Sosyal Medyada Gözetim ve Stalk Uygulamaları: Kullanıcı Motivasyonları ve Gizlilik İhlalleri Üzerine Nitel Bir Çalışma

Yıl 2025, Sayı: 48, 64 - 84, 26.12.2025

Sena Conkoğlu , Eda Turancı

https://doi.org/10.17829/turcom.1615422

Öz

Bilgi ve iletişim teknolojileri gözetim olgusunu dönüştürmüş ve “stalk” adı verilen yeni bir gözetim uygulamasının doğmasına neden olmuştur. Günümüzde sosyal medya, kullanıcıların kendi istekleriyle kişisel bilgilerini paylaşmasına olanak tanırken, bu durum mahremiyet ihlallerine de yol açmaktadır. Özellikle Instagram gibi dijital platformlarda bazı kullanıcılar, gizli olan hesapları takip etmek için gizlilik ihlali oluşturan stalk uygulamalarını kullanmaktadırlar. Bu çalışma, stalk uygulamalarını kullanan Instagram kullanıcılarının, mahremiyet tartışmaları bağlamında, bu davranışlarının ardındaki motivasyonları anlamayı ve onay alınmadan yapılan gözetleme pratiklerinin sebeplerini incelemeyi amaçlamaktadır. Nitel araştırma tasarımına dayanan çalışmada, fenomenolojik yaklaşım benimsenmiş ve veriler, yarı yapılandırılmış görüşme formları aracılığıyla toplanmıştır. Toplanan veriler MAXQDA programı aracılığıyla kodlanarak tematik analiz yapılmıştır. Bulgular, kullanıcıların stalk uygulamalarını temelde merak duygusu sebebiyle kullandıklarını göstermiştir. Katılımcıların, sosyal medya üzerinden iletişim kuramadıkları kişileri gözetlemek amacıyla stalk uygulamalarına başvurdukları ve özellikle de duygusal bağ kurdukları karşı cins üzerindeki meraklarını gidermek için bu davranışa yöneldikleri gözlenmiştir. Stalk yapan bireylerin hem kendi mahremiyetlerini hem de gözetledikleri kişilerin mahremiyetini ihlal etmeyi normalleştirme eğilimine sahip oldukları dikkat çekmiştir. Ancak aynı zamanda katılımcıların stalk eylemini etik açıdan değerlendirdiklerinde ise eylemi suç, yanlış bir davranış veya bir ihlal olarak gördükleri ve bunun bir mahremiyet sorunu olduğunu vurgu yaptıkları da bulgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gözetim , Dijital Gözetim , Sosyal Medya , Stalk , Mahremiyet

Social Media Surveillance and Stalking Applications: A Qualitative Study on User Motivations and Privacy Violations

Öz

Information and communication technologies have transformed surveillance and introduced a new surveillance practice called “stalking”. While social media allows users to share personal information, this sharing can lead to privacy violations. On platforms such as Instagram, some users use stalking applications that constitute privacy violations to monitor others’ accounts. This study aims to understand the reasons why Instagram users in Türkiye use such applications to track others without their consent. It also seeks to understand how these practices emerge in the context of privacy discussions. Designed as qualitative research, it used the phenomenological method and collected semi-structured interview data. The data were coded with MAXQDA, and thematic analysis was conducted. The findings demonstrated that the main reason for using these applications is curiosity. Participants engaged in stalking to observe people they could not communicate with on social media, particularly those with whom they had an emotional connection. It was observed that individuals who engage in stalking tend to normalize violence. It was also found that when the participants considered the act of stalking from an ethical perspective, they evaluated the act as a crime, a wrong behavior or a violation and emphasized that it was a privacy issue.

Anahtar Kelimeler

Surveillance , Digital Surveillance , Social Media , Stalk , Privacy

Etik Beyan

This article is based on the first author's master's thesis titled “Surveillance culture and the stalking phenomenon in social media: A study on stalking application users”, which was completed in Ankara Hacı Bayram Veli University. Permission was received with number 11 dated 20.12.2023 and protocol number 2023/355 from the ethics committee of Ankara Hacı Bayram Veli University Institute of Social Sciences.

