Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanında Geçen Moğolca Sözcükler

Yıl 2018, Sayı: 36, 47 - 62, 01.06.2018

Ferruh Ağca Bülent Gül

Öz

Türk destan geleneğinin önemli metinlerinden olan Uygur harfli Oğuz Kağan Destanı, aynı zamanda Türk dilinin de önemli kaynaklarındandır. Metin muhtevası bakımından orijinal olduğu gibi dil özellikleri itibariyle de tarihsel Türk dili metinleri içerisinde farklılık göstermektedir. Uygur harfli Oğuz Kağan Destanı barındırdığı Moğolca sözcükler bakımından da çağdaşlarına göre zengindir. Bu yazıda, Uygur harfli Oğuz Kağan Destanında geçen Moğolca sözcükler tespit edilmiş, metin içindeki tanıkları gösterilmiş ve ardından sözcüklerin diğer Türk dili metinlerindeki ve Moğolcadaki varlıkları sorgulanmıştır

Anahtar Kelimeler

Tarihsel Türk Dili, Türk-Moğol Dil İlişkileri, Türk Destanları, Oğuz Kağan Destanı, Türkçedeki Moğolca Sözcükler.

Mongolian Words in the Epic of Oghuz Khagan

Öz

Beside being one of the substantial texts of Turkic epic tradition, The Epic of Oghuz Khagan written with Uighur script, is also an important source for Turkic language. Not only because of its original content but also in point of linguistic features this epic has differed from the other historical texts of Turkic. The Epic of Oghuz Khagan with Uighur script is also richer than the other contemporary texts in respect to Mongolian words which it contains. In this paper; the Mongolian words in the Epic of Oghuz Khagan with Uigur script have been detected, their witnesses in that text have been demonstrated and the existence of these words in the other texts of Turkic and in Mongolian have been examined

Anahtar Kelimeler

Historical Turkic Language, Linguistic Relation of Turkic and Mongolic, Turkic Epics, The Epic of Oghuz Khagan, Mongolian Words in Turkic

