The Existence of Contrasts and Subjectivity in Abdülhak Hamid in the Axis of Makber Poem

Yıl 2024, , 307 - 318, 21.05.2024

Fatma Şeniz Feyzioğlu

https://doi.org/10.62425/turcology.1488283

Öz

Subjectivity, one of the most distinctive characteristics of Romantic discourse, is often nourished by the existence of opposites. In the context of Romantic metaphysics, the primordial antithesis for human beings is founded on the relentless conflict between the ''I'' and the ''non-I''. Accordingly, human beings cannot directly recognize the ''I'' deep within their essence and cannot become aware of it. The real field that is veiled by the ''non-I'' is a field of existence that resists the ''I'', and the ''self'' emerges after the collision between them. In the end, the desired destination is the transition from the domain captured by tradition and reason to the uncharted, unlimited realm of freedom. The Tanzimat Period also witnessed a great contrast in the reconciliation of the ideas of Eastern and Western civilizations. In this sense, the biggest problem is how to make the distinction between the "I" and the "non-I", and how to perceive which belongs to the "I" and which belongs to the "non-I". When this contradiction is accepted as a primordial contradiction in the metaphysical sense, the collision and the subsequent overflow into the unregistered field prepare the ground for the introduction of the concepts of freedom, subjectivity, and relativity into Turkish Literature. In this article, the individualistic reflections of the romantic discourse in Turkish literature, which increased its influence in the political and social field in the Ottoman lands during the nineteenth century, are discussed within the framework of both the product of the dualist (east-west synthesis) reconciliation effort that fed the contradictions of the Tanzimat Period, which was a transition period and the subjective tendency of Abdülhak Hamid, which emerged through the contradictions fed by his temperament. Abdülhak Hamid, the subject of our analysis, is like a romantic subject who cares more about his personal experiences than the political solutions of the century he lived in. Hamid is one of the most confused literary identities of the Ottoman identity of the Tanzimat Period, which necessarily came face to face with Western intellectuality, caught in the middle of the contradiction of reconciling two different civilizations. In many matters, we witness that he modeled the example of Namık Kemal, whom he followed in his footsteps, but that he often used his pen outside the concepts of homeland and freedom. In this context, unlike Namık Kemal, Hamid, in his endeavor to exist with his inner world, is more concerned with metaphysical issues. In our analysis, Makber's poem which is the most prominent work in which he pushes the boundaries of the ancient literary tradition to which he belongs and shares it with his readers in the shadow of his contradictions, has been chosen. In the axis of the poem in question, by tracing the poet's contradictions of feeling-intention and reason-intention, an answer has been sought to the question whether the source of contradiction that feeds the emerging individual feeling and thinking consists of the demand for direct contact with the ''I'', which is perceived as equivalent to unlimited freedom in romantics, or whether it consists of a compulsory, rootless drift of the subject fed by the contradictions revealed by the Western intellectuality that surrounds the tradition to which it belongs.

Anahtar Kelimeler

Abdülhak Hamid, Romanticism, East-West Synthesis, Contrast, Subject, Subjectivity, Death

