E-Atık Sorunsalının Türkiye'nin Çevre Politikaları Kapsamında Analizi

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 4, 259 - 293, 14.06.2023

Müberra Yıldırım

Öz

Teknoloji, insanlık tarihi boyunca, yaşamı kolaylaştıran bir maddi kültür unsuru olarak insanoğlu için her zaman önemli olmuştur. Endüstri 4.0’ın yaşandığı, nesnelerin birbirleriyle iletişiminin sağlandığı, yapay zekanın hayatın neredeyse bir parçası olduğu bugünün dünyasında ise; akıllı şehirler, evler ve ulaşım araçlarından ev aletlerine kadar kullanılan pek çok teknolojik ürün insanoğlu için vazgeçilmez bir unsur haline gelmiştir. Ancak bu durum, gerek teknolojik ürünlerin ekonomik ömürlerinin sınırlı oluşu, gerekse gelişen teknolojinin ürün çeşitliliğini sürekli arttırmasına dayalı olarak tüketimi teşvik etmesi, e-atık sorununu dünyanın gündemine getirmektedir. Global E-Waste Statistics Patnership tarafından 2019 yılında hazırlanan rapora göre, dünyadaki toplam e-atık miktarı 53,6 milyon metrik tondan fazladır ve sadece %17,5’i geri dönüştürülebilmektedir. Bu bağlamda; civa, kadmiyum ve kurşun gibi toksik maddeler içeren teknolojik ürünler e-atık sorunun oluşumunun temel güdüleyici unsurları olmaktadırlar. Bu ağır metallerin insan sağlığı üzerinde oluşturacağı hasar ve komplikasyonların yanında; hava, toprak ve su gibi yaşamsal kaynaklar üzerinde oluşturacağı kirlilik de göz önünde tutulduğunda problemin ne kadar önemli ve stratejik olduğu daha bir ortaya çıkmaktadır. İşte bu çalışmada; Dünya’da ve Türkiye’de e-atık sorununa yönelik olarak ne tür politikalar geliştirildiği ve uygulandığı incelenmiştir. Araştırmanın, literatüre yapacağı katkının yanı sıra ulusal ölçekte çevre politikaları gelişimine ve çevre sağlığını korumaya yönelik farkındalık oluşturacağı düşünülmektedir. Bu bağlamda çalışmanın amacı Türkiye’nin e-atık politikalarını analiz edip, değerlendirmektir. Çalışmada Türkiye’deki e-atık politikalarının analizi bu konuda önde gelen devletler ile sınırlandırılmıştır. Nitel araştırma yöntemine dayalı olarak gerçekleştirilen çalışmada; literatür taraması yapılmış, ulusal ve uluslararası ilgili kurum ve kuruluşlardan elde edilen veri, teknik rapor ve dokümanlar ile bulgulara ulaşılmıştır. Araştırma, analiz sonucunda ortaya çıkan bulgular üzerinden yapılan değerlendirmeler ile sonlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

E-atık, e-atık politikası, e-atık yönetimi, elektronik atık, geri dönüşüm.

