Ergenekon Narrative as an Ideological Discourse in Theater Works Performed in Community Centers of the Early Republican Period

Yıl 2024, Cilt: 2024 Sayı: 47, 364 - 380, 29.06.2024

Makbule Uysal

https://doi.org/10.59257/turkbilig.1507018

Öz

Narratives, that are of the most important elements of culture, have taken their place within the usage area of ideologies that emerged in modern times. Narratives such as legends, epics and fairy tales, some of which survived orally among the public and some of which were included in the history books of the period, were used as a binding element of the society by the romantic nationalist ideology in the 19th century. Nationalist ideology is the founding ideology in the nation-state building processes of many countries in Europe. Although nationalist ideology affected the nations within the Ottoman Empire in the 19th century, it was also accepted by the Ottoman intellectuals of the period, and studies on narratives that were the sources of the idea of a common and ancient Turkish history/ancestor began in this period. These works have spread to many works of art that reflect the founding spirit of the Republic of Turkey, which was established after the empire. It is seen that various myth narratives were used in the Early Republic period, which was considered as a process involving the rearrangement, change or reformation of the world of meanings that were not in accordance with the founding ideology of the state, to make the people adopt the ideology of the state. This study focuses on the Ergenekon myth that was played in the Community Centers, which functioned as the ideological apparatus of the state, and was depicted in theater works designed in accordance with the language and history studies of the period, going beyond its own meaning and integrating it into the world of meanings of the dominant ideology. In this study, Nihat Şevki's Ergenekon play is chosen as an example because it directly deals with the myth itself, and Faruk Nafız Çamlıbel's Akın and İbrahim Tarık Çakmak's Bozkurt plays are chosen as examples because they bear symbolic similarities to this myth.

Anahtar Kelimeler

The Ergenekon myth, community centers, theatre, ideology, nation-state, the early republican period

ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ HALKEVLERİNDE OYNANAN TİYATRO ESERLERİNDE İDEOLOJİK BİR SÖYLEM OLARAK ERGENEKON ANLATISI

Öz

Kültürün en önemli unsurlarından olan anlatılar, modern zamanda ortaya çıkan ideolojilerin kullanım alanı içerisinde yerlerini almıştır. Bir kısmı halk arasında sözlü olarak yaşayan bir kısmı dönemin tarih kitaplarında yer alan efsane, destan, masal gibi anlatılar, 19. yüzyılda romantik milliyetçi ideoloji tarafından toplumun bağlayıcı bir unsuru olarak kullanılmıştır. Milliyetçi ideoloji Avrupa’daki pek çok ülkenin ulus-devlet inşa süreçlerinde kurucu ideoloji olarak yer alır. Milliyetçi ideoloji 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda, imparatorluk içinde yer alan milletleri etkilemekle birlikte dönemin Osmanlı aydınları tarafından da kabul görmüş, ortak ve kadim bir Türk tarihi/atası düşüncesinin kaynakları olan anlatılarla ilgili çalışmalar bu dönemde başlamıştır. Bu çalışmalar, imparatorluk sonrası kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu ruhunu yansıtan pek çok sanat eserine sirayet etmiştir. Devletin kurucu ideolojisine uygun olmayan anlamlar dünyasının yeniden düzenlenmesi, değiştirilmesi ya da ıslah edilmesini içeren bir süreç olarak ele alınan Erken Cumhuriyet döneminde çeşitli mit anlatılarına devletin ideolojisinin halka benimsetilmesi için başvurulduğu görülmektedir. Bu çalışma, devletin ideolojik aygıtı olarak işlev gören Halkevlerinde oynanan, dönemin dil ve tarih çalışmalarına uygun olarak kurgulanmış tiyatro eserlerinde işlenen Ergenekon mitinin kendi anlamının dışına çıkarak hâkim ideolojinin anlamlar dünyasına eklemlenmesine odaklanmaktadır. Bu çalışmada Nihat Şevki’nin Ergenekon oyunu mitin doğrudan kendisini konu edinmesi, Faruk Nafiz Çamlıbel’in Akın ve İbrahim Tarık Çakmak’ın Bozkurt oyunları ise bu mite simgesel benzerlikler taşıması nedenleriyle örnek olarak seçilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ergenekon miti, Halkevleri, tiyatro, ideoloji, ulus-devlet, erken Cumhuriyet Dönemi

