KISRAK SÜTÜNDEN ŞARABA ESKİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE süçig KELİMESİ ÜZERİNE DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2021, Cilt: 2021 Sayı: 42, 79 - 94, 29.12.2021

Hasan İsi Caşteğin Turgunbayer

Öz

Yazılı belgeler tanıklığında hakkında fikir sahibi olduğumuz Eski Türk kültürü, bünyesinde barındırdığı dinî ögeler yanında, din dışı yaşama dair ürünlerle de gelişkin bir özellik göstermektedir. Eldeki çalışma, bu yönüyle hem İslam öncesi hem de İslami dönem Türk kültürünün din dışı yaşamının önemli ürünlerinden biri olan “tatlı, şarap” anlamlı süçig kelimesinin sahip olduğu görünümü ortaya koymak amacıyla oluşturulmuştur. Eski Türk kültüründe “alkol” kategorisi içerisinde bor, begni vb. kelimelerle eş anlamlı olarak görülen süçig ifadesi, yazılı metinler tanıklığında ilk kez Orhon Türkçesi dönemi ile “tatlı” anlamında tanıklanırken bu dönemden sonraki dönemlerde özellikle geç dönem Uygur iktisadi metinlerinde ticareti yapılan bir ürün olma özelliği ile de görülmektedir. İslami dönemlerde “tatlı” anlamı yanında “şarap” anlamına da sahip süçig kelimesi, çeşitli fonetik değişmelerle süçüg, süçü, süci gibi ifadelerle görülür.

Anahtar Kelimeler

Şarap, Eski Türk Kültürü, İktisadi Yaşam, Kısrak Sütü.

