Eski Anadolu Türkçesinde /dUk/ Ekli Geçmiş Zaman Çekimi

Yıl 2012, Sayı: 23, 11 - 18, 01.01.2012

Mustafa Koç

Öz

Geçmiş zaman sıfat-fiili olan /dUk/ ekli yapılardan gelişen çekimli fiiller üzerinde yeterince çalışma yapılmamış ve bütün hâlinde ele alınmamıştır. Bu makalede şahıs ekli-şahıs eksiz biçimleri ve olumlu-olumsuz görünüşleriyle tarihî metinlerde farklı özellikler taşıyan bu fiil çekimini konu eden çalışmaları tenkit ederek Eski Türkçeden Osmanlı Türkçesine kadarki evrede ele almak ve yeni verilerle ekin Eski Anadolu Türkçesindeki vaziyetini değerlendirmek amaçlanmıştır. Bu çalışmada esas olarak /dUk/ sıfat-fiilinin geçmiş zaman kipini meydana getirdiği tezi işlenmiştir.Türkçede yarım yargı bildiren sıfat-fiil yapılarından tam yargı bildiren çekimli fiiller oluşabilir. Bildirme kipleri esas itibarıyla bu şekildedir. Bunlardan /mIş/ ekli geçmiş zaman sıfat-fiili Eski Anadolu Türkçesinde sayıca az örneklerle, Osmanlı Türkçesinde daha bol olarak çekimli fiil karakterinde görülür. /AcAk/ ekli gelecek zaman sıfat-fiilinden bildirme kipi ancak Osmanlı Türkçesi döneminde gelişmeye başlar. /dUk/ ekli geçmiş zaman sıfat-fiilinin de bilhassa Eski Anadolu Türkçesi döneminde, dağınık veriler bir araya getirilerek ele alındığında bildirme kipi karakteriyle ortaya çıktığı görülmektedir

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, Oğuz Türkçesi, Batı Türkçesi, /dUk/ ekli geçmiş zaman, bildirme kipi

The Past Tense Conjugation with /dUk/ in Old Anatolian Turkish

Öz

There is no enough and entire study on conjugated verbs deriving from the affixed structures made by /dUk/, an affix of past participle. This article aims to deal with the process of this affix from the period of the Old Turkic to Ottoman Turkish and to evaluate its position in the Old Anatolian Turkish in the consideration of new data by criticizing the studies dealing with this conjugation in the context of historical texts which appear both with and without possessive suffixes and positive and negative meanings. This article highlights as a main argument that the past participle /dUk/ consists past tense. In Turkish, perfect finite verbs can be derived from participle structures framing half sentences. The indicative moods are mainly formed in this way. Of those, the past participle affixed with /mIş/ appears in few examples in the Old Anatolian Turkish and many in Ottoman Turkish as finite verbs. The indicative mood derived from future participle affixed with /acAk/ begins to evolve just in Ottoman Turkish. It seems that the past participle affixed with /dUk/ also appeared with the form of indicative mood in the consideration of collecting the scattered data of the Old Anatolian Turkish period particularly

Anahtar Kelimeler

Old Anatolian Turkish, Oghuz Turkish, Western Turkish, past participle affixed with /dUk/, indicative mood

Kaynakça

• CLAUSON, Gerard, (1957), “The Ongin Inscription”, The Journal of The Royal Society of Great Britain and Ireland: 177-192.
• Darîr, Fütûhu’ş-Şâm Tercümesi, Süleymaniye Ktp. Fatih, no. 4286.
• Divan: ATALAY, Besim (çev.), (1988), Divanü Lügati’t-Türk Tercümesi I-II, Ankara: TDK Yay.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican, (1984), Kutadgu Bilig Grameri -Fiil-, Ankara.
• ERDAL, Marcel, (2004), A Grammar of Old Turkic, Leiden – Boston: Brill.
• ERDAL, Marcel, (2011), “Ongin Yazıtı”, III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu 26-29 Mayıs 2010 Bildiriler Kitabı, Ankara, c. I, 363-372.
• GÜLSEVİN, Gürer, (1992), “Eski Anadolu Türkçesinde Birleştirilmiş Özel Şekiller”, Türk Dili Dergisi, 489, 256-261.
• GÜLSEVİN, Gürer. (1997), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara: TDK Yay.
• GÜLSEVİN, Gürer. (1998), “Köktürk Bengü Taşlarında Oğuzca Özellikler”, Kardeş Ağızlar (Türk Lehçe ve Şiveleri Dergisi) 7: 12-18.
• HŞ: FLEMMİNG, Barbara. (1974), Fahrîs – Husrev u Şîrîn Eine Türkische Dichtung Von 1367, Wiesbaden.
• KORKMAZ, Zeynep, (2005), Türk Dili Üzerine Araştırmalar I-II, Ankara: TDK Yay.
• KY: YAVUZ, Kemal, (2007), Gülşehri’nin Mantıku’t-Tayr’ı (Gülşen-nâme) I-II, Ankara.
• MT: GÜLŞEHRİ. Mantıku’t-Tayr (Tıpkıbasım), Agâh Sırrı Levend (Yay), (1957), Ankara: TTK Basımevi.
• NALBANT, Mehmet Vefa, (2002), “–DUK Eki ve Divânü Lûgati’t-Türkte -DUK Ekli Görülen Geçmiş Zaman Çekimi”, Türkoloji Dergisi, Cilt: XV, Sayı: 1: 193-203.
• ORKUN, Hüseyin Namık, (1936), Eski Türk Yazıtları, İstanbul: TDK Yay.
• RADLOFF, W. (1895), Die Alttürkischen Inschriften Der Mongolei, Petersburg.
• TEKİN, Şinasi, (1990), “Türkçede –MA- Olumsuz eki ile –DIK+ Eki Nereden Geliyor” Tarih ve Toplum, 74: 14-17.
• TEKİN, Talat, (1968), A Grammar of Orkhon Turkis, Mouton: Bloomington.
• TEKİN, Talat, (1997), “On The Old Turkic Verbal Noun Suffix {-dOk}”, Türk Dilleri Araştırmaları, 7: 5-12.
• TEKİN, Talat, (2003), Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• TEKİN, TALAT, (2004), Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı, Ankara: Öncü Kitap.