Kaynakça

• Ahmet Vefik Paşa. (1989). TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/ahmed-vefik-pasa
• Althusser, L. (2015). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. (A. Tümertekin, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Altınay, A.G., ve Bora, T. (2009). Ordu, militarizm ve milliyetçilik. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.) Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce cilt 4 içinde (s. 140- 154). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Anderson, B. (2015). Hayali cemaatler. (İ. Savaşır, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Assman, J. (2001). Kültürel bellek. (A. Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Aydın, S. (2002). Bir kavramın bunalımına dair düşünceler: Tarih karşısında kültür kavramı. Toplum ve Bilim Dergisi, (94), 16-49.
• Aydın, S. (1996). Türk Tarih Tezi. Kebikeç. (3), 107-129.
• Azadovski, M. (1992). Sibirya 'dan bir masal anası. (İ. Başgöz, Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Başbuğ, E. D. (2013). Resmî ideoloji sahnede. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, T. (2023). Yüz yılda ideolojik akışlar. M.Ö. Alkan (Ed.), Cumhuriyet: Asırlık bir muhasebe içinde (s. 225- 270). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Boyacıoğlu, L. (1992a). Tek parti döneminde inkılâp temsilleri-I. Tarih ve Toplum Dergisi, 17(102), 30-36.
• Boyacıoğlu, L. (1992b). İnkılâp temsilleri-III: Bayönder. Tarih ve Toplum Dergisi, 18 (104), 26- 33.
• Burke, B. (1996). Yeniçağ başında Avrupa halk kültürü. (G. Aksan, Çev.). İstanbul: İmge Kitabevi.
• Buttanrı, M. (2002). Atatürk’ün tarih tezinin devrindeki tarihi tiyatro eserlerine yansıması. Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 25-62.
• Câmi’ut-Tevarih. (1993). TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr./camiut-tevarih
• Cevizci, A. (2019). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• Çağaptay, S. (2009). Otuzlarda Türk milliyetçiliğinde ırk, dil ve etnisite. T. Bora ve M. Gültekin (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce cilt 4 içinde (s. 245-262). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çakmak, İ.T. (1935). Bozkurt. İstanbul: Remzi Kitaphanesi.
• Çamlıbel, F. N. (2013). Akın. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çoban, B. (2015). Söylem, ideoloji ve eylem: İktidar ve muhalefet arasındaki mücadeleyi çözümleme denemesi. B. Çoban ve Z. Özarslan (Haz.), Söylem ve İdeoloji içinde (s.199-262). İstanbul: Su Yayınları.
• Eagleton, T. (2015). İdeoloji. (M. Özcan, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları
• Eliade, M. (2001). Mitlerin özellikleri. (S. Rifat, Çev.). İstanbul: Om Yayınları.
• Geertz, C. (2010). Kültürlerin yorumlanması. (H. Gür, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi
• Göksu Özdoğan, G. (2001). Turandan bozkurta tek parti döneminde Türkçülük. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hobsbawn, E.J. (2014). Milletler ve milliyetçilik. (O. Akınhay, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Karadağ, N. (1998). Halkevleri tiyatro çalışmaları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kaya, M. (2006). Ergenekon Destanı’ndan yararlanan eserler üzerine bir değerlendirme. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, (5), 105-123. Köprülü, M.F. (2011). Edebiyat tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Levi-Strauss, C. (2018). Mit ve anlam. (G.Y. Demir, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Mahir, B. (2005). Osmanlı minyatür sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi
• Mutlu, E. (2008). İletişim sözlüğü. Ankara: Ayraç Kitapevi.
• Nihat Şevki (1933). Ergenekon. İzmir: Yeni Matbaa.
• Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ölmez, Z. (2003). Şecere-i Türk’e göre Moğol boyları. Ankara: Kebikeç Yayınları.
• Simith, A. D. (1994). Milli kimlik. (B. S. Şener, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Smith, P. (2007). Kültürel kuram. (S. Güzelsarı ve İ. Gündoğdu, Çev.). İstanbul: Babil Yayınları.
• Temur, N. (2011). Folklor ve ideoloji, Sovyetler Birliği Dönemi’nde Kırgızıstan’da folklor politikaları ve çalışmaları 1917-1958. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Türk Tarih Kurumu. (1974). Reşit Galip Beyin nutku. Atatürk ve Halkevleri, Atatürkçü düşünce üzerine denemeler içinde (s.17-41). Ankara.
• van Dijk, T. (2015). Söylem ve ideoloji: Çok alanlı bir yaklaşım. (N. Ateş, Çev.). Barış Çoban ve Zeynep Özarslan (Haz.). Söylem ve ideoloji içinde (s.15-97). İstanbul: Su Yayınları.
• William, R. (1993). Kültür. (E. Başer, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ziya Gökalp. (2005). Türk töresi. İstanbul: Toker Yayınları.
• Ziya Gökalp. (2014). Halk medeniyeti. M. Ö. Oğuz vd. (Ed.), Türk Halk Edebiyatı El Kitabı içinde (s.471-478). Ankara: Grafiker Yayınları.