Kaynakça

• AĞCA, Ferruh (2016), Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı, Metin – Aktarma – Notlar – Dizin – Tıpkıbasım, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara.
• ARGUNŞAH, Mustafa, Galip GÜNER (2015), Codex Cumanicus, Kesit Yay., İstanbul.
• BANG, Willi, G. R. ARAT (1936), Oğuz Kağan Destanı, İstanbul Üniversitesi Yay.: 18, İstanbul.
• CLARK, Larry (1977), “Mongol Elements in Old Turkic”, JSFO 75: 110-168.
• CLAUSON, Gerard (1958), “The Earliest Turkish Loan Words in Mongolian”, CAJ IV: 174- 187.
• CSÁKI, Éva (2006), Middle Mongolian Loan Words in Volga Kipchak Languages, Harrassowitz Verlag, Wieasbaden.
• DLT → Ahmet Bican ERCİLASUN – Ziyat AKKOYUNLU, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş – Metin – Çeviri – Notlar – Dizin, TDK Yay., Ankara 2014.
• DOERFER, Gerhard (1993), Versuch einer linguistischen Datierung alterer osttürkischer Texte, Harrassowitz Verlag, Turcologica 14, Wiesbaden.
• EDPT → CLAUSON, Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
• EDAL → Sergei STAROSTIN vd. (2003), Etymological Dictionary of Altaic Languages I-III, Brill: Lieden-Boston.
• EREN, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara.
• ETŞ → ARAT, Reşid Rahmeti (1991), Eski Türk Şiiri, TTK Yay., Ankara.
• GÜL, Bülent (2016). Moğolca İbni Mühennâ Lügati, Ankara: TKAE Yay.
• İM → KİLİSLİ RIFAT (1340) [1922]. Kitâb Hilyetü’l-insân ve Helbetü’l-lisân. İstanbul.
• İML → İbni-Mühenna Lûgati → Aptullah BATTAL, İbni-Mühenna Lûgati (İstanbul nüshasının Türkçe bölüğünün endeksidir), TDK Yay., Ankara, 1988.
• KAÇALİN, Mustafa Sinan (2011), Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıkları, El-Lugâtu’n- Nevâiyye ve’l-İstişhâdâtu’-Cagâtâ’iyye, TDK Yay., Ankara.
• KD → The King’s Dictionary: The Rasulid Hexaglot: Fourteenth Century Vocabularies in Arabic, Persian, Turkic, Greek, Armenian and Mongol. (2000). Translated by: T. Halasi Kun, Peter B. Golden, L. Ligeti and E. Schütz with essays by Peter B. Golden and Thomas A. Allsen, Brill: Leiden-Boston-Köln.
• LIGETI, Louis. (1962). “Un Vocabulaire Mongol D’İstanboul”. AOH. Vol. XIV, No 1: 3-99.
• LİGETİ, Louis (1966), “Un Vocabulaire Sino-Ouigour Des Ming, Le Kao-tch’angkouan Yi-chou du Bureau des Traducteurs”, AOH, XIX: 117-199.
• LESSING, Ferdinand D. (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük I-II (Çev. Günay KARAAĞAÇ), TDK Yay., Ankara.
• ME → POPPE, N.N. (1938). Mongols’skii Slovar’ Muqaddimat al-Adab. Çast I-II, Moskva Leningrad.
• MGT → RACHEWİLTZ, I. D. (1972). Index to The Secret History of The Mongols. Bloomington: Indiana University.
• MHHTB → ÇOIMAA, Ş. ve diğerleri. (2006). Mongol Helnii Helzüin Toli, 1-2 Cilt. Ulaanbaatar.
• MN→ Muinü’l-Mürid → Recep TOPARLI – Mustafa ARGUNŞAH, (2015), Mu’înü’l-Mürîd, Ankara: TDK Yay.
• Mongol helnii ih tailbar toli: https://mongoltoli.mn
• OKD → Oğuz Kağan Destanı → AĞCA, Ferruh (2016), Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı, Metin – Aktarma – Notlar – Dizin – Tıpkıbasım, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara.
• OTWF → Marcel ERDAL, (1991), Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon, II Volum, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• ÖLMEZ, Mehmet (2009), “Commentary of Oghuz Nama”, Commentary Project of the Centre for Central Eurasian, Civilisation Archive, Seoul National University, Seoul. (ulaşılan yer: http://cces.snu. ac. kr/eng/sub2/sub2.html 23.06.2014).
• PELLIOT, Paul (1995), Uygur Yazısıyla Yazılmış Uğuz Han Destanı Üzerine (Çev. Vedat KÖKEN), TDK Yay., Ankara.
• POPPE, Nicholas (1992), Moğol Yazı Dilinin Grameri (Çev. Günay KARAAĞAÇ), Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay: 68, İzmir.
• RAMSTEDT, G. J. (1935). Kalmückisches Wörterbuch, Helsinki.
• RÄSÄNEN, Martti (1969), Versuch eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Lexica Societatis Fenno-Ugricae XVII, 1, Helsinki.
• RYBATZKI, Volker (2006), Der Personennamen und Titel der Mittelmongolischen Dokumente, Publications of Institute for Asian and African Studies 8, Helsinki.
• SAITÔ, Y. (2006). Kitâb Majmû’ Turjumân Turkî wa-‘ajamî wa-Muğalî: Text and Index. Kyôto.
• SCHÖNİG, Claus (2000), Mongolische Lehnwörter im Westoghusischen, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• ŞAHİN, U. (2017). Rasulid Hexaglot The King's Dictionary'nin Moğolca Sözvarlığı. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Ankara.
• ŞÇERBAK, A. M. (1959), Oğuz-name & Muhabbet-name, Moskova: Pamyatniki Drevneuygurskoy i Starouzbekskoy Pis’mennosti.
• ŞİRİN USER, Hatice (2009), Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları, Söz Varlığı İncelemesi, Konya: Kömen Yay.
• ŞL → KAÇALİN, Mustafa S. (1997). “Hüseyinoğlu Hasan’ın dört dilli sözlüğü: Şâmilü’l-Luğa”. Türk Dilleri Araştırmaları. Ankara: 55-122.
• TMEN → Gerhard DOERFER, (1963-1975), Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen I-IV, Akademie der Wissenschaften und der Literatur, Veröffentlichungen dr orientalischen Kommission 19, Wiesbaden.
• Ton.→ Talat Tekin, (1994), Tunyukuk Yazıtı, İstanbul: Simurg Yay.
• TSEVEL, Ya. (1966). Mongol Helnii Tovç Tailbar Toli. Ulaanbaatar.
• TT IV → Willi Bang und Annemarie von Gabain, (1930), Türkische Turfan-Texte IV, Berlin.
• TUNA, Osman Nedim (1972), “Osmanlıcada Moğolca Ödünç Kelimeler”, Türkiyat Mecmuası, XVII, İstanbul: 209-258.
• TUNA, Osman Nedim (1976), “Osmanlıcada Moğolca Ödünç Kelimeler II”, Türkiyat Mecmuası, XVIII, İstanbul: 281-314.
• YUNUSOĞLU, Mağfiret Kemal (2012), Uygurca-Çince İdikut Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.