz çalışmamızda yukarıda vermiş olduğumuz bilgiler çerçevesinde Mevlevîliğin ve mevlevîhanelerin Türk Eğitim Tarihi içerisindeki yeri ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Mevlevîlik, Mevlevîhane, Dârü’lmesnevi, Musikî, Eğitim

 

THE ROLE of MEVLEVIHANES in the HISTORY of TURKISH EDUCATION

Abstract: The Mevlevi Order that founded after death of Mevlana Jalaluddin Rumi was active in Anatolia, Balkans and was dominated in region of Ottoman Empire. İn tekke and dergah called as Mevlevi Lodge (mevlevihane) it did very important service for development of Turkish cultural life. Besides being places where conventional sufistic life is performed, mevlevihanes functioned as educational institutions in various fields. Owing to the fact that most of Mevlana Jalaluddin Rumi’s Works are Persian, mevlevihanes both in Istanbul and in different regions became the centres of Persian Language Education. Furthermore, the libraries in some mevlevihanes functioned as pioneering force to carry out educational facilities effectively. The use of Turkish traditional music in Mevlevi conversations enabled mevlevihanes’ becoming institutions of art education.

            This study aims to present the role of Mevlevi Orders and Mevlevihanes in the History of Turkish Education by means of the information explained above.

Keywords: Education, History, History of Education, Mevlevi Order, Mevlevihane

Anahtar Kelimeler

Mevlevîlik, Mevlevîhane, Dârü’lmesnevi, Musikî, Eğitim

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa (1991). Tezakir, 40-Tetimme, Yay. Cavid Baysun. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ahmet Eflaki (2006). Ariflerin menkıbeleri, Çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Kabalcı.
• Arbaş, H. (1999). Mevlevî sanatçılar. Osmanlı, Ed. Güler Eren. Ankara: Yeni Türkiye, C.11, s. 93-99.
• Arpaguş, S. (2009). Mevlevîlikte ma’nevi eğitim. İstanbul.
• Artam, G. (2007). Osmanlı devleti’nde mevlevî tarikatı’nın klasik öncesi dönemi (13-17. Yüzyıllar). İstanbul: Tarih Encümeni.
• Babinger, F. ve Köprülü, F. (1996). Anadolu’da İslamiyet, Çev. Ragıp Hulusi, Yay. Haz. Mehmet Kanar. İstanbul: İnsan.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi İrade Dahiliye (İ. DH.) Dosya No: 235, Gömlek No: 21929
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi İrade Dahiliye Dosya No:94, Gömlek No: 4713
• Bayat, A.H. (1989). Hüsn-i hat san’atında mevlevîlik ve mevlevîler. Selçuk Üniversitesi IV. Milli Mevlânâ Kongresi, (Tebliğler) 12-13 Aralık 1989 Konya, s. 81-111.
• Baykara, A. (1340). Sanatkar mevlevîler. Milli Mecmua, 15 Teşrin-i Sani 1340, No: 25, s. 402.
• Çelebi, A.H. (2006). Mevlânâ ve mevlevîlik. Ankara: Hece.
• Cicioğlu, H. (1983). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve eğitim. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. 16(2), ss. 209-224.
• Derman, M.U. (2003). Mevlevîlik ve san’at. Konya’dan Dünya’ya Mevlânâ ve Mevlevîlik, Ed. Nuri Şimşekler. Konya, s.203-212.
• Ergin, O. (1977). Türk maarif tarihi, C. 1-2. İstanbul: Eser Neşriyat.
