TÜRKİYE’DE SEÇİM SİSTEMLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 45 - 68, 30.06.2022

Turan Şener Nezihe Ülkü Eren

Öz

Seçim kavramının temeli, “tercih etme”ye dayanmakla birlikte, seçim
sistemi kavramı ile kastedilen seçimin nasıl yapılacağı, seçime ilişkin yöntem
ve tekniklerdir. Seçim sistemleri, çoğunluk sistemleri ve nispi temsil
sistemleri olmak üzere iki ana grupta incelenmektedir. Bununla birlikte hem
çoğunluk sistemlerinin hem de nispi temsil sistemlerinin birçok alt gruba
ayrıldığı da görülmektedir. Nispi temsil sistemlerinde egemen düşünce,
seçime katılan partilerin, parlamentoda, aldıkları oy oranlarıyla orantılı
olacak şekilde temsil edilmesi gerektiği yönündedir. Çoğunluk sistemlerinde
ise en çok oyu alan siyasi partilerin parlamentoda temsil edilmesi durumu söz
konusudur.
Türkiye’de yapılan milletvekili seçimlerine bakıldığında, tarihsel köken
itibarıyla seçimlerin Osmanlı Devleti’ne dayandığı görülmektedir. Osmanlı
Devleti’nde 1876’da Kânûn-ı Esâsî ilan edildikten sonra 1877 yılında ilk
seçimler yapılmıştır. Türkiye’de 1961 seçimlerine kadar çoğunluk sistemi
uygulanmıştır. 1961 seçimlerinden itibaren nispi temsil sistemleri
uygulanmıştır ve nispi temsil sistemlerinin farklı şekillerde uygulandığı da
görülmektedir. 1995 seçimlerinde uygulanmaya başlanan ülke barajlı
d’Hondt Sistemi, 2015 yılı Kasım ayında yapılan seçimler de dâhil olmak
üzere uygulanmaya devam etmiştir. 2017 yılında yapılan anayasa
değişikliğinin ardından 2018 yılında hükûmet sistemi değişmiş ve
parlamenter sistemden Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi adı verilen yeni
bir hükûmet sistemine geçilmiştir. Bu süreçte, seçim ittifakı üzerine
çalışmalar yapılmış, görüşmeler gerçekleştirilmiş ve bu doğrultuda yasal
düzenlemeler de hayata geçirilmiştir. Seçim ittifakı ile seçim barajı olan
%10’un altında oy alan partiler, içinde yer aldığı ittifak %10 barajını
geçtiğinde barajı geçmiş olmaktadır. Söz konusu partiler için seçim barajı, bir
engel olmaktan çıkarılmaya çalışılmıştır. 2022 yılı Nisan ayı itibarıyla
yürürlüğe giren bir kanun ile seçim barajı, %10’dan %7’ye düşürülmüştür.
Seçim ittifakı ile seçim barajı engelinin aşılmaya çalışılması yönünde atılan
adımlar, barajın düşürülmesi yönünde yapılan değişiklikle desteklenmiştir.
Bu çalışmada da seçim ve seçim sistemi kavramları üzerinde durulmakta ve
seçim sistemleri hakkında bilgi verilmektedir. Türkiye’de uygulanan seçim sistemleri, çalışmanın konusunu oluşturmaktadır.
Türkiye’de seçimler,
tarihsel kökeni itibarıyla Osmanlı Devleti’ne dayanmaktadır. Dolayısıyla,
çalışmada Osmanlı Devleti’nde yapılan ilk seçimlerden, 1877 seçimlerinden
başlayarak 2018 yılında yapılan seçimler de dâhil olmak üzere
incelenmektedir. Çalışmanın kapsamını 1877-2018 yılları arasında yapılan
milletvekili seçimleri oluşturmaktadır. Çalışma ile Türkiye’de yapılan
seçimleri ve seçim sistemlerini sınırlamaksızın bir bütün olarak aynı
çalışmada ortaya koymak ve bu doğrultuda bir inceleme, değerlendirme
yapmak amaçlanmaktadır. Çalışmada konu tarihsel süreçte incelendiği için
tarihsel bir yaklaşım izlendiğini söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Seçim, Seçim Sistemi, Çoğunluk Sistemleri, Nispi Temsil Sistemleri, Seçim Barajı

