Şamanizmden Tasavvufa Şamandan Sufi/Veliye Değişim/Dönüşümler

Yıl 2018, Sayı: 36, 167 - 186, 01.06.2018

Mehmet Emin Bars

Öz

Şamanizm milattan önceki yıllardan bugüne Türklerin Orta Asya’da şaman/kam adı verilen kişiler tarafından gerçekleştirilen çeşitli inanç ve uygulamalarıdır. Bu inanç ve uygulamalar uzun yıllar Türkler üzerinde etkisini sürdürmüştür. Türkler tarafından daha sonraları birçok din/inanç sistemi kabul edilmiş olmasına rağmen hiçbiri şamanist unsurları yok edememiştir. Şamanizm, girilen yeni kültür çevrelerine ayak uydurmuş, şekil/mana değişimleriyle beraber varlığını devam ettirmiştir. Günümüzde de şamanist birçok inanç/uygulama İslam dini etrafında şekillenen tasavvufta çeşitli değişimlerle beraber yaşamaktadır. Şamanizm tasavvufî düşünceyi etkilerken ilk şeklinde bulunan birçok unsuru kaybetmiş, yeni inanç sisteminin kabullenebileceği şekillere dönüşmüştür. Bu çalışmada şamanizm ile tasavvuf arasındaki benzerlikler üzerinde durulmuştur

Anahtar Kelimeler

şaman, veli, Türk, inanç, değişim

From Shamanism To Mysticism Transformations From Shaman To Sufi / Saint Change

Öz

Shamanism is a belief system practiced by the Turks in Central Asia since the previous years. Shamanism is the practice performed by the kam / shaman. Shamanism beliefs and practices have continued to influence Turks for many years. Later the Turks accepted many religions / belief systems. But no belief system has destroyed the shamanist elements. Shamanism has adapted to new cultural environments and has continued to exist with changes in shape / meaning. Nowadays, many shamanist beliefs / practices live together with various changes in the sufi form which is formed around the Islamic religion. Shamanism has lost many elements in its original form as it influences mystical thought, transformed into the forms that the new belief system can accept. In this study, the similarities between shamanism and sufism are examined.