• Gölpınarlı, A. (1983). Mevlânâ’dan sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Günüç, F. (2003). Hat san’atında “Hazret-i Mevlânâ” isimli mevlevî sikkesi biçimindeki istifler. Konya’dan Dünya’ya Mevlânâ ve Mevlevîlik, Ed. Nuri Şimşekler, Konya 2003, s. 213-216.
• Horata, O. (1999). Mevlânâ ve divan şairleri. Hacette Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Yıl 1999, Sy. Özel, ss. 43-56.
• Ayvansarayî, H. (2001). Hadikatü’l Cevami, Haz. Ahmet Nezih Galitekin. İstanbul: İşaret.
• İnalcık, H. (2006). Osmanlı İmparatorluğu klasik çağ (1300-1600), Çev. Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi.
• -
• İnançer, Ö. T. (2003). Mevlevî mûsıkîsi ve semâ âdâbı. Konya’dan Dünya’ya Mevlânâ ve Mevlevîlik, Ed. Nuri Şimşekler, Konya 2003, ss.191-202.
• Kayaoğlu, İ. (2003). Anadolu’da ilk mevlevîler. Konya’dan Dünya’ya Mevlânâ ve Mevlevîlik, Ed. Nuri Şimşekler, Konya 2003, ss. 159-164.
• Küçük, S. (2002). Yenileşme dönemi kültür ve sanatına katkıda bulunan mevlevîler ve mevlevî dergâhlarında güzel sanatlar. Türkler. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, C. 15, ss. 539-552.
• Küçük, S. (2003). Mevlevîliğin son yüzyılı. İstanbul: Simurg.
• Küçük, S. (2006). Istanbul mevlevîhanelerinin Türk sanat ve edebiyat hayatına katkıları (XIX. Asır). Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sanatında Mevlânâ ve Mevlevîlik Ulusal Sempozyumu,, 14-16 Aralık 2006, Konya, Bildiriler, Konya 2007, ss. 507-528.
• Mehmed Ziya (2005) Yenikapı Mevlevîhanesi, Yay. Haz. Murat A. Karavelioğlu. İstanbul: Ataç.
• Mehmet Celaleddin Çelebi (2000). Son yüzyılda mevlevîlik. Uluslararası Mevlânâ Bilgi Şöleni, 15-17 Aralık 2000, Bildiriler. Ankara: Kültür Bakanlığı, ss. 337-338.
• Önder, M. (1992). Yüzyıllar boyunca mevlevîlik. Ankara: Dönmez.
• Önder, M. (2003). Mevlevîliğin sistemleşmesi, sultan veled ve diğer postnişinler. Konya’dan Dünya’ya Mevlânâ ve Mevlevîlik, Ed. Nuri Şimşekler, Konya 2003, ss. 131-150.
• Önkaş, N. A. (2006). Mevlevîliğin güzel sanatlarla ilişkisi. Uluslar arası Düşünce ve Sanatta Mevlânâ Sempozyumu Bildirileri, Konya 2006, ss. 773-794.
• Osmanzade, H.V. (2006) Sefine-i Evliya. Hazl. Mehmet Akkuş ve Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi.
• Özcan, N. (2002). Türk musikisinin âbide şahsiyetlerinden Hamâmîzâde İsmail Dede Efendi. Türkler. Ankara: Yeni Türkiye, C. 12, ss. 449-453.
• Pakalın, M.Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. İstanbul.
• Pala, İ. (1996). Edebi çehresiyle mevlevîhaneler. SÜ. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sy. 2, ss. 55-60.
• Salgar, M. F. (1995). Dede Efendi. İstanbul: Ötüken.
• Tanrıkorur, Ç. (2005). Osmanlı dönemi Türk mûsikîsi. İstanbul: Dergah.
• -
• Turan, O. (2000). Türk cihan hakimiyeti mefkuresi Tarihi. İstanbul: Boğaziçi.
• Ünver, S. (2003). Güzel sanat akademileri ‘mevlevîhaneler.’ Konya’dan Dünya’ya Mevlânâ ve Mevlevîlik, Ed. Nuri Şimşekler, Konya 2003, ss. 198-199.
• Yazıcı, G. (2006). Gelibolu mevlevîhanesinden yetişen sanatkarlar. Uluslar arası Mevlânâ Mesnevî Mevlevîhaneler Sempozyumu (19-21 Aralık 2005 Manisa) Bildiriler, Manisa 2006, ss. 489-510.