Religious and Mystical Concepts in the Words of Elazığ-Harput Folk Songs

Yıl 2022, , 465 - 475, 30.09.2022

Yavuz Demirtaş

https://doi.org/10.5152/JTRI.2022.221852

Öz

In folk songs performed in Elazığ-Harput music, which has a special position in Turkish music with traces of Turkish folk music and Turkish classical music, many poems from mani, koşma, gazel, kaside etc. which are verse forms of Turkish literature are used as lyrics. Musical works (ağır havalar) whose lyrics are composed of divân poems constitute the "art music" dimension of Elazığ-Harput music, and musical works (uzun ve oynak havalar) whose lyrics are composed of folk poems constitute the "folk music" dimension of this music. Although the concepts of non-religious constitute the majority in these lyrics used, Allah (CC), Mevla (CC), kurban (victim), bayram (feast), gül (rose), bülbül (nightingale) etc. there are also many religious-mystical concepts such as. However, we would like to point out that this situation stems from the daily spoken language rather than religiosity, and that everyone who is religious or non-religious has to use these concepts, since they take place in daily speech. In this study, religious and mystical concepts in Harput folk songs have been determined and information about these concepts has been given.

Anahtar Kelimeler

Concept, Elazığ-Harput, Folk Song, Lyrics, Music, Religion, Sufism

Elazığ-Harput Türkülerinin Sözlerinde Dinî ve Tasavvufî Kavramlar

Öz

Türk halk müziği ile Türk sanat müziğinden izler taşımakla Türk müziği içerisinde özel bir konuma sahip olan Elazığ-Harput müziğinde icra edilen türkülerde, mani, koşma, gazel, kaside vs. Türk edebiyatı nazım şekillerinden pek çok şiir, türkü sözü (güfte) olarak kullanılmaktadır. Sözleri divân şiirlerinden oluşan eserler (ağır havalar), Elazığ-Harput müziğinin "sanat müziği" boyutunu, sözleri halk şiirlerinden oluşan müzikal eserleri (uzun ve oynak havalar) ise bu müziğin "halk müziği" boyutunu oluşturmaktadır. Kullanılan bu güftelerde lâ-dinî (dindışı) mahiyetteki kavramlar ekseriyeti teşkil etmekle birlikte, Allah (CC), Mevla (CC), kurban, bayram, gül, bülbül vs. gibi birçok dinî ve tasavvufî kavram da yer almaktadır. Ancak bu durumun dindarlıktan ziyade günlük konuşma dilinden kaynaklandığını ve günlük konuşma içerisinde yer aldığı için dindar olan-olmayan herkesin bu kavramları kullanmak zorunda olduğunu belirtmek isteriz. İş bu çalışmamızda, Harput türkülerinde yer alan dinî ve tasavvufî kavramlar tespit edilerek, haklarında bilgiler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kavram, Elazığ-Harput, Türkü, Güfte, Müzik, Din, Tasavvuf

