Yaşantısal Kaçınma ile Dijital Bağımlılık İlişkisinde Dijital Araç Kullanımının Aracılık Rolü

Yıl 2023, , 1 - 22, 27.12.2023

Şükrü Balcı , Elif Kaya

https://doi.org/10.17829/turcom.1194744

Öz

Dijital teknolojiler, hayatın her alanında vazgeçilmezimizdir. İnternetin etkileşim imkânı sağlaması, dijital araçların erişilebilir ve taşınabilir olması cihazların kullanım süresini arttırdığı gibi dijital bağımlılık riskini de artırmaktadır. Bir bakıma dijital bağımlılıklarının temelini oluşturmaktadır. Diğer yandan internetin sahip olduğu birçok avantaj kaçınma davranışlarını kolaylaştırmaktadır. İnternet ve dijital araçlar insanlara stresli ve sorunlu durumlarda kolay bir kaçış yolu sunmaktadır. İnsanların, istenmeyen ve olumsuz durumları yaşamamak için geliştirdiği strateji ve savunma biçimleri yaşantısal kaçınma olarak adlandırılmaktadır. Üzücü ve stresli durumlardan kendini korumak adına kaçınmak, sorunlarla baş edebilmek için farklı yollar denemek, kişilere kısa süreli rahatlama, uzaklaşmış olma hissi yaşatabilmektedir. İnternet ve dijital teknolojiler kişiye stresli durumlardan uzaklaşması için büyük kolaylık sağlayabilmektedir. Bu durum bağımlılık sorunlarını da beraberinde getirmektedir. 390 üniversite öğrencisi ile yüz yüze anket tekniğiyle toplanan veriler, katılımcıların stresli durumlarla başa çıkma ve olumsuz hislerden kaçınma amacıyla dijital araçları aktif bir şekilde kullandığını göstermektedir. Araştırmada yaşantısal kaçınma ile dijital bağımlılık ilişkisinde, dijital araç kullanımının aracılık rolü belirlenmiştir. Yine yaşantısal kaçınmanın, dijital araç kullanımı ve dijital bağımlılık üzerinde pozitif anlamlı etkisi bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dijital Bağımlılık, Yaşantısal Kaçınma, Dijital Teknoloji Kullanımı, Üniversite Öğrencileri

The Mediating Role of Digital Tool Use in the Relationship between Experiential Avoidance and Digital Addiction

Öz

Digital technologies are indispensable in our life. The fact that the internet provides interaction opportunity, and those digital tools are accessible and portable, in a way, form the basis of their digital addiction. On the other hand, many advantages of the internet facilitate avoidance behaviors. The Internet and digital tools offer people an easy way to escape from stressful and problematic situations. The strategies and defense forms that people develop to avoid unwanted and negative situations are called experiential avoidance. Escaping to protect oneself from sad and stressful situations, trying different ways to cope with problems, can give people a short-term relief and a feeling of being distant. Internet and digital technologies can provide great convenience for the person to get away from stressful situations. This situation brings with it addiction problems. The data collected by the face-to-face survey technique with 390 university students show that the participants actively use digital tools to cope with stressful situations and avoid negative feelings. In the study, the mediating role of digital tool use was determined in the relationship between experiential avoidance and digital addiction. Again, experiential avoidance has a positive and significant effect on digital tool use and digital addiction.

Anahtar Kelimeler

Digital Addiction, Experiential Avoidance, Use of Digital Technology, University Students

