“Zülüf” Motifinin Türk Edebiyatına ve Halk Türkülerine Yansıması

Yıl 2023, Sayı: 76, 23 - 31, 25.01.2023

Nursel Demirden

https://doi.org/10.5152/JTRI.2023.22125

Öz

Türk kültürü, bünyesinde zengin folklorik bir yapıyı barındıran, Orta Asya’dan Anadolu’ya ve dünyanın çeşitli yerlerine yayılmayı başarmış önemli bir kültürdür. İçerisinde halkbilimine dair pek çok unsuru bulunduran kültürümüzde, genellikle giyim-kuşam kültürü ile birlikte anılan saç şekillendirme/saç tuvaleti de dikkat çeken konulardandır. Tarihî kaynaklarda uzun saçlarıyla anılan, Doğu’nun “güzel” tanımında önemli katkısı olan Türkler, edebi ürünlerinde de saç ve saçın bölümleriyle ilgili kullanımlara sık sık yer vermiştir. Saçın bölümlerini oluşturan “zülüf, kâkül, perçem” Türk Halk Edebiyatı, Klasik Türk Edebiyatı, Tasavvufî Türk Edebiyatı ve Türk Halk Müziğinde çok defa yer bulmuştur. Makalede söz konusu edebî ve müzikal alanlarda “zülüf” motifinin kullanımına yer verilmiştir. Zülfün kelime anlamı, tarihî Türkçe kaynaklarda nasıl tarif edildiği aktarılmıştır. Zülüfle ilgili olarak edebî ürünlerde yer alan kullanımlar, bu kullanımların fiziksel güzellik unsuru olmasının yanı sıra tasavvufî boyutta ifade ettiği anlamlar kısaca verilmeye çalışılmıştır. Halk türkülerinde kullanılan zülüf motifinin, yazılı edebî ürünlerle paralel kullanımı, türkü metinlerinden kısa örnekler verilerek açıklanmıştır. Çalışma esnasında, zülüf motifinin kullanıldığı seksenden fazla türkü metni tespit edilmiş, bunlardan küçük bir bölümü makalede kısa metinler halinde yer almıştır. Makalede, edebiyatımızın farklı dönemlerinde ortak kullanımların varlığı, bunların halk müziğine yansıması zülüf motifinden hareketle tespit edilmeye çalışılmıştır. Saç tuvaletinin bir unsuru olan zülfün, edebi geleneklerde ve türkülerdeki kullanımından hareketle, kültürel süreklilikteki yeri analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Süreklilik, Saç, Türkü, Zülüf, Cultural Continuity, Hair, Folk Song, Lovelock

The Reflection of the "Zülüf" Motif in Turkish Literature and Folk Songs

Öz

Turkish culture is an important culture that has a rich folkloric structure and has successfully spread from Central Asia to Anatolia and various other parts of the world. Our culture has many elements related to folklore. In this culture, hairstyling/coiffure, usually referred to together with clothing culture, is an aspect that attracts attention. The Turks, who are mentioned as having long hair in historical sources and who have made an important contribution to the definition of the "beautiful" of the East, frequently included the use of hair and parts of the hair in their literary works. The use of lovelock (zülüf), bangs, and forelock, which make up the parts of the hair, has appeared many times in Turkish folk literature, classical Turkish literature, and Sufi Turkish literature, as well as Turkish folk music. The use of the lovelock pattern in the relevant literary and musical fields is mentioned in the article. The meaning of the word lovelock and how it is described in historical Turkish sources are given. The uses in literary works related to the lovelock and the meanings of these uses in the sufi tradition as well as being an element of physical beauty are given briefly. The parallel use of the lovelock pattern used in folk songs (türkü) with written literary products is explained by giving short examples from folk song texts. During the study, more than eighty folk song texts using the lovelock pattern were identified, and a small portion of them were included in the article as short texts. In the article, the existence of common usages in different periods of our literature and their reflection in folk music was examined based on the lovelock pattern. Attempts have been made to analyze the place of the lovelock, which is an element of coiffure, in the cultural continuity, based on its use in literary traditions and folk songs.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Süreklilik, Saç, Türkü, Zülüf, Cultural Continuity, Hair, Folk Song, Lovelock