Kaynakça

• Akmeşe, Z., & Deniz, K. (2017). Stalk, benliğin izini sürmek. [Stalk, tracing the self]. Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Yeni Düşünceler Hakemli E-Dergisi, 8, 23–32. https://dergipark.org.tr/en/download/article- file/393155
• Algül, A. (2018). Sosyal ağ kullanıcılarının “abartılı paylaşım”, “benlik sunumu” ve mahremiyet tüketimleri [“Oversharing”, “presentation of self” and consumption of privacy by social network users]. Öneri Dergisi [Oneri], 13(49), 21–44. https://doi.org/10.14783/maruoneri.vi.322970
• Altman, I. (1990). Toward a transactional perspective: A personal journey. In I. Altman & K. Christensen (Eds.), Environment and behavior studies emergence of intellectual traditions (pp. 225–255). Plenum Press.
• Andrejevic, M. (2007). Surveillance in the digital enclosure. The Communication Review, 10(4), 295–317. https://doi.org/10.1080/10714420701715365
• Arslan, E. (2022). Dijital hastalık bağlamında; iz sürme (stalk) ve fomo ilişkisi [The relationship between stalk and fear of missing out (fomo) in the context of digital disease]. İletişim Bilimi Araştırmaları Dergisi [Journal of Communication Science Researches], 2(3), 154–166. https://doi.org/10.7456/100203100/001
• Aydın, M. (2009). Mahremiyet ve örtünmenin dönüşümü. Eskiyeni, 12, 61–67. https://dergipark.org.tr/tr/pub/eskiyeni/issue/37281/432880
• Bauman, Z., & Lyon, D. (2020). Akışkan gözetim (E. Yılmaz, Trans.). Ayrıntı Yayınları.
• Berg, B. L., & Lune, H. (2019). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (Prof. A. Arı, Trans.). Eğitim Kitabevi.
• Bitirim Okmeydan, S. (2017). Postmodern kültürde gözetim toplumunun gönüşümü: ‘Panoptikon’dan ‘sinoptikon’ ve ‘omniptikon’a [Transformation of surveillance society in postmodern culture: From ‘panopticon’ to ‘synopticon’ and ‘omniopticon’]. AJIT-e: Academic Journal of Information Technology, 8(30), 45–69. https://doi.org/10.5824/1309-1581.2017.5.003.x
• Boyne, R. (2000). Post-panopticism. Economy and Society, 29(2), 285–307. https://doi.org/10.1080/030.851.400360505
• Fissel, E. R., Fisher, B. S., & Wilcox, P. (2023). Testing the target congruence approach: Do vulnerability, gratifiability, and antagonism explain cyberstalking victimization among young adults?. Criminal Justice and Behavior, 50, 1380-1404. https://doi.org/10.1177/00938548231180636
• Foucault, M. (1995). Discipline and punish: The birth of the prison. Vintage Books.
• Fuchs, C. (2012). Critique of the political economy of web 2.0 surveillance. In C. Fuchs, K. Boersma, A. Albrechtslund, & M. Sandoval (Eds.), Internet and surveillance: The challenges of Web 2.0 and social media (pp. 31–70). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203806432
• Giddens, A. (2008). Ulus devlet ve şiddet. Kalkedon Yayınları.
• Glesne, C. (2020). Nitel araştırmaya giriş (A. Ersoy & P. Yalçınoğlu, Trans. Eds.). Anı Yayıncılık.
• Hitchcock, J. A. (2006). Net crimes & misdemeanors: outmaneuvering web spammers, stalkers, and con artists. Information Today, Inc.
• Karatay, S. (2022). Instagram gizliliğini “pas geçmek”: Postegro uygulaması ile stalk [“Bypassing” Instagram privacy: stalk with the Postegro app]. In A. Çetinkaya & G. Yetkin Cılızoğlu (Eds.), Dijital çağda etik tartışmalar [Ethical debates in the digital age] (pp. 287–312). Nüve Kültür Merkezi.
• Lyon, D. (2001). Surveillance society: Monitoring everyday life. Open University Press.
