ÇİN’DE TÜRK DİL İLİŞKİLERİ

Yıl 2023, Cilt: 2023 Sayı: 46, 347 - 356, 25.12.2023

İbrahim Ahmet Aydemir

Öz

Bu makalede, Çin’de Türk dil ilişkileri eşzamanlı olarak betimlenecektir. Orta Asya dil temas bölgesinin bir parçası olan Çin’de, farklı dil ailelerine (Çin-Tibet, Hint-Avrupa, Altay) mensup birçok dil konuşulmaktadır ve bu diller arasında farklı düzeyde dil ilişkisi söz konusudur. Bugün Çin’de, Türk dili ailesinin farklı kollarına (Oğuz, Kıpçak, Karluk ve Sibirya) mensup çok sayıda dille karşılaşıyoruz, ör. Uygurca, Özbekçe, Kazakça, Tuvaca, Sarı Uygurca, Fuyü Kırgızcası. Çin'deki Türk dil ilişkileri çok geniş bir konu olduğundan, bu çalışmaya Çin'deki tüm Türk dilleri değil, yalnızca Sarı Uygurca ve Salarca dahil edilmiştir.
Bu araştırmanın teorik temelini Lars Johanson’un Kod Kopyalama Modeli oluşturmaktadır. Bu yazı bağlamında hem Türk dillerinin diğer dillerle olan dil ilişkisi (interlanguage contact) hem de Türk dillerinin kendi aralarındaki dil ilişkisi (intralanguage contact) incelenecektir. Böylece dilsel bir bölge olan Çin’de Türk dil ilişkileri iki farklı perspektiften yansıtılacaktır.
Bu makalenin temel amacı Çin’deki Türk dil ilişkilerinin güncel durumunu ortaya koymak ve Türk dillerinde dil ilişkisine dayalı dilsel olguları ve kaymaları/değişmeleri irdelemektir. Bu çalışmada Çin'deki Türk dil ilişkileri, sadece Salarca ve Sarı Uygurca örneğinde ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Dilbilimi, Türk dilleri, Çin’deki Türk dilleri, Dil İlişkisi, Kod Kopyalama Modeli

Kaynakça

• Nugteren, H. ve Roos, M. (1998). Common vocabulary of the western and eastern Yugur languages: The Tibetan loanwords. Studia Etymologica Cracoviensia 3, 45-92.
• Roos, M. E. (2000). The Western Yugur (Yellow Uygur) Language: Grammar, Texts, Vocabulary (Doctoral thesis). Rijksuniversiteit te Leiden.
• Silamu, S. (2018). Çin’de Kazakça-Tuvaca Dil İlişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sun, H. (2015). Language Policy of China’s Minority Languages. In: William S., Y. Wang & Chaofen S. (Ed.) The Oxford Handbook of Chinese Linguistics. New York: Oxford University Press. 541-553.
• Yakup, A. (2005). The Turfan dialect of Uyghur (Turcologica 63). Wiesbaden: Harrassowitz