Moğolistan’da Hâkimiyet Mücadelesi: Temücin’in Yükselişi Sırasında Mergidlerle Çatışması

Yıl 2025, Sayı: 84, 578 - 594, 20.09.2025

İbrahim Güneş

https://doi.org/10.62425/turcology.1666427

Öz

Bu makalede, Temücin’in Mergidlerle olan çatışmasının nedenlerini, gelişimini ve sonuçlarını ayrıntılı bir şekilde inceleyerek, ‎Mergidlerin bu tarihi süreçteki etkisini ortaya konulması amaçlanmaktadır. ‎ Cengiz Han olarak tarihe geçecek olan Temücin’in Asya bozkırlarında yükselişi, Moğolistan’da yaşayan kabileler arasındaki sert mücadelelerle şekillenmiştir. Moğolistan’ı tek bir yönetim altında birleştirme amacı taşıyan Temücin, hem siyasi entrikalar hem de askerî çatışmalarla dolu uzun ve zorlu bir süreçten geçmiştir. Bu sürecin en kritik aşamalarından biri ise, Mergid kabilesiyle olan mücadeleleridir. Mergidler, bozkırda sürekli olarak güçlü bir konum elde etmeye çalışan, savaşçı bir kabileydi ve çevrelerindeki kabilelerle bitmek bilmeyen bir rekabet içerisindeydiler. Bu mücadeleye Temücin’in kabilesi Borciginler de dâhil olunca, aralarındaki gerilim daha da artmıştır. Bu da Ögelün Ana’nın zamanında Yesügey Bahadır tarafından Mergidler’e gelin giderken kaçırılması hadisesinin intikamı olmuştur. Ancak olayların dönüm noktası, Temücin’in eşi Börte’nin Mergidler tarafından kaçırılması oldu. Bu olay, onun yalnızca kişisel yaşamını değil, aynı zamanda siyasi geleceğini de derinden etkiledi. Temücin için bu, yalnızca bir eşini kurtarma meselesi değil, aynı zamanda liderlik vasıflarını kanıtlaması gereken bir sınav olacaktır. Bu krizi aşmak adına, Temücin, Kerait hükümdarı Tuğrul Han ve çocukluk arkadaşı Camuha ile bir ittifak kurdu. Bu ittifak, bozkırdaki siyasi dengeleri değiştirecek ve Temücin’i önemli bir figür haline getirecekti. Mergidlere karşı düzenlenen askerî sefer başarıyla tamamlandı ve Börte kurtarıldı. Ancak bu zafer, sadece onun eşini geri kazanmasını sağlamakla kalmadı aynı zamanda Temücin’in Moğol bozkırındaki siyasi ve askerî becerisini de geliştirdi. Artık o, sadece küçük bir kabile reisi değil, geleceğin büyük bir lideri olarak görülmeye başlanmıştı. Fakat Temücin’ın yükselişi sırasında bu kabilenin ‎direnişi, Moğol ‎İmparatorluğu’nun genişleme sürecinde büyük bir engel olarak görüldü. Ancak Mergidlerin ‎lideri Tohta-behi ve ailesinin trajik sonu, bu kabile için kaçınılmaz bir sona işaret etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Temücin , Mergidler , Moğollar , Moğolistan , Moğol Boyları.

The Struggle for Domination in Mongolia: Temüjin’s Conflict with the Mergids during His Rise to Power