Kaynakça

• AH → Arat, R. R. (2006). Edib Ahmet B. Mahmud Yükneki Atebetü’l-Hakayık. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (1974). Eşanlamlılık Sorunu ve Türk Yazı Dilinin Saptanmasında Eşanlamlılardan Yararlanma. Türkoloji Dergisi, VI(1), 1-14.
• Arslan Erol, H. (2008). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ata, A. (2004). Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası) Karahanlı Türkçesi (Giriş-Metin-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atalay DLT Dizin → Atalay, B. (2013). Kâşgarlı Mahmud Divanü Lûgat-it-Türk (Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AY → Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayazlı, Ö. (2016). Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydın, E. (2015). Orhon Yazıtları (KölTegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor). Konya: Kömen Yayınları.
• BH → Canpolat, M. (2018). Behcetü'l-Hadâik Fî Mev'izeti'l-Halâik. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÇGT → Berbercan, M. T. (2013). Çağatayca Gülistan Tercümesi (Gülistan-ı Türkî) Giriş-Gramer-Metin-Notlar-Dizin-Tıpkı Basım. Ankara: Hâkim Yayınları.
• DKPAM → Elmalı, M. (2016). Daśakarmapathāvadānamālā (Giriş-Metin-Notlar-Dizin-Tıpkıbaskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DLT Kaçalin-Ölmez → Mahmûd El-Kâşgarî Dîvânu Lugâti’t-turk Türk Dilleri Derlemesi. (2019). (Çev. Mustafa S. Kaçalin). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• DS → Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü O-T. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DTS → Nadalyayev V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R. ve Şçerbak, A. M. (1969). Drevne Tyurskiy Slovar’. Leningrad: Nauka.
• EDAL → Starostin, S., Dybo, A. ve Mudrak, O. (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Languages. Leiden-Boston: Brill.
• EDPT → Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Erdem, M. D. ve Demirci, Ü. Ö. (2019). Köktürkçe. Ankara: Pruva Yayınları.
• Eren, H. (2020). Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES). (Hzl. Ş. H. Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü O-Z. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güner, G. (2017). Resûlî Sözlüğü’nün Türkçe Söz Varlığı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• HŞ Cilt I → Demirci, Ü. Ö. (2021). Kutb'un Husrav u Şirin'i Giriş, Metin, Tıpkıbasım. İstanbul: Kesit Yayınları.
• HŞ Cilt II → Demirci, Ü. Ö. ve Karslı, S. (2021). Kutb'un Husrav u Şirin'i Dizin. İstanbul: Kesit Yayınları.
• İKT → Yelten, M. (1998). Şirvanlı Mahmud. Târih-i İbn-i Kesîr Tercümesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İM → Karagözlü, S. (2018). İbnü Mühennâ Lügati Türkçe Kısmı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• KB I Metin → Arat, R. R. (2007). Yusuf Has Hacip Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KB II Tercüme → Arat, R. R. (1959). Yusuf Has Hâcib Kutadgu Bilig II Tercüme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KB III İndeks → Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. (Hzl. K. Eraslan, O. F. Sertkaya ve N. Yüce). İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• KD → Adamovič, M. (1994). Kelile ü Dimne Türkische Handschrifte T 189 der Forschungs bibliothek Gotha. Zurich-New York: Georgs Olms Verlag.
• KE I → Ata, A. (1997). Nāṣirü’d-dīn bin Burhānü’d-dīn Rabgūzī: Ḳıṣaṣü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları), I: Giriş-Metin-Tıpkıbasım; II: Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KG → Küçük, S. (2014). Kitâb-ı Güzîde-Akâdü’l-İslâm. Giriş, Metin, Dizin-Sözlük, Tıpkıbasım. İstanbul: Kesit Yayınları.
• KĠ → Akkuş, M. (1995). Kitab-ı Ġunya. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Koca, S. (1990). Türk Kültürünün Temelleri-1. İstanbul: Damla Neşriyat.
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KT → Şimşek, Y. (2019). Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi (Meşhed Nüshası [293 No.], Giriş-Metin-Dizin) 2. Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları.
• NF → Mahmud b. Ali Nehcü'l-Ferâdîs Uştmaḫlarnıŋ Açuq Yolı (Cennetlerin Açık Yolu) Metin-Dizin-Sözlük-Tıpkıbasım. (2014). Tıpkıbasım ve çeviri yazı Janos Eckmann, Yayımlayanlar Semih Tezcan ve Hamza Zülfikar, Dizin-Sözlük Aysu Ata. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• OTWF → Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation A Functional Approachtothe Lexiconvol. I-II. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Pavlova, A. İ. (2004). Mоlоçnаya prоduktivnоst kоbıl yakutskоy pоrоdı i tеhnоlоgiya prоizvоdstvа zаmоrоjеnnоgо kоbılyеgо mоlоkа, аvtоrеfеrаt. Yakutsk: Yakutskаya Gоsudаrstvеnnаya Sеl'skоhоzyaystvеnnаya Аkаdеmiya.
• SN → Dilçin, C. (1991). Mes’ūd Bin Ahmed Süheyl ü Nev-bahâr İnceleme-Metin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SV → Mansuroğlu, M. (1958). Sultan Veled’in Türkçe Manzumeleri. İstanbul: Pulhan Matbaası.
• Şen, S. (2017). Eski Türkçenin Deyim Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ŞHD → Karasoy, Y. (1998). Şiban Han Dîvânı (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şirin, H. (2015). Kül Tigin Yazıtı-Notlar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Taş, İ. (2015). Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK KE → Yılmaz, E., Demir, N. ve Küçük, M. (2013). Kısas-ı Enbiya Türk Dil Kurumu Nüshası (Metin, Sözlük, Dizin, Notlar). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, Ş. (2019). Uygurca Metinler II Maytrısimit Burkancıların Mehdîsi Maitreya ile Buluşma Uygurca İptidaî Bir Dram. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toparlı, R., Çögenli, M. S. ve Yanık, N. H. (2000). Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkı̂ ve Acemı̂ ve Mugalı̂. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toparlı, R., Vural, H. ve Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TS → XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü V O-T. (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tulum, M. (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ünlü, S. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73, 235v/3- 450r/7). (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Ünlü, S. (2012a). Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Ünlü, S. (2012b). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• VEWT → Räsänän, M. (1969). Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Weili, B. ve Özyetgin, A. M. (2020). Uygur Sivil Belgeleri Işığında Eski Uygurlarda Üzüm Yetiştiriciliği. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 15, 115-125.
• Wilkens, J. (2021). Handwörter des Altuigurischen Altuigurisch-Deutsch-Türkisch. Eski Uygurcanın El Sözlüğü Eski Uygurca-Almanca-Türkçe. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
• Yavuzarslan, P. (2019). Kamus-ı Türkî. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yılmaz, L. ve Kurdal, E. (2002). Eskimeyen Bir Süt İçkisi: Kımız. Gıda ve Yem Bilimi Teknolojisi Dergisi, 1(1), 43-47.
• Yudahin, K. K. (1985). Kırgızça-Orusça Sözdük. Frunze: Sovetskaya Entsiklopediya.
• Zieme, P. (1996). Alkoholische Getränke bei den alten Türken. Á. Berta ve E. Horváth (Ed.), Historical and Linguistic Interaction Between Inner-Asia and Europe içinde (435-445. ss.). Proceedings of the 39th PIAC Szeged, Hungary: June 16-21. Szeged: Studiauralo-altaica.