Diliçi Çeviri ve Mehmed Rauf’un Eylül Romanında Yaptığı Diliçi Çevirisi Üzerine

Yıl 2011, Sayı: 21, 1 - 21, 01.01.2011

Enfel Doğan

Öz

Çeviri genellikle “bir metni bir dilden başka bir dile aktarma, çevirme, tercüme” şeklinde tarif edilmektedir. Buna göre çeviri diller arasında yapılan bir eylemdir. Ancak edebiyat ve kültür hayatımızda ‘dili eskimiş’ eserlerin sadeleştirilerek yayımlanmaları da bir nevi çeviridir ve çevri biliminde diliçi çeviri terimiyle adlandırılır. Bilinmeyen, anlaşılmayan kelimelerin gözden geçirilerek yenileriyle değiştirilmelerinin yanı sıra, eserin üslubunda birtakım değişiklikler yapılması da diliçi çeviri kapsamındadır. Bir yazarın kendi yazdığı eseri diliçi çeviriye tâbi tutması çok sık karşılaşılan bir durum değilse de edebiyat tarihimizde örneklerine rastlanmaktadır. Özellikle Halid Ziya Uşaklıgil Cumhuriyetten sonra, geçmiş yıllarda yazdığı eserlerinden bazılarında önemli oranda sadeleştirmeler yapmıştır. Uşaklıgil ile aynı edebî akıma mensup olan Mehmed Rauf da -Halid Ziya’dan daha önce- ünlü eseri Eylül’ün eski harfli üçüncü baskısında bazı değişiklikler yapmıştır. Bu makalede, Eylül’ün 1901 tarihli birinci baskısıyla 1925 tarihli üçüncü baskısı karşılaştırılarak Mehmed Rauf’un yaptığı ve yeni Türk edebiyatındaki bilinen bu ilk sadeleştirme örnekleri ve ölçütleri tespit edilmeye çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Diliçi çeviri, Sadeleştirme, Üslup, Mehmed Rauf, Eylül

Inter-language Interpretation and Mehmed Rauf’s Own Interpretation for His Novel “Eylul”

Öz

Translation is defined as interpreting a text from one language to another. According to this definition, translation is an act between languages. However, in some literary and cultural works, the simplification or the modernization of the language used in the original copy is also a kind of translation and this is called inter-language interpretation in translation studies. Revising the unknown or older forms of words and replacing them with the new ones, as well as changing the stylistic features are part of inter-language interpretation, too. As far as our history of literature is concerned, it is not a common case to see an author revising his own works through inter-language interpretation. However, there are still some exceptions. Halid Ziya Usakligil, for example, revising his works, after the Republic. Similarly, Mehmed Rauf, who was a member of the same literary trend with Usakligil, made some changes on the third edition of his very famous novel named “Eylul” even before Halid Ziya made an attempt for himself. In this article, we will compare the first edition of Eylul, which was published in 1901 and its third edition published in 1925 and evaluate Mehmed Rauf’s example of linguistic simplification that it is known to be the first example of this sort

Anahtar Kelimeler

Inter-language interpretation, simplification, style, Mehmed Rauf, Eylul

Kaynakça

• APAYDIN, Mustafa (1997), “Edebi Metne Yazarı Tarafından Yapılan Müdahaleler ve Irazca’nın Dirliği’ne Bu Açıdan Bakış”, Türkoloji Araştırmaları 1997, Adana: 41-67.
• BEKTAŞ, Selçuk (2008), Diliçi Çeviride Kültürel ve Dilsel Değişimden Kaynaklanan Çeviri Sorunları, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• BERK, Özlem (2005), “Diliçi Çeviriler ve Mai ve Siyah”, İÜEF Fransız Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Dergisi, Dilbilim, XIV, İstanbul: 139-149.
• DİLÇİN, Cem (2007), “Divan Şiirini Günümüzün Türkçesine Aktarma ve Diliçi Çeviri”, Edebiyat ve Dil Yazıları, Mustafa İsen’e Armağan, (editörler: Ayşenur Külahlıoğlu İslam, Süer Eker), Ankara: 149-169.
• ERGÜZEL, M. Mehdi (2007), “Diller Arası ve Dil İçi Çeviri ile Şiveler Arası Aktarma Mantığı Üzerine”, Dil ve Kültür Üzerine Yazılar, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, İstanbul: 71-81.
• GÖKTÜRK, Akşit (1978), “Yazınsal Çeviride Metin-Ötesi Anlam İlişkileri”, Türk Dili, (Çeviri Sorunları Özel Sayısı), C. XXXVIII, Sy. 322, Temmuz, Ankara: 59-65.
• GÖKYAY, Orhan Şaik (1974), Keykâvus, Kabusname (çeviren: Mercimek Ahmed), 3. bs., Devlet Kitapları, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• KARAKAYA, Asuman (2004), “Çeviride Dil Meselesine İçeriden Bir Bakış: Çeviri Sürecinde ve Eğitiminde Diliçi Çeviri”, Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Mütercim Tercümanlık Bölümü, Uluslararası Çeviri Sempozyumu Bildirileri, 11-12 Ekim 2004, Sakarya: 253-258.
• KORKMAZ, Zeynep (1973), “Yunus Emre ve Anadolu Türkçesinin Kuruluşundaki Yeri Üzerine”, Türkoloji Dergisi, C. V, Sy. 1, Ankara: 13-19.
• KUDRET, Cevdet (1979), Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman - I, Tanzimattan Meşrutiyete Kadar (1859-1910), İnceleme ve Örnekler, 3. bs., İstanbul: Varlık Yayınevi.
• Mehmed Rauf (2005), Eylül, (haz.: Enfel Doğan), İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Mehmet Rauf (1996), Eylül, (haz.: Kemal Bek), 11. bs., İstanbul: Özgür Yayınları.
• MENZEL, Th. (1993), “Mehmet Rauf”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 610-612.
• Muhammed b. Baydur (Muhammed/Mehmed bin Bâlî ?), Akâid-i İslâm (Kitâb-ı Güzîde), Manisa Kütüphanesi, nr. 6886, 2a. ; İstanbul Arkeoloji Kütüphanesi, nr. 1498, mukaddime. (Zeynep Korkmaz’dan naklen)
• Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi (2003), 2. bs., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• TARIM, Rahim (1998), Mehmed Rauf, Hayatı, Sanatı, Eserleri, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• TEPELİ, Yusuf (1999), Halit Ziya’nın Mai ve Siyah’ta Yaptığı Sadeleştirme Üzerine Bir İnceleme, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• UÇMAN, Abdullah (1999), “Mehmet Rauf”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 199.
• UŞAKLIGİL, Halid Ziya (2001), Mai ve Siyah, Yeniden düzenlenmiş 1. bs., (Haz.: Enfel Doğan), İstanbul: Özgür Yayınları.
• VARDAR, Berke (1978), “Dilbilim Açısından Çeviri”, Türk Dili, (Çeviri Sorunları Özel Sayısı), C. XXXVIII, Sy. 322, Temmuz 1978, Ankara: 65-71.