KAVRAMSAL METAFOR ÖRNEĞİ OLARAK AGIR VE ESKİ TÜRKÇEDE BİR KAVRAMSAL HARİTA DENEMESİ

Yıl 2021, Cilt: 2021 Sayı: 41, 55 - 70, 29.06.2021

Kenan Azılı Aziz Tolga Koç

Öz

Kavramsal metaforlar, dillerin sahip olduğu soyut kavram alanlarının ortaya çıkmasında önemli rol oynamaktadır. Temel olarak soyut bir kavramın dış dünyadaki daha somut bir kavram yoluyla anlaşılması/ifade edilmesi demek olan kavramsal metaforlar, dillerdeki söz varlığında yer alan kelimelerin anlam çeşitliliğini açıklayabilmektedir. Bu açıdan kelimelerin semantik gelişimleri, kavramsal metafor adımları takip edilerek bir haritalama yoluyla ortaya çıkarılabilmektedir. Bu haritalama yöntemi kelimenin tarihsel yazı dillerinden modern yazı dillerine kadar semantik gelişimlerini gösterebilir. Böylece kelimelerin geçirdiği bütün evreler, birbirleriyle ilişkili alanlar üzerinden açıklanabilir. Bu yöntem yakın zamanlara kadar diğer bilim alanlarında kullanılırken, son dönemlerde metafor alanında kullanılmaya başlanan açıklayıcı ve betimleyici bir yöntem olarak dikkat çekmektedir.
Bu çalışmada, Köktürk, Maniheist, Budist ve İslamî çevrede yazılmış metinlerde yer alan agır formu, gramerleşme yönünden incelenerek Eski Türkçe sınırları içerisindeki kavramsal metaforik geçişleri ele alınacak ve formun sahip olduğu kavramlardan hareketle bu form için bir kavramsal harita modeli geliştirilecektir. Bu metinlere göre formun kazandığı yeni alanların birbiriyle olan ilişkisi üzerinde durularak, formun genişlemiş diğer şekilleri değerlendirilecektir. Böylece Türkçenin sözvarlığında yer alan agır kelimesinin bütün yönleriyle gelişim ve değişimleri incelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kavramsal Metafor, Haritalama, Kavramsal Alan, Eski Türkçe, agır.

“Agır” as Conceptual Metaphor Example and an Experiment of a Conceptual Mapping in Old Turkic

Öz

Abstract: Conceptual metaphors play an important role in the emergence of abstract conceptual areas that languages have. Conceptual metaphors, which basically mean understanding/expressing an abstract concept through a more concrete concept in the external world, can explain the meaning diversity of the words in the vocabulary of languages. In this respect, the semantic development of words can be revealed through a mapping following the conceptual metaphor steps. This mapping method can show the semantic developments of the word from historical written languages to modern written languages. Thus, all the stages that words go through can be explained over the fields related to each other. While this method has been used in other fields of science until recent times, it has attracted attention as an explanatory and descriptive method that has been used in the field of metaphor recently.
In this study, the form ‘agır’ in the texts written in Köktürk, Manichaean, Buddhist and Islamic environments will be examined in terms of grammaticalisation, conceptual metaphorical transitions within the borders of Old Turkic will be discussed and a conceptual map model will be developed for this form based on the concepts that the form has. According to these texts, other enlarged forms of the form will be evaluated by emphasizing the relationship between the new fields that the form has gained with each other. Thus, the development and changes of the word ‘agır’ in Turkic vocabulary will be tried to analysed.

Anahtar Kelimeler

Conceptual Metaphor, Mapping, Conceptual Domain, Old Turkic, agır.

Kaynakça

• Ağca, Ferruh (2015). Eski Türkçe kö:k teŋri ve kö:k kalık İkilemeleri Üzerine. Türkbilig Türkoloji Araştırmaları, 30, 201-221.
• Arat, Reşit Rahmeti (2007). Eski Türk Şiiri. (4. bs), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arat, Reşit Rahmeti (2008). Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ata, Aysu (2013). Karahanlı Türkçesinde İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası, Giriş-Metin-Notlar-Dizin). Ankara: TDK Yay.