TUÑUQUQ YAZITLARININ 8. SATIRINDAKİ (I/GÜNEY 1) İKİ MÜPHEM CÜMLE VEYA PROBLEMLİ BİR RUNİK İŞARET ÜZERİNE

Yıl 2021, Cilt: 2021 Sayı: 42, 19 - 26, 29.12.2021

Erdem Uçar

Öz

Eski Türk yazıtları hakkındaki yeni okuma ve anlamlandırma çalışmaları, Eski Türkçe açısından oldukça değerlidir. Tuñuquq yazıtları, edebî ve tarihî bakımdan paha biçilmez bir hazinedir. Yazıtlar, 1897’de Y. N. Klements tarafından keşfedilmiştir. Keşiften 2 yıl sonra yazıtların ilk ilmî neşrini Radloff (1899) gerçekleştirmiştir. Yazıtlar, bu neşirden sonra pek çok araştırmacı tarafından yeniden okunup yorumlanmıştır. Tuñuquq yazıtlarının sekizinci satırındaki cümle anlamı bakımından sorunludur. Sorunlu cümlenin nedeni Kağanlık yazıtlarında ilk kez tanıklanan bir Runik işaretin bulunmasıdır. Bu işaret hakkındaki çeşitli önerilere bağlı olarak cümlenin anlamlandırması da farklı olarak yorumlanmıştır. Cümlenin anlaşılmasındaki bir diğer engel de şeklinde yazılan kelimedir. Makalede 8. satırda cümledeki sorunlu işaret ve cümle için yeni bir öneri teklif edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Tuñuquq yazıtları, oçuq, eşig, eşik, büg