Kaynakça

• AEEE (Atık Elektrikli ve Elektronik Atıklar). (2022). İhaleler. Erişim Adresi https://www.koczer.com/ihaleler?sektor=AEEE%20(At%C4%B1k%2 0Elektrikli%20ve%20Elektronik%20At%C4%B1klar)&statu=-1
• Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği (2012, 22 Mayıs). Resmî Gazete (Sayı: 28300). Erişim Adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=16159&MevzuatT ur=7&MevzuatTertip=5
• Atık Yönetimi Yönetmeliği (2015, 2 Nisan). Resmî Gazete (Sayı: 29314). Erişim Adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=20644&MevzuatT ur=7&MevzuatTertip=5
• Baldé, C.P., Forti V., Gray, V., Kuehr, R., Stegmann,P. : The Global E-waste Monitor – 2017, United Nations University (UNU), International Telecommunication Union (ITU) & International Solid Waste Association (ISWA), Bonn/Geneva/Vienna.
• Birden, B. (2016). Çevre Etiğinde Bireyin Ahlaki Sorumluluğuna Kısa Bir Bakış A Brief Overview of the Moral Responsibility of Individual in Environmental Ethics.
• Bølviken, T., Rooke, J., & Koskela, L. (2014). The Wastes of production in construction–A TFV based taxonomy. Paper presented at the Proc. 22nd Ann. Conf. of the Int’l Group for Lean Construction.
• Caldwell, L. K. (1963). Environment: A New Focus for Public Policy? Public Administration Review, 23(3), 132–139. https://doi.org/10.2307/973837
• Dictionary, C. (Ed.) Cambridge Dictionary. Cambridge Dictionary: Cambridge Dictionary. Erişim Tarihi: 07.04.2022, https://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/environment
• Dictionary, O. E. (Ed.) “environment, n.”. Oxford University Press: Oxford University Press. Erişim Tarihi: 07.04.2022, https://www.oed.com/viewdictionaryentry/Entry/63089
• Dictionary, O. E. (Ed.) Online Etymology Dictionary.
• Directive 2008/98/EC of the European Parliament and of the Council of 19 November 2008 on waste. Erişim Adresi: https://eurlex.europa.eu/legalcontent/EN/TXT/?uri=CELEX:32008L0 098
• Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı Maddelerin Kullanımının Sınırlandırılmasına Dair Yönetmelik (2008, 30 Mayıs). Resmî Gazete (Sayı: 26891). Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/05/20080530-3.htm
• Etimoloji Türkçe https://www.etimolojiturkce.com/arama/
• Forti, V., Balde, C. P., Kuehr, R., & Bel, G. (2020). The Global E-waste Monitor 2020: Quantities, flows and the circular economy potential.
• Halkman, A. K., Atamer, M., & Ertaş, A. H. (2000). Endüstri ve çevre ilişkileri. Ziraat Mühendisleri Odası, Türkiye, 5, 1029-1047.
• Hickle, G. T. (2014). Moving beyond the “patchwork:” a review of strategies to promote consistency for extended producer responsibility policy in the US. Journal of Cleaner Production, 64, 266-276.
• Huang, P., Zhang, X., & Deng, X. (2006). Survey and analysis of public environmental awareness and performance in Ningbo, China: a case study on household electrical and electronic equipment. Journal of Cleaner Production, 14(18), 1635-1643
• Huo, X., Peng, L., Xu, X., Zheng, L., Qiu, B., Qi, Z., ... & Piao, Z. (2007). Elevated blood lead levels of children in Guiyu, an electronic waste recycling town in China. Environmental Health Perspectives, 115(7), 1113-1117.
• Initiative, S. (2014). Solving the E-Waste Problem (Step) White Paper, One Global Definitions of e-Waste. United Nations University, Bonn, Germany.
• Jones, G. (2014). People and environment: A global approach. Routledge.
• Kahhat R, Williams E (2012) Materials flow analysis of e-waste: domestic flows and exports of used computers from the United States. Resour Conserv Recycl 67:67–74.
• Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (1991, 14 Mart). Resmî Gazete (Sayı: 20814). Erişim Adresi: https://www.cevko.org.tr/images/stories/mevzuat/kati_atiklarin_kontr olu_yonetmeligi.pdf
• King, A. M., Burgess, S. C., Ijomah, W., & McMahon, C. A. (2006). Reducing waste: repair, recondition, remanufacture or recycle? Sust. Dev, 14(4), 257-267. doi:10.1002/sd.271
• Kurumu, T. D. (Ed.) (1932) Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Başkanlığı: Türk Dil Kurumu Başkanlığı.
• Koskela, L. (2004b). Moving on - beyond lean thinking. Lean Construction Journal, 1(1), 24-37. Erişim Adresi: http://usir.salford.ac.uk/id/eprint/9385/
• Law, U. E. (1989). The basel convention on the control of transboundary movements of hazardous wastes and their disposal.
• Lundgren, K. (2012). The global impact of e-waste: addressing the challenge. International Labour Organization.
• Lu, C., Zhang, L., Zhong, Y., Ren, W., Tobias, M., Mu, Z., ... & Xue, B. (2015). An overview of e-waste management in China. Journal of Material Cycles and Waste Management, 17(1), 1-12.
• Mansfield, K., Bartlett, R., Danks, C., & Thomas, M. (2013). Electronic waste disposal in the European Union: Avoiding the once-ler’s dilemma. Environmental Studies Program at the University of Vermont, 17-51.
• Martin, K. B., & Harris, C. (2017). An Analysis of E-waste: When Do Electronics Die? Journal of the Indiana Academy of the Social Sciences, 17(1).
• Mason, H. L., & Langenheim, J. H. (1957). Language Analysis and the Concept” Environment”. Ecology, 38(2), 325-340.
• McAllister, L. N.d. “The Human and Environmental Effects of E-waste.” https://www.researchgate.net/publication/264381382_The_Human_an d_Environmental_Effects_of_E-_Waste
• Merriam-Webster. (n.d.). Environment. In Merriam-Webster.com dictionary. Erişim Tarihi: 07.04.2022, https://www.merriam-webster.com/dictionary/environment