• Marcum, C. D., Higgins, G. E., & Nicholson, J. (2017). I’m watching you: Cyberstalking behaviors of university students in romantic relationships. American Journal of Criminal Justice, 42(2), 373–388. https://doi.org/10.1007/s12103-016-9358-2
• Margulis, S. T. (2003). On the status and contribution of Westin’s and Altman’s Theories of Privacy. Journal of Social Issues, 59(2), 411–429. https://doi.org/10.1111/1540-4560.00071
• Marshall, T. C. (2012). Facebook surveillance of former romantic partners: Associations with post-breakup recovery and personal growth. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 15(10), 521–526. https://doi.org/10.1089/cyber.2012.0125
• Martin, B. (1998). Information liberation: Challenging the corruptions of information power. Freedom Press.
• Marx, G. T. (2016). Windows into the Soul: Surveillance and society in an age of high technology. The University of Chicago Press.
• Maxwell, J. A. (2018). Nitel araştırma tasarımı: Etkileşimli bir yaklaşım (M. Çevikbaş, Trans. Ed.). Nobel Yayınları.
• Orwell, G. (2019). 1984 (C. Üster, Trans.). Can Sanat Yayınları.
• Oxford Learner’s Dictionaries. (2023, February 17). Survelliance. In Oxford Learner’s Dictionaries. Retrieved February 17, 2023, from https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/us/definition/english/ surveillance?q surveillance
• Patton, M. Q. (2018). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (M. Bütün & S. B. Demir, Trans. Eds.). Pegem Yayıncılık.
• Poster, M. (1990). The mode of information: Poststructuralism and social context. University of Chicago Press.
• Rosen, J. (2004). The naked crow, reclaiming security and freedom in an anxious age. Random House.
• Smoker, M., & March, E. (2017). Predicting perpetration of intimate partner cyberstalking: Gender and the Dark Tetrad. Computers in Human Behavior, 72, 390–396. https://doi.org/10.1016/j.chb.2017.03.012
• Solove, D. J. (2008). Understanding privacy. Harvard University Press.
• Sprague, R. D. (2007). From Taylorism to the omnipticon: Expanding employee surveillance beyond the workplace. Journal of Computer & Information Law, 25(1), 1–35.
• Staples, W. G. (1997). The culture of surveillance: Discipline and social control in the United States. St. Martin’s Press.
• Trainor, A. A. (2013). Interview research. In A. A. Trainor & E. Graue (Eds.), Reviewing qualitative research in the social sciences (pp. 125–138). Routledge.
• Turhan, N. (2023). Sosyal medya kullanıcılarının sahte hesap kullanımı ve stalking eylemleri ile öz güven eksikliği ilişkisine yönelik nitel araştırma (Publication No. 783635) [Master’s thesis, Selçuk University]. Ulusal Tez Merkezi.
• Westin, A. F. (2018). Privacy and freedom. Ig Publishing.
• Yılmaz, A. (2012). Sosyal medya kullanımında güncel tartışmalar: Üniversite öğrencileri örneğinde mahremiyet- kamusal alan ilişkisi [Recent arguments on use of social media: Relation between “privacy” and “public sphere” – based on a modeling with university students]. Global Media Journal, 3(5), 246–264.
• Yılmaz, A., Yeşil, A., & Ulaş, M. (2022). Bireysel dijital imajın gözetimi: Instagram stalk pratiği üzerine ampirik bir araştırma [Surveilance of the individual digital image: An empirical research on Instagram stalk practice]. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (İNİF E-Dergi) [İnönü University Faculty of Communication Electronic Journal (INIF E-Dergi)], 7(2), 115–135. https://doi.org/10.47107/ inifedergi.1076559