Kaynakça

• Adıgüzel, A. (2018). Üniversite öğrencilerinde gündemi kaçırma korkusu, problemli akıllı telefon kullanımı, problemli internet kullanımı ve yaşantısal kaçınmanın cep telefonu bağlantısını kaybetme korkusuna yönelik modelin sınanması Muğla ili örneği [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Allcott, H., Gentzkow, M., & Song, L. (2022). Digital addiction. American Economic Review, 112(7), 2424-2463. Alrobai, A., Mcalaney, J., Phalp, K., & Ali, R. (2016). Exploring the risk factors of interactive health interventions for digital addiction. International Journal of Sociotechnology and Knowledge Development, 8(2), 1-6. https://doi.org/10.4018/IJSKD.2016040101
• Altınok, M. (2021). Lise öğrencilerinin dijital bağımlılık ve yaşam doyumunun incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 19(1), 262-291. https://doi.org/10.37217/tebd.689774
• Aslan, Ş. (2020). The role of cognitive defusion, depression, mindfulness and experiential avoidance on internet addiction among university students. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ortadoğu Teknik Üniversitesi. 18 Yaşantısal Kaçınma ile Dijital Bağımlılık İlişkisinde, Dijital Araç Kullanımının Aracılık Rolü
• Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (11.baskı).Pegem Akademi.
• Büyükgöze-Kavas, A. (2012). Kariyer karar ölçeği’nin türkçe uyarlaması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(38), 159-168.
• Balcı, Ş., & Baloğlu, E. (2018). Sosyal medya bağımlılığı ile depresyon arasındaki ilişki: Üniversite gençliği üzerine bir saha araştırması. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, 29(29), 209-234. https://doi. org/10.16878/gsuilet.500860
• Balcı, Ş., & Kaya, E. (2021). Sosyal medyada algılanan sosyal desteğin, yaşam doyumu üzerindeki etkinliği: Üniversite gençliği araştırması. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (36), 47-71. https://doi. org/10.31123/akil.988521
• Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The moderator-mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173-1182. https://doi.org/10.1037//0022-3514.51.6.1173
• Berthon, P., Pitt, L., & Campbell, C. (2019). Addictive devices: A public policy analysis of sources and solutions to digital addiction. Journal of Public Policy & Marketing, 38(4), 451-468. https://doi. org/10.1177/0743915619859852
• Bong, E. J., & Kim, Y. K. (2017). Relationship between life stress, depression and smartphone addiction in nursing students: Mediating effects of experiential avoidance. Journal of the Korea Academia-Industrial Cooperation Society, 18(7), 121- 129. https://doi.org/10.5762/KAIS.2017.18.7.121
• Buckner, J. D., Zvolensky, M. J., Farris, S. G., & Hogan, J. (2014). Social anxiety and coping motives for cannabis use: The impact of experiential avoidance. Psychology of Addictive Behaviors, 28(2), 568–574. https:// doi.org/10.1037/a0034545
• Byrne, B. M. (2010). Structural equation modeling with AMOS: Basic concepts, applications, and programming (2nd ed.). Routledge.
• Ceyhan, A., & Ceyhan, E. (2008). Loneliness, depression, and computer self-efficacy as predictors of problematic internet use. CyberPsychology & Behavior, 11(6), 699-701. https://doi.org/10.1089/cpb.2007.0255
• Chawla, N., & Ostafin, B. (2007). Experiential avoidance as a functional dimensional approach to psychopathology: an empirical review. Journal of Clinical Psychology, 63(9), 871-890. https://doi.org/10.1002/jclp.20400
• Chou, W. P., Lee, K. H., Ko, C. H., Liu, T. L., & Hsiao, R. C. (2017). Relationship between psychological inflexibility and experiential avoidance and internet addiction: Mediating effects of mental health problems. Psychiatry Research, 257, 40-44. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2017.07.021
• Chou, W. P., Yen, C. F., & Liu, T. L. (2018). Predicting effects of psychological inflexibility/experiential avoidance and stress coping strategies for internet addiction, significant depression, and suicidality in college students: A prospective study. Int J Environ Res Public Health, 15(4), 788. https://doi.org/10.3390/ijerph15040788