• Merriam-Webster. (n.d.). Waste. In Merriam-Webster.com dictionary. Erişim Tarihi:08.04.2022, https://www.merriam-webster.com/dictionary/waste
• Nnorom, I. C., & Osibanjo, O. (2008). Overview of electronic waste (e-waste) management practices and legislations, and their poor applications in the developing countries. Resources, conservation and recycling, 52(6), 843-858.
• OECD. (Ed.) (2001) Glossary of Statistical Terms. OECD: OECD.
• OECD (2016) Extended producer responsibility: updated guidance for efficient waste management. OECD Publishing, Paris. Erişim Adresi: https://read.oecd-ilibrary.org/environment/extended-producer-responsibility_9789264256385-en#page23
• Organization, W. H. (2021). Children and digital dumpsites: e-waste exposure and child health.
• Prüss-Üstün, A., Wolf, J., Corvalán, C., Bos, R., & Neira, M. (2016). Preventing disease through healthy environments: a global assessment of the burden of disease from environmental risks. World Health Organization.
• Ramesh, B.B., Parande, A.K., & Ahmed, B.C. (2007). Electrical and electronic waste: A global environmental problem. Waste Management & Research, 25(4), 307–318.
• Responsible Electronics Recycling Act, 113th Congress (2013-2014) (2013). Erişim Adresi: https://www.congress.gov/bill/113th-congress/house-bill/2791/committees
• Robinson, B. H. (2009). E-waste: an assessment of global production and environmental impacts. Science of the total environment, 408(2), 183- 191.
• Sachs, N.M., 2012. Out of Sight, Out of Mind: Ratifying the Basel Convention on Transboundary Waste. May 01). Erişim Tarihi: 04.06.2022, Erişim Adresi: Center for Progressive Reform. https://progressivereform.org/cpr-blog/out-of-sight-out-of-mind-ratifying-the-basel-convention-on-transboundary-waste/
• Salihoğlu, G., & Kahraman, A. E. (2016). Türkiye’de Elektrikli ve Elektronik Atık Üretimi: Bursa Örneği. Uludağ University Journal of The Faculty of Engineering, 21(2), 95-106.
• Sayman, R. Ü. ve Akpulat O. ; (2016), Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği Belediye Uygulama Rehberi, Ankara: Bölgesel Çevre Merkezi (REC) Türkiye Yayını.
• Schultz, J. (2018). Electronic Waste Recycling. Retrieved from: https://www.ncsl.org/research/environment-and-natural-resources/ewaste-recycling-legislation.aspx
• Sıfır Atık Yönetmeliği (2019, 12 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 30829) Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/07/20190712-9.htm
• Shinkuma, T., & Huong, N. T. M. (2009). The flow of E-waste material in the Asian region and a reconsideration of international trade policies on E-waste. Environmental Impact Assessment Review, 29(1), 25-31.
• Stone, R. (2009). Confronting a toxic blowback from the electronics trade.
• Sustainability Report 2021. (2021). Erişim Adresi Arçelik: https://www.arcelikglobal.com/media/6938/arcelik21_sustainability_r eport.pdf
• T.C. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (2022), Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Erişim Adresi: https://cygm.csb.gov.tr/yetkilendirmeler-ve-lisanslar-i-534
• T.C. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (2022), Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Kimyasallar Yönetimi Dairesi Başkanlığı, Erişim Adresi:https://onceliklikimyasallar.csb.gov.tr/basel-sozlesmesi-i5178#:~:text=Bu%20%C3%A7er%C3%A7evede%2C%20S%C3%B6 zle%C5%9Fme’ye%20Taraf,1994%20tarihi%20itibariyle%20taraf%2 0olmu%C5%9Ftur.
• T.C. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (2022), Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Kimyasallar Yönetimi Dairesi Başkanlığı, Erişim Adresi:https://onceliklikimyasallar.csb.gov.tr/basel-sozlesmesi-i5178#:~:text=Bu%20%C3%A7er%C3%A7evede%2C%20S%C3%B6 zle%C5%9Fme’ye%20Taraf,1994%20tarihi%20itibariyle%20taraf%2 0olmu%C5%9Ftur.
• Tıraş, H. H. (2012). Sürdürülebilir Kalkınma ve Çevre: Teorik Bir İnceleme. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 57-73.
• Tong, X., Lifset, R., & Lindhqvist, T. (2004). Extended producer responsibility in China: where is “best practice”?. Journal of Industrial Ecology, 8(4), 6-9.
• Tsydenova, O., & Bengtsson, M. (2011). Chemical hazards associated with treatment of waste electrical and electronic equipment. Waste Management, 31(1), 45–58.
• United Nations. (1997). Glossary of environment statistics. Studies in methods.
• US EPA, 2016. Electronic Products Generation and Recycling. December Retrieved from. Studies, Summary Tables, and Data Related to the Advancing Sustainable Materials Management Report. https://www.epa.gov/sites/default/files/2016- 12/documents/electronic_products_generation_and_recycling_2013_2 014_11282016_508.pdf
• Vaughn, J. (2009). Waste management: A reference handbook. Abc-clio.
• Wagner, M., Baldé, C., Luda, V., Nnorom, I., & Kuehr, R. (2022). REGIONAL E WASTE MONITOR. Retrieved from https://api.globalewaste.org/publications/file/284/Regional-E-waste-Monitor-for-Latin-America-2022.pdf
• Wäger, P. A., Hischier, R., & Eugster, M. (2011). Environmental impacts of the Swiss collection and recovery systems for Waste Electrical and Electronic Equipment (WEEE): A follow-up. Science of the Total Environment, 409(10), 1746-1756.
• Wittmann, A. (2015). E-waste Prevention, Take-back System Design and Policy Approaches.
• Womack, J., & Jones, D. (2003). Lean thinking: Revised and updated.
• 2872 sayılı Çevre Kanunu (1983, 11 Ağustos). Resmî Gazete (Sayı: 18132). Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/01/20110108.htm