Eyewitness Accounts of 19th Century Erzurum Earthquakes

Yıl 2024, Sayı: 79, 100 - 110, 31.01.2024

Murat Küçükuğurlu

https://doi.org/10.5152/JTRI.2023.23277

Öz

Erzurum, located in an earthquake zone, has been exposed to many earthquakes throughout history. While Erzurum was the epicenter of some of these earthquakes, a significant number occurred in the surrounding regions and affected Erzurum. In this article, the accounts of local and especially foreign observers reflected in the sources of the period about seven earthquakes experienced during the 19th century are discussed. These observers, who were in the region when these earthquakes occurred or in the days following the aftershocks, gave essential information and vivid descriptions of the earthquakes in Erzurum in their texts, such as travelogues, letters, and reports. Among those who provided such accounts were many journalists, consuls, missionaries, and scientists. In this article, the accounts of these foreign observers are presented, as well as complementary information reflected in the Ottoman documents of the period and the writings of statesmen living at the time.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Earthquake, Casualty, Home, City

Görgü Tanıklarına Göre 19. Yüzyıl Erzurum Depremleri

Öz

Deprem bölgesi üzerinde yer alan Erzurum şehri, tarih boyunca çok sayıda depreme maruz kalmıştır. Bu depremlerden bir kısmının merkez üssü Erzurum iken, önemli bir kısmı çevre bölgelerde meydana gelmiş ve Erzurum’u da etkilemiştir. Bu makalede, 19. yüzyıl boyunca yaşanmış olan yedi deprem hakkında yerli ve özellikle yabancı gözlemcilerin dönemin kaynaklarına yansıyan anlatımları ele alınmıştır. Bu depremlerin meydana geldiği veya artçıların yaşandığı takip eden günlerde bölgede bulunmuş olan bu gözlemciler, yazmış oldukları seyahatname, mektup ve rapor gibi metinlerde Erzurum depremleri hakkında son derece önemli bilgiler vermiş ve canlı anlatımlar yapmışlardır. Bu tarz anlatımları yapanlar arasında çok sayıda gazeteci, konsolos, misyoner ve bilim insanı yer almaktadır. Bu makalede, bahsedilen yabancı gözlemcilerin anlatımları aktarıldığı gibi, dönemin Osmanlı belgelerine yansıyan tamamlayıcı bilgilere ve o dönemde yaşayan devlet adamlarının yazdıklarına da yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Deprem, Zayiat, Ev, Şehir