• Contractor, A. A., Weiss, N. H., & Elhai, J. D. (2019). Examination of the relation between PTSD symptoms, smartphone feature uses and problematic smartphoneand use. Social Science Computer Review, 37(3), 385-403. https://doi.org/10.1177/08944393187707
• Creswell, J. W. (2017). Eğitim araştırmaları nicel ve nitel araştırmanın planlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesi. (H. Ekşi, Çev.) EDAM Yayınları.
• Çırak, M. (2021). Üniversite öğrencilerinde nomobi: Dijital bağımlılık, sosyal bağlılık ve yaşam doyumunun rolü. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Çelenk, S. (2021). Gençlerde problemli internet kullanımı, akıllı telefon kullanımı ve oyun oynama davranışlarının yaşantısal kaçınma, bilişsel birleşme ve baş etme becerileri açısından incelenmesi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Maltepe Üniversitesi.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve Lisrel uygulamaları. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Dehon, C., Weems, C. F., Stickle, T. R., Costa, N. M., & Berman, S. L. (2005). A cross-sectional evaluation of the factorial invariance of anxiety sensitivity in adolescents and young adults. Behaviour Research and Therapy, 43(6), 799–810. https://doi.org/10.1016/j.brat.2004.06.008
• Domoff, S. E., Borgen, A. L., Rye, B., Barajas, G. R., & Avery, K. (2022). Problematic digital media use and addiction. J. Nesi, E. H. Telzer, & Prinstein (Ed). Handbook of Adolescent Digital Media Use and Mental Health içinde (ss. 300-316). Cambridge University Press.
• Eşgi, N. (2013). Dijital yerli çocukların ve dijital göçmen ebeveynlerinin internet bağımlılığına ilişkin algılarının karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(3),181-194.
• Erdoğan, İ. (2003). Pozitivist metodoloji: Bilimsel araştırma tasarımı, istatistik yöntemler, analiz ve yorum. Erk Yayınları.
• Farhadi, H., Sadr, M., Masaeli, N., & Quratulain, A. (2021). Game addiction, experiential avoidance, sensation seeking and aggression in the teenagers of divorced and non-divorced families: A comparative study. International Journal of Early Childhood Special Education, 13(2), 1-8. https://doi.org/10.9756/INT- JECSE/V13I2.211032
• Forsyth, J. P., Parker, J. D., & Finlay, C. G. (2003). Anxiety sensitivity, controllability, and experiential avoidance and their relation to drug of choice and addiction severity in a residential sample of substance-abusing veterans. Addictive Behaviors, 28(5), 851 – 870. https://doi.org/10.1016/S0306-4603(02)00216-2
• Gámez, W., Chmielewski , M., Kotov, R., Ruggero , C., Suzuki , N., & Watson, D. (2014). The brief experiential avoidance questionnaire: Development and initial validation. Psychological Assessment, 26(1). https:// doi.org/10.1037/a0034473
• García-Oliva, C., & Piqueras, J. (2016). Experiential avoidance and technological addictions in adolescents. Journal of Behavioral Addictions, 5(2), 293–303. https://doi.org/10.1556/2006.5.2016.041
• Haand, R., & Shuwang, Z. (2020). The relationship between social media addiction and depression: a quantitative study among university students in Khost, Afghanistan. International Journal of Adolescence and Youth, 25(1), 780- 786. https://doi.org/10.1080/02673843.2020.1741407
• Hayes, S. C., Strosahl, K., Wilson, K. G., & Pistorello, J. (2004). Measuring experiential avoidance: a preliminary test of a working model. The Psychological Record, 54(4), 553–578. https://doi.org/10.1007/BF03395492
• Hayes, S. C., Wilson, K. G., Gifford, E. V., & Strosahl, K. (1996). Experiential avoidance and behavioral disorders: A functional dimensional approach to diagnosis and treatment. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 64(6), 1152–1168. https://doi.org/10.1037/0022-006X.64.6.1152
• Hoşoğlu, R. (2019). Lise öğrencilerinin cep telefonu bağımlılıklarının incelenmesi. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 6(1), 51-68.
• Holahan, C. J., Moos, R. H., Holahan, C. K., Brennan, P. L., & Schutte, K. K. (2005). Stress generation, avoidance coping, and depressive symptoms: A 10-year model. J Consult Clin Psychol., 73(4), 658–666. https://doi. org/10.1037/0022-006X.73.4.658
