A Study on the Turkish Vocabulary of the ‘Beyoğlu Sırları’

Yıl 2024, Cilt: 2024 Sayı: 48, 66 - 85, 27.12.2024

Aylin Koç Giannopoulos

https://doi.org/10.59257/turkbilig.1476158

Öz

Although vocabulary means the set of words used in a language, it also reflects a world of concepts, mentality, material and spiritual culture of the society that uses the language. Novels, a literary genre, also contain important data in terms of vocabulary. One of these novels is Beyoğlu Sırları, which was published in series between 1888 and 1889 in Anatoli newspaper; a newspaper using Turkish in Greek script (Karamanlidika). Evangelinos Misailidis, the editor-in-chief and publisher of the newspaper, translated Epameinondas Kiriakidis's Greek novel Πέραν Απόκρυφα (Peran Apocrypha) into Turkish. With this novel, Misailidis opens the doors of a 'Greek-speaking world' and a 'Turkish-speaking world' to the readers, as if they share the same religion and religious denomination. Especially in the dialogues, the language of the Istanbul Rum bourgeois, which aspire to Europeanism, and the language of the lower class living in slums, dark streets and brothels, are skillfully used. Beyoğlu Sırları is very rich in terms of vocabulary. In his translation of the novel, Misailidis successfully brings together Arabic and Persian words in Ottoman Turkish with Greek, Italian, French and English words and terms (especially religious terms) used by the Rums in daily life.
In this study, the Turkish vocabulary of the Beyoğlu Sırları was tried to be determined including the examples that were not transferred or were not widely used in the standard language. In the text, words, idioms, proverbs and other formulaic phrases specific to the Anatolian Turkish of the period, especially Karamanlidika, were listed alphabetically and evaluated by indicating their meanings along with their position in the sentence.

Anahtar Kelimeler

Evangelinos Misailidis, Beyoğlu Sırları (The Mysteries of Beyoğlu), Turkish in Greek script (Karamanlidika), Turkish vocabulary

BEYOĞLU SIRLARI’NIN TÜRKÇE SÖZ VARLIĞI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz

Söz varlığı bir dildeki sözlerin bütünü anlamına gelmekle birlikte dili kullanan toplumun kavramlar dünyasını, düşünce yapısını, maddi ve manevi kültürünü yansıtır. Bir edebî tür olan romanlar, söz varlığı bakımından önemli veriler içerir. 1888-1889 yılları arasında Yunan harfli Türkçe (Karamanlıca) Anatoli gazetesinde tefrika edilen Beyoğlu Sırları, bu romanlardan biridir. Gazetenin başyazarı ve imtiyaz sahibi olan Evangelinos Misailidis, Epameinondas Kiriakidis’in Yunanca Πέραν Απόκρυφα (Peran Apokrifa) adlı romanından Türkçeye çevirmiştir. Misailidis bu roman ile okurlara âdeta aynı dinden ve mezhepten ‘Yunanca konuşan bir dünya’ ile ‘Türkçe konuşan bir dünya’nın kapılarını açar. Özellikle diyaloglarda Avrupalılığa özenen İstanbul Rum sosyetesinin dili ile kenar mahallelerde, karanlık sokaklarda ve genelevlerde yaşayan alt tabakanın dili ustaca kullanılır. Beyoğlu Sırları kelime kadrosu açısından oldukça zengindir. Misailidis, romanın çevirisinde Osmanlı Türkçesindeki Arapça, Farsça sözcükler ile Rumların günlük hayatta kullandıkları Yunanca, İtalyanca, Fransızca, İngilizce sözcükleri ve terimleri (özellikle dinî terimler) başarıyla bir araya getirir.
Çalışmada, Beyoğlu Sırları romanının Türkçe söz varlığı tespit edilmeye çalışılmış, standart dile geçmemiş veya standart dilde yaygın olarak kullanılmayan örneklere yer verilmiştir. Metinde dönemin Anadolu Türkçesine hassaten Karamanlı Türkçesine has sözcükler, deyimler, atasözleri, diğer kalıp sözler alfabetik sıralanarak cümle içindeki anlamları ve geçtiği yerler belirtilerek değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Evangelinos Misailidis, Beyoğlu Sırları, Yunan harfli Türkçe (Karamanlıca), Türkçe söz varlığı

