TÜRKÇEDE KELİME BAŞI HECE İKİLEŞMESİ VE TÜREME OLAYI

Yıl 2020, Sayı: 40, 115 - 132, 16.12.2020

Kaan Yılmaz

Öz

Türkiye Türkçesinin grameriyle ilgili çalışmalarda çoğunlukla pekiştirme başlığı altında değerlendirilen söz varlığının adlandırılmasındaki fikir birliği; sıra aynı söz varlığının tanımlanmasına, açıklanmasına ve sınıflandırılmasına gelince, bir hayli çeşitli görünmektedir. Bu çeşitlilik pekiştirilen kelimenin pekiştirilmeden önceki biçiminin tanımlanması, pekiştirici parçanın tanımlanması, pekiştirilmiş biçimin tanımlanması ve bunların her birinin ait oldukları kategorilerin belirlenmesi sürecinde ortaya çıkmaktadır. Aslında ilişkilendirildiği morfolojik kategori bakımından pekiştirme terimi de yeniden değerlendirilmeye muhtaçtır.
Bu çalışmada, ilgili söz varlığıyla gramerin alt başlıkları arasındaki ilişkiyi kuran ölçütler gözden geçirilerek olgunun temelde ses bilimsel yapısı üzerinde durularak biçim bilimsel, sözlük bilimsel ve anlam bilimsel zemindeki sonuçları üzerine çıkarımlar yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelime Yapımı, Başkalaşma, Pekiştirme

The Emphatic Reduplication in Word Initial Position in Turkish

Öz

Abstract: Although there is a consensus on how to term the vocabulary evaluated within the framework of “Intensification” in the studies of Turkish grammar, there is diversification on how to define, explain and classify the same vocabulary. The diversification may appear in the processes of defining the form of the vocabulary before it has become an intensifier, the intensifier particle, the intensified form and determining the category to which they belong. The term Turkish term for intensification “pekiştirme” requires a reassessment in terms of the morphologic category to which it is related.
In the present study, the phonological structure of the phenomenon will be stresses by reviewing the criteria which construct the relation between the related vocabulary and grammatical sub-categories, and some deductions on the results in the field of lexicology and semantics will be presented.

Anahtar Kelimeler

Word Formation, Dissimilation, Reduplication

Kaynakça

• AHMED VEFİK PAŞA (1876). Lehçe-i Osmânı̂, İstanbul: Mahmud Beğ Matbaası.
• ATABAY, Neşe, İbrahim KUTLUK ve Sevgi ÖZEL (1976). Sözcük Türleri, (Yöneten ve Yayıma Hazırlayan Doğan Aksan), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• CİKİA, Marika (2007). “Pekiştirilmiş Kelimeler Türk Dilinde”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, (24-29 Eylül 2000), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 291-299.
• DEMİRCAN, Ömer (1990). "Türkçe İkilemenin Özüne Doğru", Dilbilim, IX: 61-92.
• DEMİRCAN, Ömer (2015). Türkçenin Sesdizimi, İstanbul: Der yayınları.
• DENY, Jean (1921). Grammaire de la Langue Turque (Dialecte Osmanlı), Paris: Imprimerie Nationale.
• DENY, Jean (1938). “Existe-t-il des Prefixes en Turc?”, Bulletin de la Societe de Linguistique de Paris, Vol. 39: 52-65.
• DENY, Jean (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), Maarif Matbaası, (çev. Ali Ulvi Elöve), İstanbul.
• EDİSKUN, Haydar (2003). Türk Dilbilgisi (Sesbilgisi-Biçimbilgisi-Cümlebilgisi), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• EKER, Süer (2017). Çağdaş Türk Dili, 11. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• ERCİLASUN, A. B. ve Ziyat AKKOYUNLU, (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş - Metin - Çeviri - Notlar - Dizin), Ankara: TDK Yayınları.
• ERDAL, Marcel (1991). Old Turkic word formation: a functional approach to the lexicon, Wiesbaden: Harrassowitz.
• ERGİN, Muharrem (1999). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• FRANKLE, Eleanor (1948). “Some Problems of Word Formation in the Turkic Languages”, Journal of the American Oriental Society, Vol. 68, No. 2 (Apr. – Jun., 1948): 114-120.
• GENCAN, Tahir Nejat (1975). Dilbilgisi, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÖKSEL, Aslı and Celia KERSLAKE (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar, London and New York: Routledge.
• GÜLENSOY, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• HATİBOĞLU, Vecihe (1973). Pekiştirme ve Kuralları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARABACAK, Esra (2002). Bergamalı Kadri - Müyessiretü’l-Ulûm, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZÇELİK, Sadettin (2012). “m, p, r, s Ünsüzleriyle Yapılan Pekiştirme Ve Kuralları Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 2012-2: 29-42.
• STACHOWSKİ, Kamil (2013). Turkic C-type reduplications, Uniwersytet Śląski Wydział Filologiczny.
• ŞEMSEDDİN SAMİ (1901). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: İkdam Matbaası.
• TDK (1993). Derleme Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TDK (2005). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TUNA, Osman Nedim (1986). (1986). Türk Dilbilgisi Ders Notları, İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Malatya.
• TÜRKAY, K. (1999). Halit Ziya Bey, Kavâ’id-i Lisân-ı Türkî [Türkçe Dil Bilgisi], Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• UZUN, Nadir Engin (2006). Biçimbilim; Temel Kavramlar, İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• VARDAR, Berke vd. (1980). Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YÜKSEL, Semahat (2006). Türkçede Biçim ve Cümle Dersleri, İstanbul: Multilingual.