Türkiye'de Yükseköğretimde Dijital Okuryazarlık ve Siber Aylaklık Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Yıl 2025, Sayı: 48, 106 - 133, 26.12.2025

Mehmet Ulaş

https://doi.org/10.17829/turcom.1620764

Öz

21. yüzyıl, sosyolojik, ekonomik, politik ve teknolojik alanlarda önemli ilerlemeler ve dönüşümlerle karakterize edilen bir dönemi ifade etmektedir. Teknoloji alanında yaşanan yenilikler, önemli değişim, dönüşüm ve metamorfozlara yol açmaktadır. Bireylerin ve toplumsal yapının, teknoloji alanındaki yeniliklerin hızlandırdığı ortaya çıkan bu yeni dinamiklere uyum sağlayabilme derecesi, önemli bilimsel araştırmaların odak noktasını oluşturmaktadır. Bireylerin ve toplumların bu evrimden elde edebileceği faydalar, özellikle belirli dijital yetkinlikler ve becerilerle ilgili olarak, yalnızca bu dönüşümü hızlandırmakla kalmayacak, ayrıca süreçle ilgili farkındalığın gelişmesini de kolaylaştıracaktır. Bu kapsamda çalışmanın amacını yükseköğretim öğrencilerinin dijital okuryazarlık becerileriyle siber aylaklık seviyeleri arasındaki ilişkinin ortaya çıkarılması oluşturmaktadır. Bahsi geçen amaç “tarama araştırması” deseninden hareketle ilişkisel tarama modeli esas alınarak ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın anakütlesini İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesinde öğrenim gören 1216 öğrenci oluştururken, örneklemini ise olasılıklı olmayan örnekleme tekniklerinden kolayda örnekleme türü kullanılarak belirlenen 317 öğrenci oluşturmaktadır. Veri toplama sürecinde Bayrakcı ve Narmanlıoğlu (2021) ve De-Dios vd. (2016) tarafından oluşturulan Dijital Okuryazarlık Ölçeği ile Sarıtepeci ve Sert tarafından oluşturulan Siber Aylaklık Ölçeği esas alınmıştır. Verilerin analizinde ise SPSS 26.0 programından yararlanılmıştır. Çalışmada yükseköğretim öğrencilerinin dijital okuryazarlık ile siber aylaklık düzeyleri arasında anlamlı ve pozitif bir ilişkinin olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dijital , Dijital Okuryazarlık , Siber Aylaklık , Beceri , Yeterlilik

Analyzing the Relationship Between Digital Literacy and Cyberloafing in Turkish Higher Education

Öz

The twenty-first century is marked by profound transformations in social, economic, political and technological spheres. Rapid advances in digital technologies continuously reshape everyday practices and organizational structures, creating new dynamics that individuals and societies must adapt to. The extent to which people possess the competencies required to navigate these changes has therefore become a key concern in contemporary research. In this context, digital literacy is seen as a crucial skill set that not only enables effective participation in digital environments, but also supports critical awareness of the opportunities and risks they entail. This study investigates the relationship between university students’ digital literacy skills and their levels of cyberloafing. Adopting a correlational survey design, the research was conducted with students enrolled in the Faculty of Communication at Inönü University. While the population consisted of 1,216 students, the sample comprised 317 participants selected through convenience sampling. Data were collected using a Digital Literacy Scale adapted from instruments developed by Bayrakcı and Narmanlıoğlu (2021) and De-Dios et al. (2016), and the Cyberloafing Scale developed by Sarıtepeci and Sert. The data were analyzed using SPSS 26.0. The findings indicate a statistically significant and positive relationship between students’ digital literacy and their cyberloafing behaviors.

