DİL VE TARİH VERİLERİ DOĞRULTUSUNDA TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “İnel” : DİSİPLİNLERARASI BİR YAKLAŞIM

Yıl 2021, Cilt: 2021 Sayı: 42, 47 - 55, 29.12.2021

İbrahim Kekevi

Öz

Tonyukuk yazıtında geçen “inel” sözcüğü, II. Türk Kağanlığı’nın kağanlarından Kapgan Kağan’ın oğlu için kullanılmıştır. Sözcüğün kökü olarak düşünülen ına-/ine- fiil kökleri göz önüne alındığında burada iki kez geçmesine karşılık diğer eski Türk yazıtları ve Türk dilinin birçok tarihî eserinde farklı türevleri tanıklanmıştır. Tanıklanan bu sözcüklerin belirli bir anlam alanına sahip olduğu tespit edilmiştir. Buna bağlı olarak “inel” sözcüğü hem dilbilim hem de tarihsel açıdan yeniden değerlendirilebilir.

Anahtar Kelimeler

Tonyukuk, inel, semantic field, etymology, history, Tonyukuk, inel, semantic field, etymology,history

Kaynakça

• Alimov, R. (2014). Tanrı Dağı Yazıtları, Eski Türk Runik Yazıtları Üzerine Bir İnceleme. Konya: Kömen Yayınları.
• Argunşah, M. ve Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig I, Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arat, R. R. (1988). Kutadgu Bilig II, Çeviri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III, İndeks. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Atalay, B. (1970). Abuşka Lugatı veya Çağatay Sözlüğü. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Aydın, E. (2016). Dialectal Elements in the Vocabulary of the Uyghur Khanate Inscriptions. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 69(3), 285-300.
• Aydın, E. (2017). Orhon Yazıtları, Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Aydın, E. (2018). Uygur Yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Aydın, E. (2019). Sibirya’da Türk İzleri – Yenisey Yazıtları. İstanbul: Kronik Yayınları.
• Berbercan, M. T. (2011). Çağatayca Gülistan Tercümesi (Gramer, Metin, Dizin). (Yayımlanmamış doktora tezi). T.C. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Eski Türk Dili Bilim Dalı. İstanbul.
• Berta, Á. (2010). Sözlerimi İyi Dinleyin, Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını. (Çev. E. Yılmaz). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Chavannes, E. (2020). Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Clauson, G. (1966). Eski Türkçe Üzerine Üç Not. (Çev. A. Levendoğlu). Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 19, 19-37.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Doerfer, G. (1975). Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH (=TMEN).
• Eckmann, J. (2017). Çağatayca El Kitabı. (Çev. G. Karaağaç). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2015). Kaşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation. A Functional Approach to the Lexicon I-II. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Ergin, M. (2018). Dede Korkut Kitabı I-II (Giriş-Metin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Klyaştorniy, S. G. (2007). Moğolistan’ın Runik Kaya Yazıtları. (Çev. K. Erk). Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 13(1), 147-154.
• Barutçu Özönder, F. S. (2000). Eski Türk Çağı Kaya Yazıtları: I Örük Yazıtı, II Hangiday Yazıtı, III Arhanan Yazıtı. Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, II(1), 121-133.
• Rybatzki, V. (1997). Die Toňuquq Inschrift. Szeged: Studia Uralo-Altaica 40.
• Rybatzki, V. (2000). Titles of Türk and Uighur Rulers in the Old Turkic Inscriptions. Central Asiatic Journal, 44(2), 205-292.
• Sertkaya, O. F. (1995). İnel Kağan mı? - İni İl Kağan mı?. Göktürk Tarihinin Meseleleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Stachowski, M. (2011). Etimoloji. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları (Söz Varlığı İncelemesi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (1995). Some Remarks on the Tunyukuk Inscription. M. Erdal ve S. Tezcan (Ed.), Beläk Bitig. (Sprachstudien für Gerhard Doerfer zum 75. Geburtstag) içinde (209-222. ss.). Turcologica: 23. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Tekin, T. (2003). Orhon Yazıtları. İstanbul: Yıldız, Dil ve Edebiyat Dizisi I.
• Togan, İ., Kara, G. ve Baysal, C. (2006). Eski T’ang Tarihi (Chiu T’ang-shu) 194a, “Türkler Bölümü” (Açıklamalı Metin Neşri). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uçar, E. (2012). Eski Türkçe Hapakslar. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 9(1), 73-100.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Zieme, P. (1978). Materialien zum Uigurischen Onomasticon I. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1977, 71-86.