Mesnevilerde Rüya Teorileri

Yıl 2018, Sayı: 36, 213 - 234, 01.06.2018

Gülçiçek Akçay

Öz

Doğulu bilginlerin ilahi ve uyarıcı bir mesaj, tanrısal bir bilgi kaynağı olarak kabul ettikleri rüya ile ilgili akıl yürütmeler ulema ve urefa kadar üdebanın da zihnini meşgul etmiş, Türk-İslam edebiyatının ürettiği eserlerde de fikir malzemesi olmuştur. İnsana ait belki en gizemli zihinsel faaliyetlerden olan rüyanın ne olduğuna dair sorulara ayrıntılı cevaplar niteliğinde çeşitli teoriler ortaya konmuş, bu teoriler rüya konusunu ele alan ilmî, felsefi ya da tasavvufi eserlerin yanı sıra şiirde, hususen mesnevilerin muhtelif bölümlerinde yerlerini almıştır. Biz bu makalede Yûsuf Hâs Hâcib, Sultân Veled, Âşık Paşa, Hoca Mes’ûd, Mu’înî, Hamdullâh Hamdî, Lârendeli Hamdî, Vücûdî, Yahyâ Bey, Lâmi’î, Hasan Ziyâ’î, Şâhî ve Sâlim Efendi’nin rüyanın mahiyeti ve işlevi, rüya çeşitleri, rüyayı şekillendiren fiziksel koşullar ve rüya tabiri ile ilgili verdikleri teorik bilgileri, kaleme aldıkları mesnevilerden takip etmeye çalışacağız. Böylelikle genelde divan şiirinin, özelde mesnevi türünün ilim, felsefe ve din alanına giren konularla da ne ölçüde ilgilendiğini, şairlerin fikirlerini sunmak için bu türden nasıl yararlandığını görmeyi amaçlıyoruz

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri, mesnevi, rüya teorisi, rüya çeşitleri, rüya tabiri

Dream Theories In Mesnevis

Öz

Reasonings concerning with the dreams which had been regarded as a divine and cautionary message, as a celestial source of information by the eastern scholars; had filled of men of letters' minds as the same way that they had filled the scholars' and those who are wise; also became material of thought for the literary works which had been produced by Turkish – Islamic literature. Several theories which are responsive for the answers to the questions concerning that what the dream, maybe the most mysterious mental activity which belongs to mankind is; took places at poems, especially at the several parts of Mesnevis as well as scientific, philosofical or tasavvufian works. In this article, we are going to try to follow the theorical enlightenments with regard to the essence and function of the dreams, sort of the dreams and interpretation of the dreams; from the Mesnevis that consigned to writining by Yûsuf Hâs Hâcib, Sultân Veled, Âşık Paşa, Hoca Mes’ûd, Mu’înî, Hamdullâh Hamdî, Lârendeli Hamdî, Vücûdî, Yahyâ Bey, Lâmi’î, Hasan Ziyâ’î, Şâhî and Sâlim Efendi. By this means, we aim to notice that what degree did the Divan Poetry in general and specificly the Mesnevis interest about the subjects that included in science, philosophy and religion; also how did the poets make use of this genre to express their opinions