Öz

This article aims to examine in detail the causes, development, and consequences of Temüjin’s conflict with the Mergids, and to reveal the influence of the Mergids during this historical process. The rise of Temüjin -who would later be known as Genghis Khan- on the Asian steppes was shaped by fierce struggles among the tribes living in Mongolia. Temüjin, who sought to unite Mongolia under a single authority, went through a long arduous process filled with both political intrigues and military confrontations. One of the most critical phases of this process was his conflicts with the Mergig tribe. The Mergids were a warrior tribe that continuously sought to secure a powerful position on the steppe and were engaged in relentless competition with neighboring tribes. When Temüjin's own tribe, the Borjigins, became involved in this rivalry, tensions escalated even further. This conflict also carried the dimension of avenging the incident where Temüjin's mother, Hoelun, had been abducted by the Merkiss while she was en route to marry Yesügei Bahadur. However, the turning point in the events came when Temüjin’s wife, Börte, was kidnapped by the Mergids. This event affected his personal life and shaped his political future. For Temüjin, it was not merely a matter of rescuing his wife but also a test of his leadership qualities. In order to overcome this crisis, Temüjin formed an alliance with the Kerait ruler Toghrul Khan and his childhood friend Jamukha. This alliance would alter the political balance on the steppe and elevate Temüjin to a prominent position. The military campaign launched against the Mergids was successfully concluded, and Börte was rescued. However, this victory not only enabled him to reclaim his wife but also further demonstrated and strengthened Temüjin's political and military capabilities on the Mongolian steppe. He was no longer seen as just the leader of a small tribe but began to be recognized as a great leader of the future. Nevertheless, during Temüjin’s rise, the resistance of the Mergig tribe was perceived as a significant obstacle to the expansion of the Mongol Empire. Yet, the tragic fate of the Mergid leader Toqta-beki and his family marked the inevitable end of the tribe.

Anahtar Kelimeler

Temüjin , Mergids , Mongols , Mongolia , Mongol Tribes.