Kaynakça

• Abich, G. V. (1862). Zemletreseniya v Şemahe i Erzurume, v Mae 1859 Goda, Zapiski Kavkazskago Otdela İmperatorskago Ruskago Geografiçeskago
• Obşçestva, Knijka V, İzdannaya Pod Redaksieyu Deystv. Çlenov Otdela, A.T. Filodelfina i L. P. Zagyrckago, Tiflis.
• Abich, H. (1882). Geologische Forschungen in den Kaukasischen Landern, II. Theil, Wien.
• Abich, H. (1896). Aus Kaukasischen Landern, Herausgegeben Von Dessen Witwe, Zweiter Band, Briefe Aus Den Jahren 1859–1874 An Siene Frau, Wien.
• Azimî Tarihi. (1988). Metin Çeviri, Notlar ve Açıklamalar: Ali Sevim.
• Beeton’s Dictionary of Universal Information. (1859).
• Bianchi, A. (1863). Viaggi in Armenia, Kurdistan e Lazistan, Milano.
• Ceride-i Havadis. (1275). 26 ZA, No: 942.
• Curzon R. (1854). Armenia, A Year at Erzeroum.
• Dalyell, R.A. O. (1861–1862). Memorandum-Earthquake of Erzerûm June 1859, Esq., F.R.G.S., H.B.M., s. 234.
• Der Orient. (1882). Leipzig.
• Der Sammler. (1859). No: 73, 12 Juli.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). A.MKT.UM. 356/71, 10.12.1275.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). C.AS, 592/24955, 15 Ca. 1219.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). C.AS,1147/50970, 15 Z.1198.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). EV.d, 12115, 4.4.1260.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). İ.DH, 255/15720, 11.10.1268.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). MB.İ, 21/171, 29.12.1284.
• Doukhovskoy, B. (1917). The Diary of A Russian Lady, London.
• Dunmore, M. (1859). Erzroom, Letter from Mr. Dunmore, June 20, 1859, The Earthquake, The Missionary Herald, Vol. LV, No: 9, September.
• Ebu’l-Faraç Tarihi. (1987). I, Çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara.
• Fünfunddreissigster und Sechsunddreissigster Jahresbericht über die Witte rungs -Verh altni sse in Württemberg, Jahrgang 1859 und 1860. (1863). Stuttgart.
• Karr, A. (1859). Less Guepes, Revue Philosophique et Literaire des Evenements Contemporains, 27, Nice.
• Katalog von Erdbeben im Oriente, 1859 bis 1873. (1875). Studien über Erdbeben, Leipzig.
• Koch, K. (1882). Der Kaukasus, Landschafts-und Lebens-Bilder, Aus dem Nachlasse, Berlin.
• Kreil, K. (1844). Magnetische und Meteorologische Beobachtungen zu Prag, Prag.
• Küçükuğurlu, M. (2017). Geçmişten Günümüze Erzurum Kalesi, Erzurum.
• Memoires de L’Academie des Sciences, Arts et Belles-Lettres. (1854). Tome: II, Dijon.
• Ojalvo, V. (1903). Condition and Trade in Erzerum, Monthly Consular Reports, Vol. LXXIII, September–December 1903, Washington.
• Pamuk, B. (2006). XVII. Yüzyılda Bir Serhad Şehri Erzurum, İstanbul.
• Parmelee, M.P. (1888). Home and Work by the Rivers of Eden, New York.
• Perkins, J. (1843). A Residence of Eight Years in Persia, Andover.
• Perrey, M. A. (1864). Note Sur Les Tremblements de Terre en 1861, Avec Suppléments Pour Les Années Antérieures, Mémoires Courannés et Autres
• Mémoires, Collection in-8, Tome XVI, Juin, Bruxelles.
• Perrey, M. A. (1870). Note Sur Les Tremblements de Terre en 1868, Tome XII. Proceedings of the Royal Geographical Society of London, Volume:6, No:2.
• Puget Sound Herald, Steilacoom Washington Territory. (1859). Vol:2, Friday, August 26, No: 25.
• Reports on the State of Science, Seismological Investigations. (1911). Report of the Eighteenth Meeting of the British Association for the Advancement of Science, London.
• Science (1883). May 25, Vol. I, No. 16.
• Statistik der Erdbeben von 1865–1885. (1866). Wien, 266-267.
• Supplement to the Nelson Craminer. (1859). October 19.
• Sümer, F. (1990). Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri, Ankara.
• Şerif Bey. (2011). Erzurum Vilayeti Sıhhi ve İctimai Coğrafyası, Haz. Murat Küçükuğurlu, Trabzon.
• Tag-Blatt der Stadt Bamberg. (1852). 16 August.
• Taylor, J.G. (1872). Report by Consul Taylor on the Trade of Koordistan during the Year 1871, Accounts and Papers, Commercial Reports, Vol. LVIII, Session 6 February-10 August 1872, London, 1347.
• The Friend A Religious and Literary Journal. (1860). Vol: XXXIII, No:25, Seventh-Day, Second Month 25, 1860.
• The Hobart Town Daily Mercury. (1859). Monday 12 September.
• Tozlu, S. (1996). Erzurum Depremleri (1850–1900), Akademik Araştırmalar Dergisi, I, Erzurum, Yaz, s. 119–126.
• Tozlu, S. (2001). Erzurum Tarihinde Depremler, Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Âfetler ve Deprem Semineri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, 22–23 Mayıs 2000, İstanbul, s. 93–117.
• Wolf, J. (1845). Narrative of a Mission to Bokhara in the Years 1843–1845, Volume I, London.
• Zeitschrift für Allgemeine Erdkunde. (1859). Berlin.
• Herrmann Abich, Geologische Forschungen in den Kaukasischen Ländern, II. Theil, Wien, 1882
• http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_iography/191 (25.08.2010).