Eski Uygur Türkçesinde Niceleyen ve Nicelenen ile Kurulmuş Yapılarda Çokluk Uyumu

Yıl 2016, Sayı: 32, 63 - 72, 01.06.2016

Ayşe Kılıç Cengiz , Duygu Özge Gürkan

Öz

Uyum, yüklemin kişi ve sayı açısından özne ile uygunluk ve birlik göstermesidir. Türkçede eylemcil uyum ve adcıl uyum olmak üzere iki tür uyum bulunur. Bu çalışmanın konusunu ise adcıl uyum sınıfına giren sayı kategorisi ile sınırlandırılmış çokluk uyumu oluşturmaktadır. Bu çalışmada esas olarak Türkçenin tarihi dönemlerinden biri olan Uygur Türkçesindeki dinî terminolojide kullanılan niceleyen ve nicelenen arasındaki çokluk uyumundan söz edilecektir. Eski Uygur Türkçesinde, söz konusu uyumu belirleyen çokluk eklerinin bir sıfat tamlaması olma özelliğinin yanında özel ad, saygı, seslenme, beraberlik ve abartma gibi işlevleri de tespit edilmiştir. Eldeki çalışmada, bu işlevlerin yanı sıra Eski Uygur Türkçesindeki dini terminolojiye ait belirlenmiş metinlerdeki çokluk uyumu çerçevesinde asıl ve ikili kullanımlar kategorize edilip betimlenerek konu ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Eski Uygur Türkçesi, Türkiye Türkçesi, dinî terminoloji, niceleyen, nicelenen, sıfat tamlaması, çokluk uyumu, çokluk eki

Plurality Agreement in Phrase Structures Formed With the Determiner and the Determined Element in Old Uyghur Turkish

Öz

Agreement refers to the harmony and concord of the verb with the subject in terms of person and number. There are two types of agreements in Turkish including verbal agreement and nominal agreement. The subject of the present study is the plurality agreement limited with the category of number classified under the nominal agreement. The study principally deals with the plurality agreement between the determiner and the determined element used in religious terminology in Old Uyghur Turkish that is one of the historical periods of the Turkish language. Plurality ity suffixes in Old Uyghur Turkish that determine such an agreement have been found to own the nature of adjective clause as well as the functions of proper noun, respect, addressing, solidarity and exaggeration. The study attempts to categorize and describe the basic and dual uses within the framework of the plurality agreement in the specified texts of religious terminology in Old Uyghur Turkish besides to present the case

Anahtar Kelimeler

Old Uyghur Turkish, Turkey Turkish, religious terminology, determiners, determined elements, adjective clause, plurality agreement, plurality suffix

Kaynakça

• BACANLI, Eyüp (2016). Türk Dillerinde Düzensizlikler. İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• BAYRAKTAR, Nesrin (2002). “Asıl sayı sıfatları ve sıfat tamlamalarında çokluk eki uyumsuzluğu”. Lars Johanson Armağanı. Ankara: Grafiker Yayıncılık: 63-71.
• CLAUSON, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• DEMİRCİ, Ü. Özgür (2014). Eski Uygurca Dört Çatik. İstanbul: Kesit Yayınları.
• EDGERTON, Franklin (1953). Buddhist Hybrid Sanskrit, Grammar and Dictionary, Vol. 2: Dictionary. New Haven: Yale University Press.
• ERDAL, Marcel (2004). A Grammar Of Old Turkic. Leiden-Boston: Brill.
• GABAIN, A. Von (2007). Eski Türkçenin Grameri, (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları.
• GRØNBECH, K., (2011). Türkçenin Yapısı, (çev. Mehmet AKALIN). Ankara: TDK Yayınları.
• GULCALI, Zemire (2013). Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur’dan “Aç Bars” Hikâyesi. Ankara: TDK Yayınları.
• HAMILTON, J. Russell (2011). İyi ve Kötü Prens Öyküsü, (Çev. Vedat Köken). Ankara: TDK Yayınları.
• LI, Dejin & CHENG, Meizhen (2008). Practical Chinese Grammar for Foreigners. Beijing: Beijing Language and Culture University Press.
• ÖLMEZ, Mehmet (1991). Altun Yaruk III. Kitap (5. Bölüm). Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 1.
• ÖZBAY, Betül (2014). Manihaist Uygurların Tövbe Duası Huastuanift. Ankara: TDK Yayınları.
• RADLOFF, W. (1930). Suvarnaprabhasa (Das Goldglanz-Sutra), Aus dem Türkischen ins Deutsche übersetzt, nach dem Tode des Übersetzers mit Einleitung von S. E. Malov herausgegeben. BB XXVII. Leningrad.
• RÄSÄNEN, Martti (1957). Materialien zur Morphologie der Turkischen Sprachen. Studia Orientalia Edidit Societas Orientalis Fennica XXI, Helsinki.
• SHIMIN, Geng & KLIMKEIT, Hans-Joachim (1988). Das Zusammentreffen mit Maitreya. Die ersten fünf Kapitel der HamiVersion der Maitrisimit. In Zusammenarbeit mit Helmut Eimer und Jens Peter Laut. Wiesbaden: Asiatische Forschungen.
• SOOTHILL, William Edward & HODOUS, Lewis (1937). A Dictionary of Chinese Buddhist Terms. London: Motilal Banarsidass Publication.
• STAROSTİN, S. & DYBO, A. & MUDRAK, O. (2003). (with assistance of İlya Gruntov and Vladimir Glumov). An Etymological Dictionary of the Altaic Languages (Handbook of Oriental Studies: Uralic & Central Asian Studies, Vol. 8/ 1-3). Leiden-Boston: Brill.
• TEKİN, Şinasi (1976). “Eski Türkçe”, Türk Dünyası El Kitabı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 142-192.
• TEKİN, Talat (2000). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9.
• TEKİN, Talat (2003). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.
• TEZCAN, Semih (1974). Das Uigurische Insadi-Sutra (Berliner Turfan-Texte III). Berlin: AkademieVerlag.
• UZUN, N. Engin (2002). “Türkçenin Uyumsuz Uyumları”, Dil Dergisi, Sayı: 115: 20-36
• WILKENS, Jens (2007). Das Buch von der Sündeltilgung, Edition des alttürkischbuddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig (Berliner TurfanTexte XXV). Turnhout.
• WILLIAMS, Sir Monier (1899). A Sanskrit–English Dictionary, Etymologically and Philologically Arranged with Special Reference to Cognate Indo–European Languages. Oxford: Clarendon Press.
• YAKUP, Abdurishid (2010). Prajñāpāramitā Literature in Old Uyghur (Berliner Turfantexte XXVIII). Turnhout: Brepols.
• ZIEME, Peter & KARA, G. (1978), Ein Uigurisches Totenbuch, Nāropa Lehre in Uigurischer Übersetzung. Budapest: Akadémiai Kiadó.
• ZIEME, Peter (1975). Manichäisch-Türkische Texte (Berliner Turfan-Texte V). Berlin: Akademie Verlag.