Kaynakça

• Akyıldız, A. (2016). “Demokrasinin Sayılarla Sınavı: Seçim Sistemleri”. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, (7): 127-148.
• Alkan, M. Ö. (2006). “Türkiye’de Seçim Sistemi Tercihinin Misyon Boyutu ve Demokratik Gelişime Etkileri (Siyaset Bilimi ve Siyaset Sosyolojisi Yaklaşımıyla)”. Anayasa Yargısı Dergisi, 22(1): 133-165.
• Armağan, S. (1967). “Türkiye’de Parlamento Seçimleri”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 33(3-4): 45-100.
• Ataay, F. (2020). Türkiye Demokrasi Tarihi. Nika Yayınevi, Ankara.
• Avşar, B. Z. ve Kaya, E. E. (2012). “Çok Partili Hayata Geçiş Sonrasında İlk Muhalefet Partisi: Millî Kalkınma Partisi”. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13(2): 113-132.
• Daver, B. (1988). “Seçim Sistemi ve Anayasa Yargısı”. Anayasa Yargısı Dergisi, 5: 131-147.
• Demirel, A. (2014). Tek Partinin İktidarı: Türkiye’de Seçimler ve Siyaset (1923-1946). İletişim Yayınları, İstanbul.
• https://books.google.com.tr/books/about/Tek_Partinin_%C4% B0ktidar%C4%B1.html?id=7pqaDwAAQBAJ&printsec=frontcover&sourc e=kp_read_button&hl=tr&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false (Erişim tarihi: 24.12.2021).
• Doğan, C. (2020). “Türkiye’de Uygulanan Seçim Sistemleri ve Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde Parlamento Seçimlerine İlişkin Sistem Önerisi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Erkmen, A. (2018). “Türkiye’de 1950 ile 2002 Yılları Arasında Uygulanan Genel Seçim Sistemlerinin Halk İradesine Etkisi”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(3): 1225-1247.
• Güneş, İ. (1987). “Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nden Halk Fırkası’na Geçiş”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 3(8): 427-442.
• Güneş, İ. (1991). “1923 Seçimlerinde Oylar Nasıl Kullanıldı?”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 46(1): 253-264.
• Kaluç, Ş. (2009). “Osmanlı Ahrar Fırkasının Kuruluşu, Faaliyetleri ve Sonu”. Liberal Düşünce Dergisi, (54): 191-227.
• Karacakaya, R. (2003). “Meclis-i Mebusan Seçimleri ve Ermeniler (1908-1914)”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (3): 127-142.
• Koç, A. (2014). CHP’de ‘Ortanın Solu’ Söylemi ve 1965 Seçimleri. Dezanj Yayınları, İstanbul.
• Olgun, K. (2011). “Türkiye’de Cumhuriyetin İlanından 1950’ye Genel Seçim Uygulamaları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 27(79): 1-36.
• Özbudun, E. (1995). “Seçim Sistemleri ve Türkiye”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 44(1): 521-539.
• Sezen, S. (1994). Seçim ve Demokrasi. Gündoğan Yayınları, Ankara.
• Şahin, E. ve Tuna, B. (2015). “Demokrat Parti’nin Kuruluş Süreci ve DPCHP Siyasi Mücadelesi”. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 1(2): 31- 69.
• Turan, M. (2018). “Türkiye’nin Yeni Yönetim Düzeni: Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 7(3): 42-91.
• Türk, H.S. (2006). “Seçim, Seçim Sistemleri ve Anayasal Tercih”. Anayasa Yargısı Dergisi, 23: 75-113.
• Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/ , (Erişim tarihi: 20.12.2020).
• Türkmen, İ. (2008) “I. TBMM Hükûmeti Döneminde İsmail Fâzıl Paşa’nın Nafıa Vekilliği Görevi (1920-1921)”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: X, Sayı: 3, s. 140 (135-158).
• Türkmen, İ. ve Dalan M.E. (2021). “Hilâfet Kurumunun İlga Meselesi ve TBMM’ye Yansıması”, TBMM’nin Açılışının 101. Yıl Dönümünde Türk Demokrasi Tarihi Yazıları, (Editörler: Yunus Emre Tekinsoy, vd.), Berikan Yayınları, Ankara, ss. 655-674.
• Uzman, N. (2021). “Türk Demokrasi Tarihi Açısından 1946 Seçimleri”, TBMM’nin Açılışının 101. Yıl Dönümünde Türk Demokrasi Tarihi Yazıları, (Editörler İsmet TÜRKMEN, vd.), Berikan Yayınları, Ankara, ss. 675-690.
• Ünal, B. A. (2019). “Türkiye’nin Yeni Sisteminde Seçim Öncesi İttifaklar”. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 10(2): 321-328.
• Ünlükaplan, İ. (2003). “1950 Sonrası Türkiye’de Uygulanan Genel Seçim Sistemlerinin Bireysel Tercihlerin Kolektif Tercihlere Yansıması Açısından İncelenmesi”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(11): 45-60.
• Yavaşgel, E. (2014). Seçim Sistemleri ve Türkiye’deki Durum. Nobel Yayınları, Ankara.
• Yıldız, A. (2018). “Seçim Sistemleri ve Türkiye’de Milletvekili Seçim Sistemine İlişkin Bir Öneri”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 26(3): 113-153.
• Yozgat, F. ve Zabun, S. (2009). “Seçim Sistemleri ve Uygulamaları”. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 10(2): 73-91.
• https://www.ysk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 26.12.2021)