Anahtar Kelimeler

shaman, saint, Turk, belief, change

Kaynakça

• ABDURREZZAK, Ali Osman, (2017), “Sibirya Türk Destanlarındaki Büyüsel Dönüşüm Motifi Üzerine Tespitler”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 43: 163-176.
• AÇA, Mehmet, (2002), “Şamanlığa Geçişteki Ölüp Dirilme Ritüelinden Türk Destanlarındaki Ölüp Dirilmeye”, Millî Folklor, 54: 75-85.
• AÇA, Mehmet, (2004), “Yaratılış Mitleri, Şamanizm ve Tasavvuf Bağlamında Düşüş, Mahrumiyet ve Hapis”, Millî Folklor, 62: 8-18.
• ALEKSEYEV, N. A., (2013), Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi, (çev. Metin Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
• ASLAN, Namık, (2004), “Şekil Değiştirme Motifinin Anlatılarımızdaki Bazı Yansımaları Üzerine”, Millî Folklor, 64: 37-43.
• BAYAT, Fuzuli, (2007), Türk Mitolojik Sistemi 2 (Kutsal Dişi-Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler-İyeler ve Demonoloji), İstanbul: Ötüken Yayınları.
• BAYAT, Fuzuli, (2017), Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• BAYRAKTAR, Ruhsar, (2013), Şaman Kültüründeki Kostüm Anlayışı ve Bu Bağlamda Murathan Mungan’ın ‘Geyikler Lanetler’ Adlı Oyun Karakterleri Kostüm Tasarımı, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sahne Sanatları Ana Sanat Dalı.
• BİNBAŞ, İlker Evrim, (1997), Tasavvuf ve Musiki –Mevlevilik ve Bektaşilikte Semâ-, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• CERRAHOĞLU, Münir, (2011), “Türk ve Yunan Mitolojisinde ‘Şekil Değiştirme/Kuş Donuna Girme’ Motifinin Mukayesesi”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 49: 269-285.
• ÇETİN, İsmet, (2007), “Türk Kültüründe Bab (Baba)/Ata Geleneği”, Millî Folklor, 76: 70-75.
• ÇOR, Eyüp, (1995), Tasavvufta Makamlar ve Velayet, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇORUHLU, Yaşar, (2006), Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• DÖNER, Nuran, (2007), Tasavvuf Kültüründe Hz. Peygamber Tasavvuru, Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı.
• ELİADE, Mircea, (2006), Şamanizm, (çev. İsmet Birkan), Ankara: İmge Kitabevi.
• ESEN, Melike, (2010), Kam-Şaman Tipi ile Alevilikteki Dede Tipi Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme (Sivas-Yıldızeli Örneği), Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• GÜNDOĞDU, Cengiz, (1992), Tasavvufta Velayet Kavramı, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı.
• İZ, Mahir, (2012), Tasavvuf Mahiyeti, Büyükleri ve Tarikatler, (haz. M. Ertuğrul Düzdağ), İstanbul: Kitabevi.
• KAPLAN, İbrahim, (2010), Van Gölü Çevresinde Şamanizm İzleri, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• KARA, Ömer Tuğrul, (2010), “Dramanın İlk Uygulayıcıları: Türk Şamanları”, Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5/2: 1180-1191.
• KARACA, Hayri, (2006), Tasavvufta Sefer Kavramı, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı.
• KAYA, Sıtkı, (2013), Tasavvuf ve Terapi, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı.
• KIRDAR, Hülya, (2003), Tasavvufta Panbioizm (Tümcanlıcılık), Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Tasavvuf Tarihi Anabilim Dalı.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad, (2004), Edebiyat Araştırmaları 1, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÖGEL, Bahaeddin, (2006), Türk Mitolojisi II, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• POLAT, Emanullah, (2010), Kur’ân-ı Kerim’e Göre Rûhî Hastalıklar, Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı.
• SIIKALA, Anna Leena, (2008), “Şamanik Bilgi ve Mitsel İmgeler”, (çev. İskender Yıldırım), Millî Folklor, 77: 118-138.
• SULLİVAN, Lawrence E., (2003), “Şamanın Nitelikleri ve Gücü: Ruhun Ekstaz Durumunun Genel Bir Tanımı”, (çev. Kadriye TÜRKAN), Millî Folklor, 60: 237-246.
• TAŞ, Cengâver, (1994), Tasavvufta Ruh Kavramı, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı.
• TAŞĞIN, Ahmet ve Bünyamin SOLMAZ, (2012), “Hacı Bektaş ve Hacı Toğrul Karşılaşması: Güvercin ve Doğan Donuna Bürünme”, Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7/1: 105-129.
• TAŞPINAR, Kadir, (2010), Tasavvufta Mürşid Râbıtası, Yüksek Lisans Tezi, Rize Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı.
• TONZA, Fidan, (2012), Doğu Mistisizmi ve Anadolu Tasavvufu’nun Araştırılması ve Seramik Uygulamaları, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Seramik Anasanat Dalı.
• TÜRER, Osman, (2011), Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, İstanbul: Ataç Yayınları.
• TÜRKAN, Kadriye, (2008), Türk Masallarında Kahramanın ve Şamanın Don Değiştirmesi Arasındaki Benzerlikler, Türkbilig, 15: 136-154.
• ULUÇ, Tahir, (2001), Tasavvuf Geleneğinde Hırka Giymek ve Giydirmek, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı.
• YÜCEL, Yavuz, (1993), Tasavvuf ve Tarikatlarda Râbıta, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tasavvuf Bilim Dalı.
• ZONRNİCKAJA, M. J., (2002), Yakut Şamanlarının Dansları, (çev. Metin Özarslan), Türkbilig, 3: 187-192.