Anahtar Kelimeler

Digital , Digital Literacy , Cyberloafing , Skill , Competence

Kaynakça

• Aksoy, N. C., Karabay, E. & Aksoy, E. (2021). Sınıf öğretmenlerinin dijital okuryazarlık düzeylerinin incelenmesi. Selçuk İletişim Dergisi, 14(2), 859–894. https://doi.org/10.18094/josc.871290
• Arslantaş, T., Yaylacı, M. E. & Özkaya, M. (2023). Association between digital literacy, internet addiction, and cyberloafing among higher education students: A structural equation modeling. E-Learning and Digital Media, 21(4), 310–328. https://doi.org/10.1177/20427530231156180
• Aslan, A. & Zhu, C. (2017). Investigating variables predicting Turkish pre-service teachers’ integration of ICT into teaching practices. British Journal of Education Technology, 48(2), 552–570. https://doi.org/10.1111/bjet.12437
• Baturay, M. H. & Toker, S. (2015). An investigation of the impact of demographics on cyberloafing from an educational setting angle. Computers in Human Behavior, 50(3), 358–366. https://doi.org/10.1016/j.chb.2015.03.081 Bawden, D. (2008). Origins and concepts of digital literacy. C. Lankshear & M. Knobel (Ed.), Digital literacies: Concepts, policies and practices içinde (ss. 17–32). Peter Lang Inc., International Academic.
• Bayrakcı, S. & Harmanlıoğlu, H. (2021). Digital literacy as whole of digital competences: Scale development study. Düşünce ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, (4), 1–30. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1797036
• Bilik, Ö., Vural, F. & Özer Özlü, N. G. (2024). Uzaktan eğitimle yürütülen cerrahi hastalıkları hemşireliği dersi öğrencilerinin siber aylaklık ve dijital bağımlılık düzeylerinin ders başarısına etkisi. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi/Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2(2), 89–101. http://dx.doi.org/10.61535/bseusbfd.1372643 Blanchard, A. & Henle, C. (2008). Correlates of different forms of cyberloafing: The role of norms and external locus of control. Computers in Human Behavior, 24(3), 1067–1084. https://doi.org/10.1016/j.chb.2007.03.008
• Brubaker, A. (2006). Faculty perceptions of the impact of student laptop use ın a wireless ınternet environment on the classroom learning environment and teaching ınformation and library science. Chapell Hill.
• Buckingham, D. (2006). Defining digital literacy what young people need to know about digital media. Nordic Journal of Digital Literacy, 1(4), 263–277. https://doi.org/10.18261/ISSN1891-943X-2015-Jubileumsnummer-03 Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2013). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş. (2016). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni, SPSS uygulamaları ve yorum. Pegem Akademi.
• Chisholm, J. (2006). Cyberspace violence against girls and adolescent females. Annals of The New York Academy of Sciences, 1087(1), 74–89. https://doi.org/10.1196/annals.1385.022
• De-Dios, I. R., Igartua, J.-J. & Vazquez, A. G. (2016). Development and validation of a digital literacy scale for teenagers. Proceedings of the Fourth International Conference on Technological Ecosystems for Enhancing Multiculturality (TEEM’16) (ss. 1067–1072). ACM.
• Doğusoy, B., Sevinç, M. & Ergün, H. (2020). Öğretmen adaylarının siber aylaklık davranışlarının farklı değişkenlere göre incelenmesi. Kastamonu Education Journal, 28(3), 1321–1332. https://doi.org/10.24106/kefdergi.3898 Eshet-Alkalai, Y. (2004). Digital literacy: A conceptual framework for survival skills in the digital era. Journal of Educational Multimedia and Hypermedia, 13(1), 93–106.
• Etike, Ş. (2021). Gençlik ve dijital okuryazarlık: İletişim fakültesi öğrencileri üzerine bir araştırma. Emek Araştırma Dergisi (GEAD), 12(20), 295–320.
• Hoe, S. L. (2008). Issues and procedures in adopting structural equation modeling technique. Journal of Applied Quantitative Methods, 3(1), 76–83.
