The Transition Period Rituals of Tuvan Turks: Birth, Marriage and Death

Yıl 2016, Sayı: 32, 141 - 154, 01.06.2016

Ferah Türker Vildan Koçoğlu Gündoğdu

Öz

There are three important stages as the transition periods in human life: birth, marriage and death. Societies attach great importance to these periods and every society implements a variety of practices within ther belief systems. During these periods of transition, these practices are realized to celebrate, protect and announce people the periods. Transition rituals have an important function to preserve the continuity of culture and tradition. This becomes more important especially for small groups like Tuvan Turks who live in the Republic of Tuva, a federal state of Russia. As Tuvans were the majority of the population living in Tuvan Republic and they had an independent state, they kept more of their identity and also protected their language and culture better than other Turkic tribes in Siberia. So those rituals preserved their place within their tradition despite the fact that several changes naturally occurred in time and some of the practices were forgotten. In this article, the transition rituals of Tuvan are examined under three headings: "birth", "marriage" and "death" . Practices in each period are handled and changes taking place in time are evaluated considering their cultural substructure

Anahtar Kelimeler

Tuvan, transition, birth, wedding, death

TIVA TÜRKLERİNDE GEÇİŞ DÖNEMİ RİTÜELLERİ: DOĞUM, DÜĞÜN, ÖLÜM

Öz

İnsan hayatının “geçiş dönemi” olarak adlandırılan üç önemli aşaması vardır: doğum, düğün ve ölüm. Toplumlar, bu geçiş dönemlerine önem vermekte ve her toplum inanç sistemleri çerçevesince çeşitli pratikler uygulamaktadırlar. Bu pratikler, geçiş dönemindeki kişiyi kutlamak, korumak, bu dönemleri duyurmak gibi çeşitli fonksiyonlara yönelik olarak uygulanmaktadır. Geçiş dönemi ritüelleri, kültürün muhafazasında ve geleneklerin devamlılığında da önemli bir fonksiyona sahiptir. Bu da özellikle bugün Rusya Federasyonu içerisindeki Tıva Cumhuriyetinde yaşamakta olan Tıva Türkleri gibi küçük gruplarda daha da önem kazanmaktadır. Tıvalar, yaşadıkları cumhuriyette nüfus bakımından çoğunlukta olmaları ve tarihte bir dönem bağımsız bir devletlerinin olması gibi sebepler dolayısıyla, Sibirya’daki diğer Türk boylarına nazaran kimliklerini daha çok muhafaza etmişler, dillerine ve kültürlerine sahip çıkmışlardır. Dolayısıyla geçiş dönemi ritüelleri de gelenek içerisindeki yerini muhafaza etmiştir. Ancak elbette ki zaman içerisinde türlü değişiklikler yaşanmış ve kimi pratikler unutulmuştur. Bu makalede de Tıvaların geçiş dönemi ritüelleri, “doğum”, “düğün” ve “ölüm” olarak üç başlık altında incelenecek, her bir dönemde uygulanan pratikler ele alınacak ve bunların kültürel alt yapıları değerlendirilerek zaman içerisinde yaşanan değişiklikler değerlendirilecektir

Anahtar Kelimeler

Tıva, geçiş dönemi, doğum, düğün, ölüm

Kaynakça

• ACIPAYAMLI, Orhan, (1962). “Anadolu’da Nazarla İlgili Bazı Âdet ve İnanmalar”. A.Ü. DTCF Dergisi. C. XX, S. 1-2: 1-40.
• ACIPAYAMLI, Orhan, (1992). “Türk Kültüründe ‘Ad Koyma Folkloru’nun Morfolojik ve Fonksiyonel Yönlerden İncelenmesi”. IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. C. IV, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları: 1-14.
• AÇA, Mehmet (2004). Tıva Kahramanlık Destanları I-II. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÇOÇAGAR, Çotpun-ool, (2014), Sagıp Şajınnı Ög-Bülege Saıırınıñ Talazı-bile Ezü- Çañçıldar, Kızıl.
• ÇÜLDÜM, Çap, (2002). Ulusçu Pedagogikanıñ Üjük Dösteri, Kızıl.
• DORJU, Çürgüy-ool, (2004). Tıva Ulustuñ Huu Attarınıñ Töögüzü, Kızıl.
• ERGUN, Pervin, (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara: AKM Yayınları.
• KARAMAN, Kasım, (2010). “Ritüellerin Toplumsal Etkileri”. SDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, S. 21: 227-236.
• KOÇOĞLU GÜNDOĞDU, Vildan, (2012). Günümüz Tuva Türkçesi, (Giriş-Dil Özellikleri- Metinler-Söz Dizini), Ege Üniversitesi, İzmir (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• KENIN-LOPSAN, Monguş, (1994). Tıva Çonnuñ Burungu Ujurları, Kızıl.
• KENIN-LOPSAN, Monguş, (1998). “Tuvaların Eski Gelenekleri”, (Akt. Ekrem Arıkoğlu), Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S.5: 288-308.
• KENIN-LOPSAN, Monguş, (2004). Oytulaaş – Inakşıldıñ Kojañnarı, Kızıl.
• OYUN, S. B. Oyun- A. K. Oorjak, (2004). Tıva Ög-Büle Pedagogikazı, Kızıl.
• OZAN, Meral, (2011). “Geçiş Ritüelleri ve Halk Masalları”. Milli Folklor. S. 91, ss. 72-84.
• ÖRNEK, Sedat Veyis, (1988). İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, İstanbul.
• ÖRNEK, Sedat Veyis, (2000). Türk Halkbilimi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ÖZKAN, Fatma, (2002). “Sibirya Türklerinde Geçiş Törenleri”, Uluslararası Türk Dünyası Halk Edebiyatı Kurultayı Bildirileri (26-28 Mayıs 2000). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, ss. 595-608.
• SEREN, Polina S. (2008). “Tere-Holskiy Dialekt Tuvinskogo Yazıka”. Ulug-Hem (Tıva Çogaalçılarnıñ Setküülü). No: 3, Abakan: 111-120.
• TEVEK, Aleksey, (2006). Çedi Nazın. Kızıl.
• TÜRKMEN, Fikret, (2001). “Türk Destanları ve Halk Hikâyelerinde Ölümden Sonra Dirilişin İfade Ediliş Şekilleri”. Türk Dünyası Kültür, Sanat, Haber ve Araştırma Dergisi. S. 2, Ankara: Türksoy Yayınları: 15-19.
• YEŞIL, Yılmaz, (2014). Türk Dünyasında Geçiş Dönemi Ritüelleri (Doğum-Evlenme- Ölüm Gelenekleri). Ankara: Grafiker Yayınları.
• YOLOĞLU, Güllü, (1999). Türklerin Aile Merasimleri. Ankara: AKM Yayınları.
• YUŞA, Janna, (2008). “Svadebnaya Obryadnost Tuvintesv: Traditsii i İnnovatsii”. Traditsii i İnnovatsii v Sovremennom Folklore Narodov Sibiri. Novosibirsk Arta: 52-62.
• http://bodal.ru/67/ajtyrbaan-uruunun.-ertirbes?show=68#a68 (16.03.2016).