Eski Uygur Türkçesinde arıg turug, arıg silig ve arıg süzük İkilemeleri Üzerine

Yıl 2018, Sayı: 36, 41 - 46, 01.06.2018

Emrah Bozok

Öz

Eski Uygur Türkçesi dönemine ait metinler bağlamında “temiz” anlamını karşılayan arıg sözcüğünün temizlik kavram alanına giren turug, silig vesüzük sözcükleriyle kurduğu ikilemelerin bağlamda kazandığı anlam farklılığı dikkat çekicidir. Metinlerde arıg sözcüğünün kavram alanına giren arıg turug, arıg silig ve arıg süzük ikilemeleri de arıg sözcüğü gibi temiz anlamını karşılamaktadır. Ancak yüzey yapıda aynı anlamı karşılayan bu ikilemelerin kullanıldıkları bağlamlara derin yapıda birbirinden farklı anlamlar kazandırdıkları gözlemlenmiştir. Arıg sözcüğü temel alınarak kurulan bu ikilemelerin anlam bilimsel açıdan ele alınması, söz konusu yapıların“temiz” anlamını karşılarken birbirlerinden farklı boyutları içerdiğini göstermiştir.Çalışma, arıg turug, arıg siligve arıg süzük ikilemelerinin temiz anlamını karşılarken aynı zamanda bağlama kazandırdığı anlam farklılığını ve Türk dilinin anlam bakımından ifade gücünü de göstermektedir. Çalışmada ortaya konulan tespit, zaman içerisinde yıpranmış, tahrip olmuş metinler üzerinde tamirat yaparken metinde yer alan arıg sözcüğü üzerinden eksik yapılara dair araştırmacılara yorum yapma imkânı da sunacaktır

Anahtar Kelimeler

Eski Uygur, İkileme, temizlik, arıg turug, arıg silig, arıg süzük

On arıg turug, arıg silig and arıg süzük Hendiadyoins in Old Uighur Turkish

Öz

In Old Uighur Turkish texts, the word arıg meets the meaning of clean. This word creates hendiadyoins with the words turug, silig and süzük entering the concept of cleanliness. These reduplications add meaning to the sentence structure. This is also note worthy. In the texts arıg turug, arıg silig and arıg süzük are entered in to the concept field of the word arıg, and they are also clean. However, it has been observed that these reduplications that meet the same meaning in the surface structure give different meanings to the contexts in which they are used. The semantics of these reduplications established on the basis of the word arıg have shown that they contain different dimensions while meeting the clean meaning of the sestructures. While the study meets the clean meaning of the reduplications arıg turug, arıg silig and arıg süzük, it also shows the meaning difference that the sentence brings to the sentence and the power of expression of theTurkish language in terms of meaning. The study will provide the opportunity to comment on the missing places by means of the arıg word in the texts while making repairs on worn and destroyed texts over time

Anahtar Kelimeler

Old Uighur, Reduplication, Cleaning, arıg turug, arıg silig, arıg süzük

Kaynakça

• AY→ KAYA, Ceval, (1994), Uygurca AltunYaruk Giriş, Metin ve Dizin, Ankara: TDK Yayınları.
• BOZOK, Emrah, (2018), Türkçenin Söz Varlığında Temizlik Kavram Alanı (Basılmamış Doktora Tezi), Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BT XX→ ZİEME, Peter, (2000), BerlinerTurfantexte XX, Vimalakirtinirdesasutra. Edition alttürkischer Übersetzungen nach Handschrift fragmenten von Berlin und Kyoto. Mit einem Appendixvon Jorinde Ebert: Ein Vimalaklrti-Bild fragmentaus Turfan, Turnhout: Brepols.
• BT XXXVI→ YAKUP, Abdurishid, (2016), BerlinerTurfantexte XXXVI, Altuigurische Aparimitäyus-Iiteratur und klein eretantrische Texte, Turnhout: Brepols.
• CLAUSON, Gerard, (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
• Dişastvustik →KALJANOVA, Elmira, (2005), Uygurca Dişastvustik Giriş-Metin-Çeviri-Dizin ve Tıpkıbasım (Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DrevS→NADELJAEV, V.M., (1969), Drevnetjurskij Slovar, Leningrad.
• ELMALI, Murat, (2009), Daśakarmapathaavadaānamālā Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-DizinTıpkıbasım (Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• MS→ TEKİN, Şinasi (1960), MaytrisimitBurkancıların Mehdisi Maitreya İle Buluşma Uygurca İptidai Bir Dram, Uygurca Metinler II, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• RÖHRBORN, Klaus, (2015). Uigurisches Wörterbuch Sprachmaterial Der Vorislamischen Türkischen Texte Aus Zentralasien-Neubearbeitung- II. Nomina- Pronomina-PartikelnBand 1: a-asvık, Stutgart: Franz Steiner Verlag.
• SUK→ YAMADA, Nobuo, (1993), SammlungUigurischerKontrakte: Textband, Osaka Üniversity Press.
• TEKİN, Talat, (1995), Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, İstanbul: Simurg Yayınları. Totenbuch→ ZİEME, P. - KARA G. , (1978), Ein Uigurisches Totenbuch, Budapeşt: Akademia Kiado.
• TS→ Türkçe Sözlük, (2011), Ankara: TDK Yayınları.
• TT VI→ BANG, W., (1934), Türkische Turhan-Texte, VI. DasBuddhistische Sūtra Säkiz Yükmäk, Berlin: Verlag Der Akademie Der Wissenschaften in komission Bei Walter De Gruyter.
• U I→ MÜLLER, F.W.K., (1908), Uigurica, Berlin: Verlag Der Königl. Akademie Der Wissenschaften İn Komission Bei Georg Reimer.