• Hoelter, J. (1983). The analysis of covariance structures: Goodness-of-fit indices. Sociological Methods & Research, 11(3), 325–344. https://doi.org/10.1177/0049124183011003003
• Hu, L. & Bentler, P. (2009). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, 6(1), 325–344. https://doi.org/10.1080/10705519909540118
• Field, A. P. (2024). Discovering statistics using IBM SPSS statistics. Sage.
• Garrett, K. & Danziger, J. (2008). On cyberslacking: Workplace status and personal internet use at work. CyberPsychology & Behavior, 11(3), 287–292. https://doi.org/10.1089/cpb.2007.0146
• Gezgin, D. M., Arslantaş, T. & Şumuer, E. (2018). Meslek lisesi öğrencilerinin siber aylaklık düzeyinin farklı değişkenlere göre incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi/Ege Journal of Education, 19(2), 408–424. https://doi.org/10.12984/egeefd.344675
• Gezgin, D. & Sarsar, F. (2020). Böte bölümünde öğrenim gören öğrencilerin siber aylaklık yapma nedenlerine ait görüşleri: Bir karma yöntem çalışması. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 24(1), 243–256. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1037974
• Jonhson, B. & Christensen, L. (2008). Educational research: Quantitative, qualitative, and mixed approaches. Sage Publications.
• Karasar, N. (2000). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayınları.
• Lim, V. (2002). The IT way of loafing on the job: Cyberloafing, neutralizing and organizational justice. Journal of Organizational Behavior, 23(1), 675–694. https://doi.org/10.1002/job.161
• Lim, V. & Teo, T. (2022). Cyberloafing: A review and research agenda. Applied Psychology, 73(1), 441–484. https://doi.org/10.1111/apps.12452
• Martin, A. (2008). Digital literacy and the “digital society”. C. Lankshear & M. Knobel (Ed.), Digital literacies: Concepts, policies and practices içinde (ss. 151–176). Peter Lang Inc., International Academic.
• Nguyen, L. T. & Habok, A. (2023). Tools for assessing teacher digital literacy: A review. Journal of Computers in Education, 11(1), 305–346. https://doi.org/10.1007/s40692-022-00257-5
• Ogelman, H. G., Demirci, F. & Güngör, H. (2022). Okul öncesi öğretmenlerinin dijital okuryazarlık düzeylerinin incelenmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 12(1), 235–247. https://doi.org/10.24315/tred.887072
• Okumuş, M. & Atilgan, S. S. (2021). Üniversite öğrencilerinin dijital okuryazarlık becerileri ile dijital mahremiyet kaygısı arasındaki ilişki. TRT Akademi, 6(12), 342–363. https://doi.org/10.37679/trta.907558
• O'Neill, T., Hambley, L. & Chatellier, G. (2014). Cyberslacking, engagement, and personality in distributed work environments. Computers in Human Behavior, 40(1), 152–160. https://doi.org/10.1016/j.chb.2014.08.005
• Onursay, S. (2018). Üniversite gençliğinin dijital okuryazarlık düzeyleri: Anadolu üniversitesi öğrencileri üzerine bir araştırma. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(2), 989–1013. https://doi.org/10.19145/e-gifder.422671
• Özaydın, A. & Kumral, O. (2021). Dijital yerlilerin gözünden dijital okuryazarlık. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergileri, 8(2), 362–377. https://doi.org/10.51725/etad.1008850
• Öztürk, M. (2022). Dijital okuryazarlık ve internet reklamcılığı üzerine bir alan araştırması (Yayın No. 769137) [Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Przybylski, A., Murayama, K., DeHaan, C. & Gladwell, V. (2013). Motivational, emotional, and behavioral correlates of fear of missing out. Computer in Human Behavior, 29(4), 1841–1848. https://doi.org/10.1016/j.chb.2013.02.014
• Reid Chassiakos, Y., Radesky, J., Christakis, D., Moreno, M. & Cross, C. (2016). Children and adolescents and digital media. Pediatrics, 38(5), 1–18. https://doi.org/10.1542/peds.2016-2593
• Rezgui, A., Bouguettaya, A. & Eltoweissy, M. (2003). Privacy on the web: Facts, challenges, and solutions. IEEE Security and Privacy Magazine, 1(6), 40–49. https://doi.org/10.1109/MSECP.2003.1253567
