A New Criterion in the Classification of Kipchak Dialects of Turkish: Vocal Anaptyxes

Yıl 2017, Sayı: 33, 57 - 68, 01.01.2017

Mehmet Vefa Nalbant

Öz

The classification of the Turkish dialects, which are spread over a large geography, dates back to very early times. In the 11th century, Mahmut Kashgari tried to compare Turkish dialects in the Divan Lugati't-Türk according to certain criteria. But the classification of Turkish dialects has been scientifically based on the use of comparative linguistic methods from the beginning of the 19th century. With both qualitative and distinctive phonological and formal criteria, Turkish dialects have been classified in different studies today. However, some distinctive features have not been included in the dialect classification. This study is centered on vowel insertions between the word-final consonant pairs and their origins in the historical and contemporary Kipchak Turkish dialects

Anahtar Kelimeler

Classification, Turkish dialects, North-Western Group Turkish dialects, Vocal Anaptyxes

Kipçak Grubu Türk Lehçelerinin Tasnifinde Yeni Bir Ölçüt: Ünlü Türemeleri

Öz

Büyük bir coğrafî alan üzerine yayılmış olan Türk lehçelerini sınıflandırma çalışmalarının tarihi eskilere dayanmaktadır. 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut’un Dîvânü Lugâti’t-Türk adlı eserindeki Türk lehçelerini belli ölçütlere göre karşılaştırma çabası, 19. yüzyılın başlarından itibaren karşılaştırmalı dilbilim yöntemlerinin kullanılmasıyla bilimsel bir temele oturmuştur. Niteleyici ve ayırt edici seslik ölçütlerin yanında aynı özellikleri taşıyan biçimsel özelliklere de yer vererek, Türk lehçeleri bugün farklı çalışmalarda sınıflandırılmıştır. Bununla birlikte bazı noktalarda ayırt edici diyebileceğimiz bazı özellikler lehçe tasniflerinde kullanılmamıştır. Tarihî ve Günümüz Kıpçak Grubu Türk lehçelerinde tespit edilebilen sondaki ünsüz çiftleri arasındaki ünlü türemeleri ve bunların ortaya çıkış sebepleri bu incelemenin temelini oluşturmaktadır

Anahtar Kelimeler

Tasnif, Türk lehçeleri, Kuzey-Batı Grubu Türk Lehçeleri, Ünlü Türemeleri.