Kaynakça

• Akmehmedoğlu, N. (2015). 18. Yüzyıl Klasik Türk Mûsikîsi Bestekârlarının Dindışı Sözlü Eserlerinde Yer Alan Tasavvufi Mazmunlar Üzerine Bir İnceleme. (Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akün, Ö. F. (1994). “Divân Edebiyatı”. TDV İslâm Ansiklopedisi, IX, 389-427.
• Armutlu, S. (2010). “Şem’ u Pervâne”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXVIII, 495-497.
• Bilgin, A. A. (2011). “Tekke Edebiyatı”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XL, 381-384.
• Boynukalın, E. (2013). “Yemîn”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XLIII, 417-418.
• Bozkurt, N. (2004). “Mezârlık”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXIX, 519-522.
• Bozkurt, K. (2015). Bâkî, Fuzûlî, Şeyhülislâm Yahyâ ve Nedîm Divanlarında Haz Kavramı. Turkish Studies. 10(4), 215-256. [Crossref]
• Bulut, M. (2017). Delilleriyle İslam Akaidi. Erkam Yayınları.
• Cebecioğlu, E. (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Rehber Yayınları.
• Çağrıcı, M. (1997). “Hak”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XV, 137-139.
• Çimtay, K. (2012). Hikâyeleri ve Makamlarıyla Harput Musıkisi Nota Albümü. Elazığ Belediyesi Kültür Yayınları.
• Dağlar, A. (2017). Mazmûn Gülünün Mazmûnuna Bülbül Olmak. Sûfî Araştırmaları Dergisi, 15, 23-42.
• Demirci, K. (2001). “Kabir”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXIV, 33-35.
• Demirtaş, Y. (2017). Harput Müziği Güftelerine Dair Bazı Tespit ve Düşünceler. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22(1), 153-164.
• Dik, E. (2019). Harput Mûsikîsi’nde Bulunan Dinî Motifli Eserlerin Müzikal Analizi. (Yüksek Lisans Semineri), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Durmuş, İ. (2003). “Leylâ ve Mecnun”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XVII, 159-160.
• Elçin, Ş. (1995). Halk Edebiyatına Giriş. Akçağ Yayınları.
• Eren, A. (2005). Şeyhülislâm Yahya Divânı’nda Bülbül. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 47-57.
• Güç, A. (2002). “Kurban”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXVI, 433-435.
• Güler, Z. (1999). Harput’ta Edebiyat ve Sözlü Folklor. Dünü ve Bugünüyle Harput (Tarih-Edebiyat-Şiir-Folklor). Türkiye Diyanet Vakfı Elazığ Şubesi Yayınları.
• Güngör, H. (2010). “Tanrı”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIX, 570-571.
• Kafkasyalı, A. (2010). Türkü. Türk Yurdu Dergisi, 269, 134-136.
• Kalyon, F. (2020). Tasavvuf Sembollerinin Usûlî Divanı ile Fuzûlî’nin Türkçe Divanındaki Kullanılışı. İksad Yayınevi.
• Kınık, M. (2011). Bir İletişim Aracı Olarak Türk Halk Müziği ve Türküler. Erciyes İletişim Dergisi “Akademia”, 2(1), 136- 150.
• Kola, F. (2016). Aşka Dair Bazı Tasavvurlar (XVI. Yüzyıl Divanlarındaki Aşk Redifli Gazellerden Hareketle). Journal of Turkish Language and Literature, 2(2), 67-94. [Crossref]
• Köktan, Y. (2002). Elazığ Harput Müziğinde Söz. (Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kurnaz, C. (1992). “Bülbül”. TDV İslâm Ansiklopedisi, VI, 485-486.
• Kurnaz, C. (1996). “Gül”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XIV, 219-222.
• Macit, M. (2006). “Nedîm”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 32, 591-593.
• Odabaşı, F. (2014). Dindarlık Göstergesi Olarak Dil/Dil Dindarlığı. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 14(1), 137- 151.
• Pala, İ. (1997). Şi’r-i Kadîm. Ötüken Neşriyat A. Ş.
• Pala, İ. (2004). Divân Edebiyatı. Kapı Yayınları.
• Polat, E. (2019). Leyla ile Mecnun Hikâyesi’nin Şeyhülislam Yahya Divânı’na Yansıması. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(17), 325-338.
• Sert, F. (2017). Elazığ Harput Türküleri Üzerine Bir İnceleme. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 5(1), 70-71. [Crossref]
• Sinanoğlu, M. (2000). “İmân”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXII, 212-214.
• Sucu, N. (2007). Hind Tipinin Kimliği, Divân Edebiyatındaki Yeri ve Rindlik Felsefesinin Tasavvufla İlgisi. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, 18, 243-280.
• Sunguroğlu, İ. (1961). Harput Yollarında. (4. Cilt), Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları.
• Tanrıverdi, H. (2018). Din-Kültür İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 8(3), 595-600.
• Tertip Komitesi (1999). Notalarla Harput Musikisi. (2. Cilt), Elazığ Valiliği Yayınları.
• Topaloğlu, B. (1989). “Allah”. TDV İslâm Ansiklopedisi, II, 471-498.
• Topaloğlu, B. (1997). “Hâlik”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XV, 303-304.
• Topaloğlu, B. (2004). “Mevla”. TDV İslâm Ansiklopedisi Ansiklopedisi, XXIX, 440-441.
• Turan, Y. (2006). Muhyiddin İbn Arabî’de Mutlak Varlık. (Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Turhan, S. & Taşbilek, Ş. (2009). Elazığ-Harput Havaları. Elazığ Belediyesi Kültür Yayınları.
• Tümer, G. (1994). “Din”. TDV İslâm Ansiklopedisi, IX, 312-314.
• Uludağ, S. (1991). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Marifet Yayınları.
• Uzun, M. (1994). “Aşk”. TDV İslâm Ansiklopedisi, IV, 18-21.
• Yağcıoğlu, S. A. (2009). Fuzûlî ve Bâkî Divânlarının Karşılaştırılması. (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yücesu, O. (1997). Elazığ-Harput Türküleri. (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.