Anahtar Kelimeler

Divan poetry, mesnevi, dream theory, sorts of dreams, interpretation of dreams

Kaynakça

• ABDELMAKSOUD, Belal Saber Mohamed (2004), Leylâ ile Mecnûn Mesnevisinin Arap, Fars ve Türk Edebiyatı’nda Ele Alınış Biçimi ve Larendeli Hamdî’nin Eseri, C II., Doktora tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• ABDULKADİR Geylani (1983), Atiyye-i Subhaniye, (Çev. Mehmet Arif), İstanbul: Uluçınar Yay.
• AKDOĞAN, Yaşar. Ahmedî İskender-nâme, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10667,ahmediskendernameyasarakdoganpdf.pdf?0 (Erişim: 10. 07. 2017)
• ALTUN, Mustafa (2015), Hâb-nâme-i Veysî, İstanbul: MVT Yay.
• ARAT, Reşit Rahmeti (1959), Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig II, Tercüme, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• ARSLAN, Mahmut, İ. Hakkı AKSOYAK (1994), Haşmet Külliyatı Dîvân, Senedü'ş-Şu’arâ, Vilâdet-nâme (Sûr-nâme), İntisâbü'l-Müluk, Sivas: Dilek Matbaacılık.
• AYDAR, Hidayet (2005), “Hz. Muhammed’in Bazı Rüyaları ve Yaptığı Rüya Yorumlarından Örnekler”, Ekev Akademi Dergisi, 89-102.
• AYDAR, Hidayet (2005), “Kur'an'da Rüyalar ve Rüyaların Hayata Yansımaları”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi V(4), 39-60.
• AYDEMİR, Yaşar (2007), Vücûdî, Hayâl u Yâr, Ankara: Birleşik Dağıtım Kitabevi. AYDEMİR, Yaşar (2017),Vücûdî, Hayâl u Yâr,http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56189,vucudi-hayal-u-yarpdf.pdf?0 14.07.2018) (Erişim
• AYDIN, Hasan (2007), “İslam Felsefesinde Rüya Kuramı, İşlevleri ve Kimi Sonuçları”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 23, S.23, 165-178.
• HABİBOĞLU, Bedreddin (1990), Tâbirnâme-i Muhyiddin-i Arabî’nin Transkripsiyonu, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• CEYHAN, Adem (1997), Bedr-i Dilşâd’ın Murâd-nâmesi, C. I. İstanbul: MEB Yay.
• ÇELEBİ İlyas (2008), “Rüya” , İslam Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul: TDV Yay. 306-309.
• ÇELEBİOĞLU, Amil (1996), Muhammediye, C. II. Ankara: MEB Yay.
• ÇİFTÇİ, Selcen, Gülbike YILDIRIM (2013), “İskendernâme'deki Anlama ve Anlatma Becerileri ile İlgili Unsurlar ve Bunların İlköğretim Türkçe Dersi (6,7,8.Sınıflar) Öğretim Programındaki Yeri”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6/2, 313-331.
• DEBBAĞ, Abdulaziz (1976), El-İbriz, Şeriat, Marifet, Hakikat (Çev. C. Yıldırım), C. 1, İstanbul: Demir Yay.
• DEMİRBİLEK, Salih (2000), Ahmedî’nin İskendernâme Adlı Eseri Üzerinde İnceleme (Ses Bilgisi, Şekil Bilgisi, Cümle Bilgisi), Metin Transkripsiyonu, Sözlük Çalışması, Doktora Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi.
• DİLÇİN, Cem (1991), Mes’ud Bin Ahmed, Süheyl ü Nev-bahâr (İnceleme- Metin-Sözlük), Ankara: AKM Yay.
• EKER, Süer (2007), “Yusuf Has Hacip, Kutadgu Bilig (1069)”, Türk Edebiyatı Tarihi, C.1, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 193-199.
• ERDEMİR , Ayşegül Demirhan (1989), “Ahlât-ı Erbaa”, İslam Ansiklopedisi, C.2, İstanbul: TDV Yay. 24.
• ERDOĞAN, Arzu (1993), Türkçe Rüya Tabirnameleri ve İbn-i Sirin'den Tercüme Edilen Bir Tabirname, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, Vildan S. Coşkun (2010), “Tabirname”, İslam Ansiklopedisi, C. 39. İstanbul: TDV Yay. 333.
• GÜRGENDERELİ, Müberra (2007), Şeyh-i San’ân Mesnevîsi- Mostarlı Ziyâ’î, İstanbul: Kitabevi Yay.
• GÜVEN, M. Yusuf, Osman Fatih BELBAĞI (2006), Rüya, İstanbul: Gülyurdu Yay.
• İMAMOĞLU, Abdulvahit (2010), “Bazı Psikanalistlere Göre Rüyanın İnsan Hayatındaki Rolü”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XII, S. 22, 21-47.
• İBRAHİM HAKKI (1974), Mârifetnâme. (Sad. Turgut Ulusoy), C.I, İstanbul: Bahar Yay.