Kaynakça

• AĞCA, Ferruh, (2016), Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı, Metin, Aktarma, Notlar, Dizin, Tıpkıbasım, Ankara: TKAE Yayınları.
• AKAR, Ali, (2011), “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Oğuzca Dışı Dil Öğeleri”, ICANAS 38, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara 10-15 Eylül 2007 (Bildiri Kitabı:38. ICANAS Bildiriler/Papers: Dil bilimi, Dil Bilgisi ve Dil Eğitimi, I. Cilt), Ankara: 23-38.
• ALKAYA, Ercan, (2008), Sibirya Tatar Türkçesi, Ankara: Turkish Studies.
• ALKAYA, Ercan,(2014), Mişer Tatar Türkçesi, Ankara: Kesit Yayınları.
• ARAT, Reşit Rahmeti, (1989), “Türk Şivelerinin Tasnifi”, Makaleler I, Ankara: TKAE Yayınları.
• ARGUNŞAH, Mustafa, (2013), Çağatay Türkçesi, İstanbul: Kesit yayınları.
• ARIKOĞLU, Ekrem (2011), Hakas Türkçesi Grameri, Ankara: Bengü
• ATALAY, Besim, (1945), Ettuhfetü’z-Zekiye Fil-Lûgat-it-Türkiye, TDK: İstanbul.
• BAYRAM, Bülent, (2007), Çuvaş Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Sözlük, Konya: Tablet Yayınları.
• BİRAY, Nergis; AYAN, Ekrem, vd. (2015), Çağdaş Kazak Türkçesi Grameri, Ses, Şekil, Cümle Bilgisi, Metinler, Ankara: Bilge Kültür Sanat Yayınevi.
• BODROGLİGETİ, Andras J. E, (2001), A Grammar of Chagatay, Müenchen: Lincon Europa.
• CEYLAN, Emine (1997), Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
• CİN, Ali, (2011), Ali’nin Kıssa-yı Yusuf’u, Ankara: TDK Yayınları.
• ECKMANN, Janos, (1988), Çağatayca El Kitabı, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• STAROSTIN, Sergei; DYBO, Anna; vd. (2003), Etymological Dictionary of the Altaic Languages, I-III, Leiden-Boston: Brill. (EDAL)
• EMİNOĞLU, Hacıeminoğlu (1996), Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• ERASLAN, Kemal, (2012), Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• ERSOY, Fevzi (2010), Çuvaş Türkçesi Grameri, Ankara: Gazi Kitabevi.
• ESEMURATOVA, R., KALENDEROV, M., vd., (1982), Karakalpak Tilinin Tüsindirme Sözligi, Karakalpakistan.
• GÜLSEVİN Gürer, BOZ, Erdoğan, (2004), Eski Anadolu Türkçesi, Ankara: Gazi Kitapevi.
• GÜLSEVİN, Gürer, (2008), “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kıpçakça Denilen Unsurlar Üzerine 2: (Ç > Ş Değişmesi)”, Turkish Studies, Volume 3/3, Spring: 378-387.
• GÜNER, Galip, (2013), Kıpçak Türkçesi Grameri, İstanbul: Kesit yayınları.
• HANSER, Oskar (2003), Türkmence Elkitabı, (Çeviren: Zühal Kargı ÖLMEZ), İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 17.
• KARAGÖZ, Erkan (2011), “Günümüz Başkurt Ve Kazan Tatar Türkçelerindeki Ses Değişikliklerinin Eski Türkçe Ve Günümüz Türkiye Türkçesiyle Karşılaştırılması”, Dialektologiya, İstoriya i Grammatiçeskaya, Stuktura Tyurkskih Yazıkov, Kazan.
• KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi, (1994), Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• KASAPOĞLU Çengel, Hülya, (2007), “Kırgız Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, Editör: Ahmet Bican Ercilasun, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KİRİŞÇİOĞLU, Fatih, (2016), “Türk Lehçelerinin Sınıflandırılmasında Uygulanabilecek Bazı Morfolojik Kriterler-I”, Dil Araştırmaları, Bahar 2016/18: 18-28.
• NALBANT, Mehmet Vefa, (2014), Karışık Dilli Kur’an Tefsiri, Ankara: TKAE Yayınları.
• ÖNER, Mustafa, (1998), Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Ankara: TDK Yayınları.
• ÖNER, Mustafa, (2009), Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• ÖZKAN, Nevzat, (1996), Gagavuz Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• ÖZTÜRK, Rıdvan, (1994), Yeni Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• PEKACAR, ÇETİN, (2011), Kumuk Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• SCHÖNİG, Claus, (1997a), “A New Attempt to Classify the Turkic Languages I“, Turkic Languages, I, 1:117-133.
• SCHÖNİG, Claus, (1997b), “A New Attempt to Classify the Turkic Languages II“, Turkic Languages, I, 2: 262-277.
• SCHÖNİG, Claus, (1998a), “A New Attempt to Classify the Turkic Languages III“, Turkic Languages, II, 1: 130-151.
• SCHÖNİG, Claus, (1999, “The Internal Division of Modern Turkic and Its Historical Implications”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Vol. 52 (1): 63- 95.
• TALAT, Tekin (1989), “Türk Dil Ve Diyalektlerinin Yeni Bir Tasnifi”, Erdem 5, sayı 13:. 141-168.
• TEKİN, Talat, (1995), Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Ankara: Simurg.
• TALAT, Tekin, (2000), Orhun Türkçesi Grameri, Ankara. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• TAVKUL, Ufuk, (2000), Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• TAVKUL, Ufuk, (2003), “Türk Lehçelerinin Sınıflandırılmasında Bazı Kriterler”, Kırım Dergisi, 12 (45): 23-32.
• TOPARLI, Recep, (1998), Harezm Türkçesi, Sivas: Dilek Ofset.
• ÜNLÜ, Suat, (2012a), Karahanlı Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
• ÜNLÜ, Suat, (2012b), Harezm Altın Ordu Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
• ÜNLÜ, Suat, (2013), Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
• YALÇIN, Süleyman Kaan, (2013), Çağdaş Türk Lehçelerinde Ünlüler, Ankara: TDK Yayınları.
• YAZICI Ersoy, Habibe, (2007), “Yeni Uygur Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, Editör: Ahmet Bican Ercilasun, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ZENGİN, Dursun, (2009), Türkçenin Tersine Sözlüğü, Ankara: Kurmay.