Kaynakça

• Anonim. (1951). Cheng Wou Ts’ın Tcheng Lou, histoire des campagnes des Gengis Khan (P. Pelliot & L. Hambis, Çev.; C. 1). Paris. ‎
• Anonim. (2011). Moğolların gizli tarihçesi (Moğolların kırmızı kitabı) (M. L. Kaya, Çev.; E. Kalan, Yay. haz.). Kabalcı Yayınları.
• Anonim. (2010). Moğolların gizli tarihi (A. Temir, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Atwood, C. P. (2004). Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, Fact On File ‎Press.
• Barthold, V. V. (1990). Moğol istilasına kadar Türkistan (H. D. Yıldız, Haz.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Benâketî. (1348 hş). Ravzatü’l-ulî’l-elbâb fî tevârîhü’l-ekâbir ve’l-ensâb (Tarih-i Benâketî) (C. Şi‘ar, Nşr.). Tahran.
• Besli, E. (2010). Eski ve Orta Türkçe hayvan isimlerinin etimolojisi (Tez No. 264922) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Biran, M. (2007). Chinggis Khan. Oneworld Publications.
• Buell, P. D., & Kolbas, J. (2016). The ethos of state and society in the early Mongol Empire: Chinggis Khan to Güyük. Journal of the Royal Asiatic Society, 26(1/2), 43-64.
• Cüveynî. (1388 hş). Tarih-i Cihangüşa (M. Kazvinî, Nşr.). Tahran.
• Çelikbilek, A. M. (2022). Çingiz-nâmelere göre Moğol toplum yapısı (Tez No. 760441) [Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Dunlop, D.M. (1944). The Karaits of Eastern Asia. Bulletin of the School of Oriental and ‎African Studies, University of London, 11 (2), s. 276-289.
• Fletcher, J. (1986). The Mongols: Ecological and Social Perspectives, Harvard Journal of ‎Asiatic Studies, 46, 11-50.‎
• Gambat, A. (2019). XII. yüzyıl Moğolistan coğrafyasındaki konar-göçerlerin içtimai yapısı (Tez No. 562791) [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Gülensoy, T. (1967). Moğolların Gîzlî Tarihi’ne ve Altan Tobçi’ye göre Çinggis Han’ın şeceresi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 5(8), 189-191.
• Hândmîr. (1333 hş). Habîbü’s-siyer (M. Debirsiyakî, Tsh.; C. 4). Tahran. Johannes de Plano Carpini. (2022). Moğolistan seyahatnamesi (E. Ayan, Çev.). Kronik Yayınları.
• Kalan, E. (2012). Tarihi kaynaklara göre Cuçi adının kökeni ve Cengiz Kağan’a oğul olma sorunsalı. Tarih İncelemeleri Dergisi, 27(1), 119-130.
• Kayirken, T. Z. (2020). Union of Naymans and Mergids in the 13th century. Bulletin of the L. N. Gumilyov Eurasian National University: Historical Sciences, Philosophy and Religion Series, 130(1), 35-49.
• Ke Shaomin, (1922). (1922). Xin Yuan Shi (新元史) (C. 1-2). Tianjin Xu Tuigengtang.
• Korykoslu Hayton. (2015). Doğu ülkelerinin altın çağı (A. T. Özcan, Çev.). Selenge Yayınları.
• Luvsandanzan. (1974). Altan Topçi (T. Gülensoy, Çev.). Belleten, 38(152), 597-634.
• Ligeti, L. (1958). Deux tablettes de T’ai-Tsong des Ts’ing. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 8(3), 201-239.
• May, T. (2007). The Mongol art of war: Chinggis Khan and the Mongol military system. Pen & Sword.
• May, T. (2016). Commercial queens: Mongolian khatuns and the Silk Road. Journal of the Royal Asiatic Society, 26(1/2), 89-106.
• May, T. (2021). Moğol İmparatorluğu (Ü. E. Uysal, Çev.). Kronik Yayınları.
• Moses, L. (1996). Legends by the numbers: The symbolism of numbers in the "Secret History of the Mongols." Asian Folklore Studies, 55(1), 73-97.
• Muhammed Kazvinî. (1390 hş). Holde Berin (M. H. Muhaddes, Tsh.). Tahran.
• Nesevî. (1986). Sîretü Celâleddîn Mengübernî (M. Mînuvî, Tsh.). Tahran.
• Reşîdüddîn. (1373 hş). Câmiü’t-tevârih (M. Rûşen & M. Mûsevî, Tsh.; C. 1). Tahran.
• Reşîdüddîn. (1364 hş). Câmiü’t-tevârih (M. Kerimî, Tsh.; C. 1). Tahran. Sagang Sechen. (2023). The precious summary: A history of the Mongols from Chinggis Khan to the Qing Dynasty (J. Elverskog, Çev.). Columbia University Press.
• Sayers, W. (1990). The motif of wrestling in early Irish and Mongolian epic. Mongolian Studies, 13, 153-168.
• Sechin, J., & Hyer, P. (1979). Mongolia’s culture and society. Westview Press.
• Serruys, H. (1963). A note on the “wild Mekrid.” Monumenta Serica, 22(2), 434-445.
• Song Lian. (1976). Yuan Shi (元史)/Ta izu (太祖): Cengiz Han devri Yuan/Moğol tarihi (Y. Jialuo, Ed.; C. 1). Zhong Hua Shuju.
• Sverdrup, C. F. (2016). The Mongol conquests: The military operations of Genghis Khan and Sübe’etei. Helion & Company Limited.
• Togan, İ. (1998). Flexibility and limitation in steppe formations: The Kerait Khanate and Chinggis Khan. Brill.
• Tu Ji. (1934). Mengwu’er Shiji (蒙兀兒史記) (C. 1-2). Beijing.
• Uyar, M. (2009). İlhanlı (İran Moğolları) ordusunda hiyerarşi: Askerî yetkililer ve nitelikleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 49(1), 33-47.
• Vassâf. (1401). Tecziyetü’l-emsâr ve tezciyetü’l-a‘sâr (A. Hâtimî, Tsh.; C. 1-2). Tahran.
• Vladimirtsov, B. Y. (1995). Moğolların içtimaî teşkilâtı: Moğol göçebe feodalizmi (A. İnan, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Wilhelm von Rubruk. (2020). Moğolların büyük hanına seyahat (E. Ayan, Çev.). Kronik Yayınları.