Kaynakça

• Abdurahmonov, G. ve Rustamov, A. (1982). Qadimgi Turkiy Til. Taşkent: Uqituvçi.
• Alyılmaz, C. (2005). Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu. Ankara: Kurmay Yayınları.
• Aydarov, G. (1971). Yazık orchonskih pamyatnikov drevnetyurkskoy pis’mennosti VIII veka. Alma-Ata: Nauka.
• Aydın, E. (2008). Tonyukuk Yazıtındaki Problemli Bir Cümle Üzerine. Bilig, 45, 91-102.
• Berta, Á. (1995). Neue Lesungs- und Deutungsvorschläge für die Inschrift Tońuquq. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 48(3), 313-320.
• Berta, Á. (2004). Szavaimat jól halljátok … A türk és ujgur rovásírásos emlékek kritikai kiadása. Szeged: Jatepress.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon.
• Dankoff, R. & Kelly, J. (1982). Mahmut el–Kāşġarī: Compendium of the Turkic Dialects (Dīvān Luγāt at-Türk) I. Harvard: Harvard University Press.
• Deny, J. (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi). (Terc. A. U. Elöve). İstanbul: Maarif Matbaası.
• Doerfer, G. (1965). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, unter besonderer Berücksichtigung älterer Neupersischer Geschichtsquellen, vor allem der Mongolen- und Timuridenszeit II. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Donner, O. (1892). Wörterverzeichniss zu den Inscriptions de l’Iénisseï. Helsingfors: Druckerei der Finnischen Litteratur-Gesellschaft.
• Elöve, A. U. (1958). Bir Yazı Meselesi Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1958, 69-85.
• Ercilasun, A. B. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation: a Functional Approach to the Lexicon I-II. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüǧü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
• Ergin, M. (1970). Orhun Abideleri. Ankara: Milli Eğitim Kitapları.
• Giraud, R. (1961). L’inscription de Baïn Tsokto (Édition critique). Paris: Librairie d’Amerique et d’Orient.
• Hao, Chen (2021). A History of the Second Türk Empire (ca. 682-745 AD). Leiden-Boston: Brill.
• Malov, S. E. (1951). Pamyatniki Drevnetyurkskoj Pis’mennosti: Tekstı i İssledovaniya. Moskva-Leningrad: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
• Moriyasu, T. & Ochir, A. (1999). Mongorukoku genson iseki, hibun chōsa kenkyū hōkoku [Provisional Report of Researches on Historical Sites and Inscriptions in Mongolia from 1996 to 1998]. Osaka: The Society of Central Eurasian Studies.
• Nadelyayev, V. M. et al. (1969). Drevnetyurkskiy slovar’. Leningrad: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
• Orkun, H. N. (1936). Eski Türk Yazıtları I. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Orucov. E. (2006). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti II. Bakı: Şerq-Qerb.
• Özmen, M. (1993). Değirmen, Teker ve Tegzinmek Kelimelerinin Kökenleri Üzerine. Journal of Turkish Studies, 17, 147-151.
• Radloff, W. (1899a). Atlas der Alterthümer der Mongolei: Vierte Lieferung. St. Petersburg: Buchdruckerei der Akademie der Wissenschaften.
• Radloff, W. (1899b). Die alttürkischen Inschriften der Mongolei, Zweite Folge: die Inschrift des Tonjukuk. St. Petersburg: Buchdruckerei der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften.
• Ramstedt, G. J. et al. (1958). Materialien zu den alttürkischen Inschriften der Mongolei. Journal de la Société Finno-Ougrienne, 60(7), 3-91.
• Ross, E. D. (1930). The Tonyukuk Inscription: Being a Translation of Professor Vilhelm Thomsen’s Final Danish Rendering. Bulletin of the School of Oriental Studies, 6(1), 37-43.
• Rybatzki, V. (1997). Die Toñuquq-Inschrift. Szeged: University of Szeged.
• Sartkojauly, K. (2019). Orxon Eskertkişteriniŋ Tolyq Atlasy I. Almaty: Samga Press.
• Sprengling, M. (1939). Tonyukuk’s Epitaph: An Old Turkish Masterpiece Introduction, Text, Annotated Scientific Translation, Literary Translation and Transliteration. The American Journal of Semitic Languages and Literatures, 56(1), 1-19.
• Stachowski, M. (2019). Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch der türkischen Sprache. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Taube, J. (2002). Eine runentürkische lnschrift (Tonyukuk, 01-16) im Lichte von Jean Gebsers Geschichte der Bewusstwerdung (Mit einem Nachtrag zu Tonyukuk 17-32). M. Ölmez & S.-
• Chr. Raschmann (Ed.), Splitter aus der Gegend von Turfan (Festschrift für Peter Zieme anlasslich seines 60. Geburtstags) içinde (333-365. ss.). İstanbul.
• Tekin, T. (1968). A Grammar of Orkhon Turkic. Bloomington: Indiana University.
• Tekin, T. (1994). Tunyukuk Yazıtı. Ankara: Simurg Yayınları.
• Tekin, T. (1999). Hemçık-Çırgakı Yazıtı. Türk Dilleri Araştırmaları, 3, 5-15.
• Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Thomsen, V. (1916). Turcica; études concernant l’interprétation des inscriptions turques de la Mongolie et de la Sibérie. Helsingfors: Société Finno-Ugrienn.
• Thomsen, V. (1924). Alttürkische Inschriften aus der Mongolei in Übersetzung und mit Einleitung. H. H. von Schaeder (Übs.), Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 78(3), 121-175.
• Tuna, O. N. (1957). Bazı İmlâ Gelenekleri, Bunların Metin İncelemelerindeki Önemi ve Orhon Yazıtları’nda Birkaç Açıklama. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1957, 11-81.
• Uçar, E. (2021). Türkiye’deki Manihey Harfli Eski Uygurca Neşirler İçin Harfçevrim ve Yazıçevrim Kılavuzu. Journal of Old Turkic Studies, 5(1), 161-194.
• Vasilyev, D. (1983). Grafiçeskiy Fond Pamyatnikov Tyurkskoy Runiçeskoy Pis’mennosti Aziatskogo Areala (Opıt Sistematizatsii). Moskva: İzdatel’stvo “Nauka” Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoj Literaturı.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen, Altuigurisch-Deutsch-Türkisch. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
• Yudahin, K. K. (1985). Kirgizsko-Russkiy Slovar’ II. Frunze: Glavnaıya Redaktsiya Kirgizskoy Sovyetskoy Entsiklopedii.