[ve ~ ile] Biçimbirimlerinin Eş Değerlikleri Üzerine

Yıl 2019, Sayı: 37, 123 - 138, 01.01.2019

Gürkan Gümüşatam

Öz

Bu makale ve ~ ile biçimbirimlerinin söz diziminde üstlendikleri işlevleri karşılaştırarak kullanım ve anlam açısından eş değerlik durumlarını tartışmak üzere yazılmıştır. Eş değerlik kavramı açısından incelenen iki unsur arasında kaynakların değerlendirmelerine yer verilen ilk bölümde, bu biçimbirimlerin çoğu durumda birbirinin yerini alabildiği dolayısıyla eş değerde kabul edildikleri gözlenmiştir. İkinci bölümde tarihî Türk lehçelerine bakarak bu bağlaçların Türkçeye nasıl yerleştikleri sorgulanmıştır. Türkçenin tarihî lehçelerinde ve’nin bağlama işlevini genellikle karşılayamayan ile’nin Eski Oğuzcanın yazı dili olarak gelişmeye başlamasıyla bağlaçlaştığı görülmektedir. Ancak, tarihî lehçelerde gerekse ölçünlü dilde iki biçimbirimin birleştiricilik şekilleri farklılık taşımakta, birleştirme sırasında ögeler arasında kazandırdığı anlamda ayrılmaların sayıca çokluğu gözlemlenmektedir

Anahtar Kelimeler

ve ~ ile, eş değerlik, biçimbirim, söz dizimi

[ve ~ ile] Equivalents of the Morphemes

Öz

This article is discusses the equivalence cases in terms of usage and meaning by comparing the functions of the "and" to "with" morphological structures. Among the two elements examined in terms of the concept of equivalence, it is observed that in the first section, where resources are evaluated, most of these morphs are assumed to be equivalent in terms of their place in each other. In the second chapter, it is questioned how they were placed in Turkic by looking at historical Turkish dialects. It can not generally meet the binding function of "and" in the historical dialects of Turkic; "With" Old Oguzca's becomes a conjunction with the beginning of development as a writing language. However, in historical dialects, when the forms of unity of the two formations on the standardized divergence are different, there are a large number of separations in the meanings gained between the objects during the union

Anahtar Kelimeler

ve ~ ile, equivalence, morphology, syntax

Kaynakça

• AKALIN, Mehmet, (1998), Tarihî Türk Şiveleri, Ankara: TKAE Yayınları.
• AKSAN, Doğan, (1999), Anlambilim (Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi), Ankara: Engin Yayınevi.
• ARAT, Reşit Rahmeti, (1999), Kutadgu Bilig –I, Ankara: TDK.
• ATABAY, Neşe vd. (2003), Sözcük Türleri, İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• BANGUOĞLU, Tahsin, (2004), Türkçenin Grameri, Ankara: TDK.
• DEMİR, Nurettin ve Emine Yılmaz, (2003), Türk Dili El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• DİLÇİN, Cem, (1991), Mes’ûd Bin Ahmed Süheyl ü Nevbahâr İnceleme-Metin-Sözlük, Ankara: TDK.
• DOĞAN, Nuh, (2014), “Çok İşlevlilik Açısından Türkçe Edatların Söz Dizimsel ve Anlam Bilimsel Yapısı”, Dil Araştırmaları, S: 15, s. 105-119.
• Ebu Hayyân, (1931), Kitâb al-İdrâk li-lisân al Atrâk (Hazırlayan: Ahmet Caferoğlu), İstanbul: Evkaf Matbaası.
• EKER, Süer, (2003), Çağdaş Türk Dili, Ankara: Grafiker Yayınları.
• ERCAN, Enver ve İdil Önemli, (2003), Türk Edebiyatından Öyküler I-I, İstanbul: İnkılâp Yay.
• ERGİN, Muharrem, (1999), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım/ Yayın/ Tanıtım.
• ERGİN, Muharrem, (2004), Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK.
• GABAİN, Annamarie von, (1988), Eski Türkçenin Grameri, (Çev: Mehmet Akalın), Ankara: TDK.
• GENCAN, Tahir Nejat, (2007), Dilbilgisi, Ankara: Tekağaç Eylül Kitap ve Yayınevi.
• GÖKSEL, Aslı ve Celia Kerslake, (2005), Turkish: A Comprehensive Grammar. London: Routledge – Taylor & Francis Group.
• GÜLTEKİN, Elif, (2006), Nehcü’l-Ferâdîs’te Yardımcı Sözler, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• GÜNAY, Karaağaç, (2009), “Edat Üzerine Düşünceler”, Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, S: 5 : 157-169.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin, (1984), Türk Dilinde Edatlar, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• HAMİLTON, James Russell, (1998), İyi ve Kötü Prens Öyküsü, (Çev. Vedat Köken), Ankara: TDK.
• HATİBOĞLU, Vecihe, (1972), Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK.
• HENGİRMEN, Mehmet, (1998), Türkçe Dilbilgisi, Ankara: Engin Yayınevi.
• KARAHAN, Leyla, (2007), Türkçede Söz Dizimi, Ankara: Akçağ.
• KOÇ, Nurettin, (1996), Yeni Dilbilgisi, Ankara: İnkılâp Yayın.
• KORKMAZ, Zeynep, (2003). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara: TDK.
• KORKMAZ, Zeynep, (2005), “Bağlaçlar ve Türkiye Türkçesindeki Oluşumları”, Türk Dili, Ankara: TDK, S: 638: 118-125.
• MANSUROĞLU, Mecdut, (1955), “Türkçede Cümle Çeşitleri ve Bağlayıcıları”, TDAY BELLETEN, Ankara: TDK, s. 59-71.
• ÖZDEN, Halil İbrahim, (2014), “Türkiye Türkçesinde Eş Anlamlılık ve Örtmece (Tabu) Kelimelerin Eş Anlamlılık İçindeki Yeri”, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, S: 16: 160-165.
• TEKİN, Talât, (2006), Orhon Yazıtları, Ankara: TDK.
• TİKEN, Kâmil, (2004), Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemler ve Zarf Fiiller, Ankara: TDK.
• ULLMANN, Stephan, (1972), Semantics An Itroduction to the Science of Meaning, Great Britain: Oxford Basil Blackwell.
• YILDIZ, Osman, (2008), Şeyyâd Hamza Yûsuf u Zelîhâ Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ZÜLFİKAR, Hamza ve Semih Tezcan (1995), Nehcü’l-Feradis-II Metin, (Çeviriyazı: Janos Eckmann), Ankara: TDK.