Kaynakça

• Arat, R. R. (1959a). Kutadgu Bilig I. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Arat, R. R. (1959b). Kutadgu Bilig II. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Arık, R. (2000). KubadAbad-Selçuklu Saray ve Çinileri. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Atalay, B. (2013). Kaşgarlı Mahmud Divanü Lûgat’it Türk. Cilt I, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Battal, A. (1988). İbni-Mühennâ Lûgati. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk Mitolojisinin Anahatları. Kabalcı Yayınevi.
• Deniz, R. (1996). Erkiletli Âşık Hasan (Zeynî) Hayatı ve Şiirleri. Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Deniz, S. (2004). Divan Şiiri Güzelinin Saç Şekli.Saç Kitabı (Ed. E. Gürsoy Naskali) Kitabevi.
• Devellioğlu, F. (1997). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Aydın Kitabevi.
• Elçin, Ş. (1984). Gevherî Divanı/ İnceleme-Metin-Dizin-Bibliyografya. Kültür ve Turizm Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Elçin, Ş. (2004). Halk Edebiyatına Giriş. Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B., & Akkoyunlu, Z.(2015). Kaşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Esin, E. (1978). İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş. Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Gölpınarlı, A. (1953), Şeyh Galip. Varlık Yayınevi.
• Gölpınarlı, A. (1985). 100 Soruda Tasavvuf. Gerçek Yayınevi.
• Haral, H. (2006). Osmanlı Minyatüründe Kadın (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Kalafat, Y. (1990). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Kalafat, Y. (2008). Dedem Korkut Daş Oğuz Elleri. Berikan Yayınevi.
• Kaya, D. (2005). Âşık Talibî Coşkun. Sivas Belediyesi Kültür Yayınları.
• Khajeh, B. H. (2013). İran’da Yaşayan Halaç Türklerinin Sosyo-Kültürel Yapısı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koçu, R. E. (1960). Topkapı Sarayı. İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kolektif Şirketi.
• Kolektif. (2000). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi 2. TRT Müzik Dairesi Yayınları.
• Kolektif. (2006). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi 1. TRT Müzik Dairesi Yayınları.
• Köprülü, F. (1962). Türk SazşâirleriIII. Milli Kültür Yayınları.
• Köprülü, F. (2006).Divan Edebiyatı Antolojisi. Akçağ Yayınları.
• Levend, A. S. (2017). Divan Edebiyatı: Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar. Dergâh Yayınları.
• Mirzaoğlu, F. G. (2015). Halk Türküleri. Akçağ Yayınları.
• Orkun, H. N. (1994). Eski Türk Yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ölmez, M. (1995). Halaçlar ve Halaçça. Çağdaş Türk Dili, 84, 15-22.
• Özcan, A. (1992). Baltacı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 5, 34-35.
• Öztelli, C. (1962). Köroğlu ve Dadaloğlu. Varlık Yayınevi.
• Öztelli, C. (1969). On Yedinci Yüzyıl Tekke Şairi Kul Nesimi. Türk Etnografya Folklor ve Turizm Derneği Yayını.
• Öztelli, C. (1985). Pir Sultan Abdal. Özgür Yayın-Dağıtım.
• Öztoprak, N. (2004a). Divan Şiirinde Güzelin Saç Rengi. Saç Kitabı (Ed. E. Gürsoy Naskali). Kitabevi.
• Öztoprak, N. (2004b). Divan Şiirinde Güzelin Saç Kokusu. Saç Kitabı (Ed. E. Gürsoy Naskali). Kitabevi.
• Pala, İ. (2015). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. Kapı Yayınları.
• Roux, J.P. (2015). Türklerin Tarihi Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl (Çev. A. Kazancıgil- L. A.Özcan). Kabalcı Yayınevi.
• Sakaoğlu, S. (1988). Bayburtlu Zihnî. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2004). Karaca Oğlan. Akçağ Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2013). Türk Saz Şiiri.Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı III. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sami, Ş. (2004).Kâmûs-ı Türkî. Çağrı Yayınları.
• Süslü, Ö. (1989). Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri. Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Şükun, Z. (1967). Farsça-Türkçe Lugat. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Tatçı, M. (1990). Yûnus Emre Dîvânı/ İnceleme. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• TDK/Güncel Türkçe Sözlük(2022). https://sozluk.gov.tr .
• Tekin, G. A. (2009). Divan edebiyatındaki bazı motiflerin mitolojik kökenleri. Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları), 33(2), 181-200.
• Uludaş, B. A. (2009). Türkistan’dan Osmanlıya Türk kadınının saç tuvaletleri. Türk Dünyası Araştırmaları, 183, 563-588.
• Yörükan, B. (1965). Topkapı Sarayı Müzesi’ndeki albümlerde bulunan bazı rulo parçaları. Sanat Tarihi Yıllığı, (1), 188-199.
• URL1:https://www.repertukul.com/YOLLAR-SENI-GIDE-GIDE-USANDIM-3021(Erişim tarihi:20.05.2022).
• URL2:https://www.repertukul.com/GINE-HABER-GELMIS-DOSTUN-ELINDEN-625(Erişim tarihi:20.05.2022).