• Sarıtepeci, M. & Sert, U. (2021). Cyberloafing level of university students: A scale development study. Research on Education and Psychology, 5(1), 41–52. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1714700
• Şahin, G. & Seçer, H. Ş. (2024). Sağlık çalışanlarının dijital okuryazarlık düzeyleri hakkında bir analiz: İzmir örneği. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 93–126. https://doi.org/10.53306/klujfeas.1484107
• Seçkin, Z. & Kerse, G. (2017). Üniversite öğrencilerinin sanal kaytarma davranışları ve bu davranışların çeşitli değişkenler açısından incelenmesi: Ampirik bir araştırma. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(1), 89–110. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/421655
• Şenel, S., Günaydın, S., Sarıtaş, M. T. & Çiğdem, H. (2019). Üniversite öğrencilerinin siber aylaklık seviyelerini yordayan faktörler. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(1), 95–105. https://doi.org/10.24106/kefdergi.2376
• Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics. Allyan and Bacon.
• Tepe, N. & Ergüney, M. (2023). Siber aylaklık ve siber zorbalığın akademik başarı üzerindeki yordayıcı etkisinin incelenmesi. İnif E- Dergi, 8(1), 30–46. https://doi.org/10.47107/inifedergi.1247436
• Terzi, O. & Gülgün İşli, A. (2020). Dijitalleşen dünyada dijital okuryazarlık: Banka müşterileri üzerine bir araştırma. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (AKSOS), 7(1), 50–67. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1178364
• Tyger, R. L. (2011). Teacher candidates' digital literacy and their technology integration efficacy. Georgia Southern University.
• Ugrin, J., Pearson, M. & Odom, M. (2007). Profiling cyber-slackers in the workplace: Demographic, cultural, and workplace factors. Journal of Internet Commerce, 6(3), 75–89. https://doi.org/10.1300/J179v06n03_04
• Uyumaz, G. & Sırgancı, G. (2020). Doğrulayıcı faktör analizi için gerekli örneklem büyüklüğü kaç kişidir?: Bayes yaklaşımı ve maksimum olabilirlik kestirimi. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi-International Journal of Society Researches, 16(32), 5302–5340. https://doi.org/10.26466/opus.826895
• Uyar, A. (2021). Meslek yüksekokulu öğrencilerinin dijital okuryazarlık düzeyleri. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi (UGEAD), 7(1), 198–211. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1497548
• Yağar, F. & Dökme, S. (2018). Niteliksel araştırmaların planlanması: Araştırma soruları, örneklem seçimi, geçerlik ve güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(1), 1–9. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/563245
• Yazgan, Ç. Ü. & Yıldırım, A. F. (2020). Üniversite gençliğinde internet bağımlılığı ve derslerde siber aylaklık davranışları. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 8(1), 5–23. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1070189
• Yazıcı, T. (2023). Bilgiye erişimde dijital okuryazarlık kullanımı: Muş Alparslan Üniversitesi gazetecilik bölümü 2. sınıf öğrencileri üzerine bir araştırma. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13(3), 2709–2740. https://doi.org/10.48146/odusobiad.1186489
• Yontar, A. (2019). Öğretmen adaylarının dijital okuryazarlık düzeyleri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(4), 815–824. https://doi.org/10.16916/aded.593579
• Zhang, M., Yang, X. & Akintunde, T. Y. (2024). Sex gaps and age differences in the structure of academic cyberloafing from early to middle adolescence: A network analysis. PSA WILEY, 96(6), 1339–1353. https://doi.org/10.1002/jad.12352
• Zhou, M. (2014). Gender difference in web search perceptions and behavior: Does it vary by task performance? Computer&Education, 78(1), 178–184. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2014.06.005