• Hooper, D., Coughlan, J., & Mullen, M. (2008). Structural equation modelling: Guidelines for determining model fit. Electronic Journal of Business Research, 6(1), 53-60. https://doi.org/10.21427/D7CF7R
• Hormes, J. M., Kearns, B., & Timko, A. C. (2014). Craving Facebook? Behavioral addiction to online social networking and its association with emotion regulation deficits. Addiction, 109(12), 2079-2088. https:// doi.org/10.1111/add.12713
• Hsieh, K. Y., Hsiao, R. C., & Ya, Y. H. (2019). Relationship between self-identity confusion and internet addiction among college students: The mediating effects of psychological inflexibility and experiential Yaşantısal Kaçınma ile Dijital Bağımlılık İlişkisinde, Dijital Araç Kullanımının Aracılık Rolü avoidance. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(17), 32225. https://doi. org/10.3390/ijerph16173225
• Hyun, G., Han, D., Young Sik , L., Kyoung Doo , K., Seo Koo, Y., Chung, U.-S., & Renshaw, P. F. (2015). Risk factors associated with online game addiction: A hierarchical model. Computers in Human Behavior (48), 706-713. https://doi.org/10.1016/j.chb.2015.02.008
• Kaltiala-Heino, R., Lintonen, T., & Rimpelä, A. (2004). Internet addiction? Potentially problematic use of the internet in a population of 12–18 year-old adolescents. Addiction Research & Theory, 12(1), 89-96. https://doi.org/10.1080/1606635031000098796
• Kashdan, T. B., Barrios, V., Forsyth, J. P., & Steger, M. F. (2006). Experiential avoidance as a generalized psychological. Behaviour Research and Therapy, 44, 1301–1320. https://doi.org/10.1016/J. BRAT.2005.10.003
• Kim, J., LaRose, R., & Peng, W. (2009). Loneliness as the cause and the effect of problematic Internet use: The relationship between Internet use and psychological well-being. CyberPsychology & Behavior, 12(4), 451-455. https://doi.org/10.1089/cpb.2008.0327
• Kingston, J., Clarke, S., & Remington, B. (2010). Experiential avoidance and problem behavior: A mediational analysis. Behavior Modification, 34(2), 145- 163. https://doi.org/10.1177/0145445510362575
• Leung, L. (2007). Stressful life events, motives for Internet use, and social support among digital kids. CyberPsychology & Behavior, 10(2), 204-214. https://doi.org/10.1089/cpb.2006.9967
• Marx, B. P., & Sloan, D. M. (2005). Peritraumatic dissociation and experiential avoidance as predictors of posttraumatic stress symptomatology. Behaviour Research and Therapy, 43(5), 569-583. https://doi. org/10.1016/j.brat.2004.04.004
• Monestès, J.-L., Karekla, M., Jacobs, N., Michaelides, M. P., Hooper, N., Kleen, M.,Luciano, C. (2018). Experiential avoidance as a common psychological process in European cultures. European Journal of Psychological Assessment, 34(4), 247–257. https://doi.org/10.1027/1015
• Montag, C., & Walla, P. (2016). Carpe diem instead of losing your social mind:Beyond digital addiction and why we all suffer from digital overuse. Cogent Psychology, 3(1), 1-9. https://doi.org/10.1080/23311908. 2016.1157281
• Nowland, R., Necka, E. A., & Cacio, J. T. (2018). Loneliness and social internet use: Pathways to reconnection in a digital world? Perspectives on Psychological Science, 13(1), 70-87. https://doi. org/10.1177/1745691617713052
• NP İstanbul Beyin Hastanesi (2022). Bağımlılık: Kronik bir beyin hastalığı. 22.04.2022 tarihinde https:// npistanbul.com/uploads/files/5b51ab15e4f6abagimlilik-kronik-bir-beyin-hastaligi1.pdf adresinden erişilmiştir.
• Oktay, E., Akıncı, M. M., & Karaaslan, A. (2012). Yol analizi yardımıyla dersler arasındaki etkileşimin araştırılması. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26(3-4), 67-83.
• Peker, A. (2015). Negatif duygunun siber zorbalık ve mağduriyete ilişkin yordayıcı rolünün incelenmesi. K. Ü. Kastamonu Eğitim Dergisi, 23(4), 1633-1646.
• Peper, E., & Harvey, R. (2018). Digital addiction: Increased loneliness, anxiety,and depression. NeuroRegulation, 5(1), 3-8. http://dx.doi.org/10.15540/nr.5.1.3
