Dîvânü Lugâti’t-Türk’te Geçen çepiş ‘Altı Aylık Keçi Yavrusu’ Kelimesinin Yapısı Üzerine Düşünceler

Yıl 2011, Sayı: 22, 35 - 42, 01.06.2011

Galip Güner

Öz

Bir milletin kültürünü oluşturan alt yaşayış biçimleri aynı zamanda o milletin dilinin de söz varlığını belirler. Bu durum, çoklukla milletin kendi dilini kullanarak yeni kelimeler türetmesiyle oluşabileceği gibi zaman zaman da başka dillerden alıntılar yoluyla gerçekleşir. Bu çalışmada eski Türklerin göçebe kültürüne ait olan ve tarihî metinlerde bugüne kadar ilk olarak Dîvânü Lugâti’t-Türk’te tanıklanan çepiş 'altı aylık keçi yavrusu' kelimesinin yapısı ve anlamı üzerinde durulacaktır. Bu yapılırken öncelikle kelimenin Türkçenin tarihî ve çağdaş kollarındaki durumuna temas edilecektir. Ardından kelimenin yapısı hakkında ortaya konulan görüşler belirtilecektir. Daha sonra ise fonetik, morfolojik, semantik ve leksikolojik bağlantılardan hareketle çepiş kelimesinin çap- 'koşmak, hızla hareket etmek' fiiliyle ilgisi ortaya konulacaktır

Anahtar Kelimeler

Dîvânü Lugâti’t-Türk, çepiş, altı aylık keçi yavrusu, yapı, anlam, etimoloji

Notes on the Structure of çepiş 'six-montholdgoat' at Dîvân Lugât At-Turk

Öz

Ways of life that constitute the culture of a nation also determine the lexical content of its language. This content is formed both by the new words derived from the morphological units of the mother tongue and by the borrowed words from other languages. In this paper, we will put the emphasis on the structure and the meaning of çepiş 'six-month old goat' that belongs to nomadic culture and, among the historic texts written until today, was first demonstrated in Dîvânü Lugâti’t-Türk. First of all, the position of the word in the historical and contemporary subsections of Turkish will be explained. After that, opinions on the structure of the word will be mentioned. Finally, its relation with the verb çap- 'running, moving fast' with reference to phonetic, morphologic, semantic and lexicologic connections will be presented

Anahtar Kelimeler

Dîvân Lugât at-Turk, çepiş, six-montholdgoat, structure, semantic, etymology

Kaynakça

• AKALIN, Ş. Halûk (2008), Binyıl Önce Binyıl Sonra Kâşgarlı Mahmud ve Divanü Lugati’t-Türk, TDK Yay., Ankara.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1931), Abû Hayyân-Kitâb al-İdrâk li-lisân al-Atrâk, Evkaf Matbaası, İstanbul.
• CLAUSON, Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth- Century Turkish, Clarendon Press, Oxford.
• DANKOFF, Robert, KELLY, James (1982), Compendium of the Turkic Dialects (DƯwƗn LuȖƗt at-Turk-Maçmnjd al-KƗšƥarƯ), Part I, Harvard University Office of the University Publisher.
• DS] Derleme Sözlüğü (1968), III. C., TDK Yay., Ankara.
• DİLÂÇAR, Agop (1995), Kutadgu Bilig İncelemesi, TDK Yay., Ankara.
• DOERFER, Gerhard (1975-IV), TürkischeundMongolische Elemente im Neupersischen, Band IV, Franz SteinerVerlagGmbh, Wiesbaden.
• ERDAL, Marcel (2004), A Grammar of Old Turkic, Brill, Leiden-Boston.
• EREN, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, 2. Baskı, Bizim Büro Yay., Ankara.
• EYUBOöLU, İsmet Zeki (2004), Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Sosyal Yayınlar, İstanbul.
• GRØNBECH, Kaare, Komanisches Wörterbuch, Einar Munksgaard, Kopenhagen.
• GÜLENSOY, Tuncer (2007-I), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, I. C. (A-N), TDK Yay., Ankara.
• HAMILTON, James Russell (1998), Budacı İyi ve Kötü Kalpli Prens Masalının Uygurcası-Kalyanamkara ve Papamkara, (Türkçeye çev. Ece Korkut, İsmet Birkan), Simurg Yay., Ankara.
• HORN, Paul (1893), Grundriss der Neupersischen Etymologie, Strassburg.
• KARAAöAÇ, Günay (2008), Türkçe Verintiler Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
• KARAHAN, Akartürk (2009), DƯvƗnu LuƥƗti’t-Türk’e Göre XI. yüzyıl Türk Lehçe Bilgisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (ùekil Bilgisi), TDK Yay., Ankara.
• MENİNSKİ, Franciscus à Mesgnien, Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae, Arabicae, Persicae, I-von elif bischy, Simurg Yay., İstanbul.
• ÖLMEZ Mehmet, (2000), Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae, Arabicae, Persicae, VI-Index der türkischenWörter, Simurg Yay., İstanbul.
• STAROSTIN, Sergei-Anna DYBO ve Oleg MUDRAK (2003-I), Etymological Dictionary of the Altaic Languages, Part I (A-K), Brill, Leiden-Boston.
• TEKİN, Talat (2000), Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9, Ankara.
• TIETZE, Andreas, Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, C. I (A-E), Simurg Yay., İstanbul-Wien.
• TOVEN, Mehmet Bahaettin (2004), Yeni Türkçe Lügat, (yay. haz.) Abdülkadir Hayber, TDK Yay., Ankara.
• TS] Tarama Sözlüğü (1996), II. C., TDK Yay., Ankara.