• KAÇALİN, Mustafa S. (2008), Yûsuf Hâs Hâcib Kutadgu Bilig Metin, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10716,yusufhashacibkutadgubiligmustafakacalinpdf. pdf?0 (Erişim: 14.07. 2017).
• KARACAN, Turgut (1974), Nevîzâde Atâyî Heft-Hân Mesnevîsi. Ankara: Sevinç Matbaası.
• KARTAL, Ahmet (2013), Doğu’nun Uzun Hikayesi Türk Edebiyatında Mesnevi, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• KATTANİ, Muhammed Abdulhay b.Abdu’l- Kebir (1990), Hz. Peygamberin Yöntemi, (Çev. Ahmet Özel), İstanbul: İz Yay.
• KAYA, İ. Güven (2004), “Taşlıcalı Yahyâ Bey’in Şiirlerinde Rüya ve Rüya Tabirleri”, İlmi Araştırmalar, S.18, 61-70.
• KILIÇ, M. Erol (1999), “İbnü’l-Arabî, Muhyiddin”, İslam Ansiklopedisi, C.20, İstanbul: TDV Yay. 493-516.
• KUT, Günay (2003), “Lâmiî Çelebi”, İslam Ansiklopedisi, C.27, İstanbul: TDV Yay. 96-97.
• ESİR, Hasan Ali (2017) Lâmi’î, Ferhâd-nâme. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78433/lamii- --ferhadname.html (Erişim: 14. 07. 2017)
• LEVEND, Agâh Sırrı (1984), Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• MORAN, Berna (1994), Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İstanbul: Cem Yayınevi.
• NİĞDELİ HAKKI EROĞLU (2011), Sultan Veled, Rebabnâme Tercümesi, İstanbul: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yay.
• NİZAM, Elif Ayan (2010), Sâlim Efendi'nin Husrev ü Şîrîn Mesnevisi ve Türk Edebiyatında Husrev ü Şîrîn Mesnevileri, I. Cilt, Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• OSMANOĞLU, Ömer (2017), “Aristoteles'in Rüya Teorisi ve ‘Rüyalar Üzerine’ Adlı Eserinin Çevirisi”, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.4. 139-184.
• ÖNAL, Sevda (2007), “Sebeb-i Teliflerdeki Ortak ve Farklı Temalar”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 35, 105-124.
• ÖZCAN, Nurgül (2007), Şâhî’nin Ferhâdnâme’si, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• PAŞALI, Melek (2007), “Tasavvufta Rüya Dili ve Asiye Hatun’un Rüya Mektupları”, Keşkül, Rüya Sayısı, S. 11. 34-37.
• RÜDÂNÎ (2016), Büyük Hadis Külliyatı, Cem’ul-Fevâ’id Min Câmi’u’l-Usûl ve Mecma’u’z- Zevâ’id. C.4, İstanbul: İz Yay.
• SAĞLAM, Ayşe (2016), Taşlıcalı Yahya Gülşen-i Envâr, İstanbul: Grafiker Yay.
• SARIKAYA, Erdem (2017), Eski Türk Edebiyatında Rüya, Başlangıçtan XV. Asra Kadar, İstanbul: Gece Kitaplığı.
• SARIKAYA Hüseyin (2016), “Vücûdî”, İslam Ansiklopedisi, EK-II, İstanbul: TDV., 661-662.
• TAŞ, Ali, Mahmut Hızıroğlu, Ahmet Yağmur Ersoy, Kazım Ozan Özer (2017), “Kutadgu Bilig’de Stratejik Düşünmenin İzini Sürmek”, Bilig, S. 80, 147-178.
• TEZCAN, Nuran (2016), Divan Edebiyatına Yeniden Bakış, İstanbul: YKY Yay.
• ÜSTÜN, Mehmet Cihat (2014), Hamdullah Hamdî’nin Yûsuf u Zelîhâ Mesnevisi (Gramer – Metin – Dizin), Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi. YAVUZ, Kemal (2000)
• Âşık Paşa Garib-nâme
• http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10669,garib-namepdf.pdf?0 (Erişim: 14.06.2017)
• YAVUZ, Kemal (2007), Mu‘înî’nin Mesnevî-i Murâdiyye’si Mesnevî Tercüme ve Şerhi https://www.selcuk.edu.tr/dosyalar/files/323/yay%C4%B1nlar/muradiye.pdf 24.08.2017) (Erişim
• YAZIR, Elmalılı Hamdi (1999), Hak Dini Kur’an Dili, C.1, Ankara: Akçağ Yay.
• YILMAZ, Kadriye, Kamile Çetin (2007), “Rüyalar ve Niyazî-i Mısrî’nin Ta‘bîrâtü’l-Vâkı‘ât Adlı Eserinde Rüyaların Dili”, Turkish Studies, 2/4, 1066-1076.t
• YÜKSEL, Hasan Avni (1990), Türk- İslâm Tasavvuf Geleneğinde Rüyâ, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• ZAVOTÇU, Gencay (2007), Türk Edebiyatında Hâb-nâme ve Ömer Fu’âdî’nin Hâbiyye Adlı Risâlesi, Kocaeli: Hazret-i Pîr Şeyh Şa’bân-ı Velî Vakfı Yayınları.
• ZENGİN, Ahmet Yaşar (1997), Seyyid Süleyman’ın Tâbirnâmesi Üzerine Bir Çalışma, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.