ALİ ŞİR NEVÂYÎ’NİN SÂKÎ-NÂME’SİNDE TASAVVUFUN İZLERİ

Yıl 2021, Cilt: 2021 Sayı: 42, 273 - 282, 29.12.2021

Tuba Onat Çakıroğlu

Öz

Klasik Türk edebiyatında sâkî-nâmeler; içkiyi, içki meclislerini, içki sunan sâkîyî, hânende ve sâzendeleri, içki meclislerinin usul ve geleneklerini gerçek ya da mecazlı olarak anlatan manzum eserlerdir. Sâkî-nâmelerde söz edilen meclislerin hüviyetini tam mânâsıyla gösteren oluşumlardan biri, Çağatay sahası edebî geleneğinde oldukça meşhur olan Baykara meclisleridir. Hüseyin Baykara ile onun nedimi Ali Şir Nevâyî’nin hâmîliğinde gerçekleşen bu meclisler; siyasî, edebî ve sosyal yönü olan toplantılardır.
Bu meclislerin öncülerinden olan Ali Şir Nevâyî de sâkî-nâme türünde iki manzume kaleme almıştır. Nevâyî’nin Fevâyidü’l-Kiber isimli divanında yer alan bu sâkî-nâmelerden biri mesnevi, diğeri ise terci-i bent nazım şekliyle yazılmıştır. Terci-i bent nazım şekliyle yazılan sâkî-nâme, aynı zamanda Nevâyî’nin Garâyibü’s-Sıgar isimli divanında da yer almaktadır. Nevâyî, mesnevi şeklinde yazdığı sâkî-nâmesinde meclise katılanlardan söz ederken terci-i bent şeklinde yazdığı sâkî-nâmesinde ise tasavvufî kavramlardan sıklıkla söz etmiştir. Bu çalışmada Nevâyî’nin terci-i bent şeklinde yazdığı sâkî-nâme ele alınmıştır. Nevâyî ile onun yakın dostu ve pîri Molla Câmî’nin münasebetleri göz önüne alınarak şiirin tasavvufî yönü üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ali Şir Nevâî, sâkî-nâme, tasavvuf, terci-i bent, Baykara meclisleri

Kaynakça

• Aksoyak, İ.H. (2016). Hırkayı (Deveyi,Şalvarı) Şaraba Vermek Söyleyişi Üzerine Art-Zamanlı Yöntemle Bir Deneme. 14. yy.'dan 19. yy.'a Anadolu ve Rumeli'de Yazılmış Türkçe Edebî Metinler Üzerine Söylenmemİş Sözler. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Argunşah, M. (2020). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Arslan, M. (2012). Sâkî-nâmeler. İstanbul: Kitabevi.
• Ayverdi, İ. (2011). Kubbealtı Lugati, Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Canım, R. (1998). Türk Edebiyatında Sâkînâmeler ve İşretnâme. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Canım, R. (2009). Sâkînâme. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt XXXVI, 13-14. ss.). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Dilçin, C. (2018). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Durmuş, T. I. (2021). Şair ve Sultan Osmanlı’da Edebi Himaye, İstanbul: Muhit Kitap.
• Eckmann, J. (1988). Çağatayca El Kitabı. (Çev. G. Karaağaç). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Eraslan, K. (1993). Çağatay Edebiyatı. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt VIII, 168-176. ss.). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hüseyin Kazım Kadri (1928). Türk Lügati. İstanbul: Devlet Matbaası.
• İnalcık, H. (2018). Has-bağçede ‘ayş u tarab Nedîmler-Şâîrler-Mutrîbler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• İpekten, H. (1996). Divan Edebiyatında Edebî Muhitler. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kaya, Ö. (1996). Ali Şir Nevâyî Fevâyidü’l-Kiber İnceleme-Karşılaştırmalı Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kut, G. (1989). Ali Şir Nevâyî. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt II, 449-453. ss.). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kut, G. (2003). Ali Şir Nevâyî Garâ’ibü’s-Sıgar İnceleme-Karşılaştırmalı Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Levend, A. S. (1965). Ali Şir Nevaî Hayatı, Sanatı ve Kişiliği, C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Levend, A. S. (1966). Ali Şir Nevaî Hayatı, Sanatı ve Kişiliği, C. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Levend, A. S. (1988). Türk Edebiyatı Tarihi, C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sertkaya, O. F. (2004). Osmanlı Şairlerinde Ali Şir Nevayî Tarzı ve Nevayî’ye Anadolu’da Yazılan Nazireler. Ali Şir Nevâyî’nin 560. Doğum, 500. Ölüm Yıl Dönümlerini Anma Toplantısı Bildirileri içinde (129-140. ss.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uludağ, S. (1995). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları.
• Kartal, A. (2017). Baykara Meclislerinden Çırağan Eğlencelerine. Lâlezâr Türk Kültür ve Edebiyatı Üzerine Araştırmalar içinde (13-50. ss.). İstanbul: Doğu Kütüphanesi.