TEVÂRÎH-İ MÜLÛK-İ ACEM’İN ÇAĞATAYCA METNİ VE OSMANLICA TERCÜMESİNDE YAN YANA SIRALAMA

Yıl 2021, Cilt: 2021 Sayı: 42, 253 - 272, 29.12.2021

Hilal Oytun Altun

Öz

Ali Şir Nevâyî tarafından kaleme alınan Tevârîh-i Mülûk-i Acem, tercümenin en eski nüshasının tarihine göre 1581’den önce Osmanlıcaya çevrilmiştir. Her iki metin de birleşik cümle kuruluşu bakımından ait oldukları dönemin sentaks özelliklerini göstermektedir. Çağatayca metinde bağlaçsız olarak yan yana sıralanmış cümleler çeviride genellikle “ve” ile birleştirilmiş; işlevi yüklemleri sıralamak olan -p zarf-fiilinden de, yan yana sıralanmış cümleleri bağlamak amacıyla istifade edilmiştir. Osmanlıca metinde yaygın, hatta tipik denebilecek bir diğer cümle birleştirici yapı “-p ve” şeklindedir. Çağatayca metinde ise “-p ve” yapısı, birkaç örnek dışında cümleleri bağlamakta kullanılmaz.

Anahtar Kelimeler

Nevâyî, Fenâyî, Tevârîh-i Mülûk-i Acem, Yan yana sıralama

Kaynakça

• Abik, A. D. (1993). ‘Alî Şîr Nevâyî’nin risaleleri, Târîh-i Enbiyâ ve Hükemâ, Târîh-i Mülûk-i ‘Acem, Münşe‘ât, metin, gramatikal indeks, sözlük. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Alazzawie, A. (2014). The discourse marker wa in standard Arabic -A syntactic and semantic analysis. Theory and Practice in Language Studies, 4(10), 2008-2015.
• Altun, H. O. (2021). Tevârîh-i Mülûk-i Acem’in Çağatayca metni ve Osmanlıca tercümesinde alta sıralama. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-BELLETEN, 71 (Haziran), 53-85.
• Akalın, H. Ş. (2004). Eski Anadolu Türkçesinde ki’si düşmüş cümleler üzerine. Zeynep Korkmaz Armağanı içinde (51-60. ss.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Altun, H. O. (2020). Tercüme-i Tevârîh-i Mülûk, Nevâyî’nin Fars hükümdarları tarihi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Csato, E. & Johanson, L. (1992-93). On gerundial syntax in Turkic. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 46(2/3), 133-141.
• Dixon, R. M. W. (2006). Complement clauses and complementation strategies in typological perspective. R. M. W. Dixon ve A. Y. Aikhenvald (Ed.), Complementation, a cross-linguistic typology içinde (1-48. ss.). Oxford: Oxford University Press.
• Dixon, R. M. W. (2009). The semantics of clause linking in a typological perspective. R. M. W. Dixon ve A. Y. Aikhenvald (Ed.), The semantics of clause linking. A crosslinguistic typology içinde (1-55. ss.). Oxford: Oxford University Press.
• Eckmann, J. (1966). Chagatay manual. Bloomington: Indiana University.
• Eckmann, J. (1988). Çağatayca el kitabı. (Çev. G. Karaağaç). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Flügel, G. (1865). Die arabische, persischen und türkischen Handschriften der kaiserlich-königlichen Hofbibliothek zu Wien, Vol. 2. Wien.
• Johanson, L. (1991). Some remarks on Turkic ‘hypotaxis’. Linguistische Beiträge zur Gesamtturkologie içinde (210-224. ss.). Budapeşte. (Ural-Altaische Jahrbucher 47, (1975): 104-118’den tıpkıbasım).
• Johanson, L. (1995). On Turkic converb clauses. M. Haspelmath ve E. König (Ed.), Converbs in cross-linguistic perspective. Structure and meaning of adverbial verb forms- adverbial participles, gerunds içinde (313-347. ss.). Berlin & New York: Mouton de Gruyter.
• Johanson, L. (2013). Structural factors in Turkic language contacts. (Çev. V. Karam). London: Routledge.
• Kaçalin, M. S. (2011). Niyâzî. Nevâyî’nin sözleri ve Çağatayca tanıklar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karahan, L. (1992). Görülen geçmiş zaman eki “-di/-di”nin tarz ve bağlama fonksiyonuna dair. Türk Kültürü Araştırmaları, Prof. Dr. Muharrem Ergin’e Armağan, XXVIII(1-2), 335-341.
• Karahan, L. (2000). Yapı bakımından cümle sınıflandırmaları üzerine. Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, 583, 16-23.
• Milli Kütüphane (t.y.). Milli Kütüphane kişi dizini. Erişim adresi https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/authority/personlist/454.
• Rosen, V. (1885). Remarques sur les manuscrits orientaux de la collection Marsigli à Bologne suivies de la liste complète des manuscrits arabes de la même collection. Roma.
• Şenlik, A. Ş. (2006). Zur Satzverknüpfung im Altosmanischen unter besonderer Berücksichtigung der interpropositionalen Kausalität. (Inauguraldissertation zur Erlangung des Akademischen Grades eines Dr. phil.). Philosophie und Philologie der Johannes Gutenberg-Universität, Mainz.
• Şenlik, A. Ş. (2011). Osmanlı Türkçesindeki cümle bağlaçlarının tasnifine dair bazı öneriler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 45, 251-268.
• Şenlik, A. Ş. (2016) Türkiye Türkçesinde cümle bağlacı olarak kullanılan “ve” ve “da” hakkında bazı mülahazalar. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 54, 111-127.
• Tekin, T. (1998). Orhon Yazıtları Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. İstanbul.
• Togan, Z. V. (1978). Ali Şîr. İslam Ansiklopedisi içinde (C. I, 349-357. ss.). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Türk, V. (2018). Ali Şir Nevâyî Tārih-i Enbiyā ve Hükemā (metin-aktarma-dizin-tıpkıbasım). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Türk, V. (2019). Ali Şir Nevâyî Tevārîh-i Mülûk-i ‘Acem. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.