• Potash, J. (2016). Checking in and checking out: Examining a relationship between smartphone use, gratification delay, and experiential avoidance [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Carlow University. Raian, A. (2018). Digital addiction research. Bournemouth University.
• Rose, S., & Dhandayudham, A. (2014). Towards an understanding of Internet-based problem shopping behaviour: The concept of online shopping addiction and its proposed predictors. Journal of Behavioral Addictions, 3(2), 83–89. https://doi.org/10.1556/JBA.3.2014.003
• Ruiz-Ruano , A., López-Salmer, M. D., & López Puga, J. (2020). Experiential avoidance and excessive smartphone use: a Bayesian approach. Adicciones, 32(2), 116-127. https://doi.org/10.20882/adicciones.1151
• Sarıçam, H., & Akın, A. (2013). Affedicilik ölçeğinin türkçe uyarlaması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 37-46.
• Seema, R., Heidmets, M., Konstabel, K., & Varik-Maasik, E. (2022). Development and validation of the digital addiction scale for teenagers (DAST). Journal of Psychoeducational Assessment, 40(2), 293–304.
• Seong, Y., & Hyun, M. H. (2016). The mediating effect of experiential avoidance on the relationship between undergraduate student’s motives for using SNS and SNS addiction tendency: Focused on Facebook. The Korean Journal of Stress Research, 24(4), 257-263. https://doi.org/10.17547/kjsr.2016.24.4.257
• Serrano-Ibáñez, E. R., Ruiz-Párraga, G. T., Gómez-Pérez, L., Ramírez-Maestre, C., Esteve, R., & López-Martínez, A. E. (2021). The relationship between experiential avoidance and posttraumatic stress symptoms: A moderated mediation model involving dissociation, guilt, and gender. Journal of Trauma & Dissociation, 22(3), 304-318. https://doi.org/10.1080/15299732.2020.1869647
• Simon, D., Kriston, L., Loh, A., Spies, C., Scheibler, F., Wills, C., & Härter, M. (2010). Confirmatory factor analysis and recommendations for improvement of the autonomy-preference-index (API). Health Expectations, 13(3), 234-243 .https://doi.org/10.1111/j.1369-7625.2009.00584.x
• Sobel, M. E. (1982). Asymptotic confidence intervals. S. Leinhart (Ed). Sociological methodology içinde (ss. 290- 312). Jossey-Bass.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6th ed.). Pearson Publications. Thompson, B. L., & Waltz, J. (2010). Mindfulness and experiential avoidance as predictors of posttraumatic stress disorder avoidance symptom severity. Journal of Anxiety Disorders, 24(4), 409-415. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2010.02.005
• Tull, M. T., & Gratz, K. L. (2008). Further examination of the relationship between anxiety sensitivity and depression: the mediating role of experiential avoidance and difficulties engaging in goal- directed behavior when distressed. Anxiety Disorders, 22(2), 199–210. https://doi.org/10.1016/j. janxdis.2007.03.005
• Vázquez-Morejón, R., León Rubio, J. M., Rodríguez, A. M., & Vázquez Morejón, A. J. (2019). Validation of a Spanish version of the brief experiential avoidance questionnaire (BEAQ) in clinical population. Psicothema, 31(3), 335-340. https://doi.org/10.7334/psicothema2019.60
• Yılmaz, V., & İlhan Dalbudak, Z. (2018). Aracı değişken etkisinin incelenmesi: Yüksek hızlı tren işletmeciliği üzerine bir uygulama. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 14(2), 517-534. https://doi. org/10.17130/ijmeb.2018239946
• Yang‐Yang, L., Sun, Y., Meng, S.‐Q., Yan‐Ping, B., Cheng, J.‐L., Chang, X.‐W., & Ran, M.‐S. (2021). Internet addiction increases in the general population during COVID‐19: Evidence from China. Wiley Public Health Emergency Collection, 30(4), 389–397. https://doi.org/10.1111/ajad.13156
• Yavuz, O., & Erden Çınar, S. (2022). Ergenlerde internette oyun bağımlılığı düzeyi ve algılanan sosyal destek arasındaki ilişkide oyun süresinin ve işlevsel olmayan inanışın aracı rolü. Bağımlılık Dergisi, 23(1), 52- 60. https://doi.org/10.51982/bagimli.969479
• Yazıcıoğlu, Y., & Erdoğan, S. (2004). SPSS uygulamalı bilimsel araştırma yöntemleri. Detay Yayıncılık.
• Young, K. S. (1999). Internet addiction: symptoms, evaluation, and treatment. Innovations in Clinical Practice. 17.05.2022 tarihinde http://netaddiction.com/articles/symptoms.pdf adresinden erişilmiştir.