Makber Poemi Ekseninde Abdülhak Hâmid’de Tezatların Varlığı ve Öznellik İlişkisi

Öz

Romantik söylemin en belirgin vasıflarından biri olan öznellik, çok kez tezatların varlığından beslenir. Romantik metafizik bağlamında insan için ilksel tezat, ben ve ben olmayan’ın amansız çatışması üzerine kurulur. Buna göre insan, özünün derinliklerinde yer alan ‘ben’i dolaysız tanıyamaz, onun farkına varamaz. Ben olmayan’ın perdelediği reel saha, ben’e direnen bir varlık alanıdır ve aralarında yaşanan çarpışma sonrası ben’lik ortaya çıkar. Nihayetinde varılmak istenen yer geleneğin, aklın kayıt altına aldığı sahadan, kayıt-dışı, sınırsız hürriyet sahasına geçiştir. Tanzimat devri Doğu ve Batı medeniyetlerine ait fikirlerin uzlaştırılmasında da buna benzer bir tezat yaşanır. Bu manada en büyük sorun; ben ve ben olmayan ayrışımının nasıl yapılacağı, hangisinin ben’e, hangisinin ben olmayan’a ait olduğunun idrakidir. Bu tezat metafizik manada bir ilksel tezat olarak kabul edildiğinde, çarpışma ve sonrasında kayıt-dışı sahaya taşmalar, hürriyet, öznellik ve görelilik kavramlarının da Türk edebiyatına girişinin zeminini hazırlar. Bu makalede, on dokuzuncu asırla beraber Osmanlı topraklarında siyasi ve içtimai sahada tesirini arttıran romantik söylemin Türk edebiyatındaki ferdiyetçi tezahürleri; hem bir geçiş süreci olan Tanzimat devrinin tezatlarını besleyen düalist (doğu-batı sentezi) uzlaşım çabasının ürünü, hem de Abdülhak Hâmid’in mizacından beslenen tezatlarla beliren, öznel temayül çerçevesinde ele alınmıştır. İncelememize konu olan Abdülhak Hâmid, kendine dair şahsi tecrübeleri, asrına ait siyasi çözüm çarelerinden daha çok önemseyen romantik bir özne gibidir. Hâmid, Batılı düşün ile zorunlu olarak yüz yüze gelen Tanzimat devri Osmanlı kimliğinin, iki farklı medeniyeti uzlaştırma tezadının tam da ortasında kalmış, kafası epeyi karışık kimliklerden biridir. Bu bağlamda onun izini takip ettiği Namık Kemal’i örnek aldığına fakat çok kez kalemini, vatan ve hürriyet kavramları haricinde kullandığına da şahit oluruz. Bu nedenle de Hâmid, Namık Kemal’den farklı olarak, iç dünyası ile var olma çabasıyla özellikle metafizik meseleleri daha ziyade kurcalar. İncelememizde Hâmid’in söz konusu meseleleri; ferdî tezatlarının gölgesinde, ait olduğu geleneğin hadlerini zorlayarak okurları ile paylaştığı en belirgin eseri olan Makber seçilmiştir. Bu uzun poem ekseninde şairin; his-his ve akıl-his tezatlarının izleri sürülerek, açığa çıkan ferdî duyuş ve düşünüşü besleyen tezat kaynağının; romantiklerde sınırsız hürriyetle eşdeğer algılanan, ben’ ile dolaysız temasa geçme talebinden mi yoksa özde sadece ait olduğu geleneğin etrafını kuşatan, Batılı düşünün açığa çıkardığı tezatlarla beslenen öznenin zorunlu, köksüz bir savruluşundan mı ibaret olduğu sorusuna cevap aranmıştır.

Anahtar Kelimeler

Abdülhak Hâmid, Romantizm, Doğu-Batı Sentezi, Tezat, Özne, Öznellik, Ölüm

Kaynakça

• Berlin, İ. (2010). Romantikliğin kökleri, İstanbul: Yapı Ve Kredi Yayınları.
• Bezirci, A. (1991). Abdülhak Hâmid, İstanbul: Altın Kitaplar
• Kaplan, M, Enginün İ, Emil B. (1988). Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi-I, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yay.
• Kaplan, M., Enginün, İ & Emil B. (1997). Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi IV, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Mardin, Ş. (1991). Makaleler-3 Türkiye’de Din ve Siyaset, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Okay, M. O. (1971). Abdülhak Hamid’in Romantizmi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Perin, C. (1946). Tanzimat edebiyatında Fransız tesiri, İstanbul: Pulhan Matbaası.
• Rıza Tevfik, (1984). Abdülhak Hâmid ve Mülahazat-ı Felsefiyesi, Haz. A. Uçman, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fak. Yay.
• Rousseau, J. J. (1991). Batı klasikleri İtiraflar-I, Çev. R. N. Güntekin, Ankara: MEB Yayınları.
• Shils, E. (2003). Modernliğin gölgesinde gelenek, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Kasım
• Tanpınar, A. H. (2013). On dokuzuncu asır Türk edebiyatı tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2014). Edebiyat üzerine makaleler, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2016) Hep aynı boşluk, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tansel, F. A. (1949). Hususî mektuplarına göre Namık Kemal ve Abdülhak Hâmid, Ankara: Güneş Matbaası.
• Tarhan A. H. (1982). Abdülhak Hâmid Tarhan bütün şiirleri 2 (Makber/ Ölü/ Hacle/ Bâlâdan Bir Ses), Haz. İ. Enginün, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tarhan A. H. (1991). Abdülhak Hâmid Tarhan bütün şiirleri 1 (Sahra /Divaneliklerim/ Bunlar O’dur), Haz. İ. Enginün, İstanbul: Dergâh Yayınları.