Kaynakça

• Ahmet Vefik Paşa (2005). Atalar Sözü: Müntehabât-ı durûb-ı emsâl. R. Duymaz (Hzl.). İstanbul: Gökkubbe.
• Aksan, D. (1996). Türkçenin sözvarlığı. Ankara: Engin.
• Aksoy, Ö. A. (1995). Atasözleri ve deyimler sözlüğü - 1 atasözleri sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi. [AS]
• Aksoy, Ö. A. (1995). Atasözleri ve deyimler sözlüğü - 2 deyimler sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi. [DeyS]
• Aksoy, Ö. A., Dilçin, C., Acarlar, K., Tolluoğlu, M., Kutlar, P., Püsküllüoğlu, Y. & Şener, N. (1996). Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler. Ankara: TDK. [BAAD]
• Ali, S. (2015). Kürk mantolu madonna. İstanbul: Yapı Kredi.
• Atalay, B. (1968). Çeşitli halk fıkraları ve deyimleri. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Ayverdi, İ. Kubbealtı lugatı-misalli büyük Türkçe sözlük. Erişim tarihi: 30.09.2024 https://lugatim.com/ [KL]
• Balta, E. & Payır, S. (Yayına hzl.) (2021). Beyoğlu sırları (tefrika roman/1888-1889). E. Kiriakidis (Yazan). (E. Misailidis, Çev.) İstanbul: İstos. [E. Balta ve S. Payır tarafından hazırlanan Sözlük (s. 371-388) için BSS kısaltması kullanılmıştır.]
• Çağbayır, Y. (2007). Orhun yazıtlarından günümüze Türkiye Türkçesinin söz varlığı-Ötüken Türkçe sözlük. İstanbul: Ötüken. [ÖTS]
• Demirci, M. (2017). Derleme sözlüğü’ne Osmaniye, Düziçi ağzından katkılar-I. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 6 (3). 1360-1383.
• Emir, S. (1968). Türk piyeslerinden derlenen Türk halk deyimleri. İstanbul: Çınar Matbaası.
• Eyüboğlu, İ. Z. (1988). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. İstanbul: Sosyal. [TDES]
• Gaydarci, G. A., Koltsa, E. K., Pokrovskaya, L. A. & Tukan, B. P. (1991). Gagauz Türkçesinin sözlüğü. N. A. Baskakov (Sorumlu redaktör). İ. Kaynak & A. Doğru, (Rusçadan aktaranlar). Ankara: Kültür Bakanlığı. [GagTS]
• Gözler, H. F. (1975). Örnekleriyle Türkçemizin açıklamalı büyük deyimler sözlüğü [A-Z]. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevi.
• Gürpınar, H. R. (2022). Deli filozof. E. G. Naskali (Yayın yönetmeni). D. Yılmaz, B. Taş, Ü. Topuz, E. Orhan, E. O. Gökalp, S. Düzgün, M. Küçük & N. Çelebi (Hzl.). Ankara: TDK.
• Güzel, F. (2019). Türk atasözlerinde yoksulluk ve yoksul. E. Gürsoy Naskali (Hzl.). Fakirlik içinde (s. 475-508). İstanbul: Libra.
• Hindoglu, A. (1831). Dictionnaire abrégé Français-Turc ou Hazine-i Lugat. Vienne. [HL]
• İbar, G. (2018). Anadolulu hemşehrilerimiz Karamanlılar ve Yunan harfli Türkçe. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Kemal, O. (1957). Serseri milyoner. İstanbul: Ekicigil.
• Keyvanoğlu, M. C. (2017). 1870 Büyük Beyoğlu yangını. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (41). 169-190.
• Koç Giannopoulos, A. (2023). Karamanlıca agios tafos destanı’nın söz varlığı. Ü. Aslan & H. Taş (Ed.), Prof. Dr. Mustafa Demirel armağanı içinde (s. 353-373). Çanakkale: PA Paradigma Akademi.
• Misailidis, E. (Çev.) (1888-1889). Beyoğlu sırları (Πεϊόγλου Σηρλαρὴ). Anatoli. (No. 3926-4091) (Tefrika).
• Misailidis, E. (2021). Temaşa-yi dünyâ ve cefakâr u cefakeş. R. Anhegger, V. Günyol & P. Efe (Hzl.). İstanbul: Yapı Kredi.
• Muallimoğlu, N. (1983). Deyimler, atasözleri, beyitler ve anlamdaş kelimeler. İstanbul: Muallimoğlu.
• Osmanlıcadan Türkçeye karşılıklar kılavuzu. Ülkü. [OTKK]
• Redhouse, S. J. W. (2006). A Turkish and English lexicon shewing in English the significations of the Turkish terms. İstanbul: Çağrı. [RL]
• Soykut, İ. H. (1974). Türk atalar sözü hazinesi. İstanbul: Ülker.
• Şemseddin Sami (1989). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Enderun. [KT]
• Şişmanoğlu Şimşek, Ş. (2024). İki kilise arasında binamaz-Karamanlıca edebiyatta dil, kimlik ve yeniden-yazım. İstanbul: Metis.
• Tahir, K. (2007). Damağası. A. Parıltı (Yayına hzl.). İstanbul: İthaki.
• TDK. Atasözleri ve deyimler sözlüğü. Erişim tarihi: 30.09.2024, https://sozluk.gov.tr/ [ADS]
• TDK. Derleme sözlüğü (Türkiye Türkçesi ağızları sözlüğü). Erişim tarihi: 30.09.2024, https://sozluk.gov.tr/ [DS]
• TDK. Güncel Türkçe sözlük. Erişim tarihi: 30.09.2024, https://sozluk.gov.tr/ [GTS]
• TDK. Tarama sözlüğü. Erişim tarihi: 30.09.2024, https://sozluk.gov.tr/ [TS]
• Türk Dili Tetkik Cemiyeti (1934). Osmanlıcadan Türkçeye söz karşılıkları tarama dergisi. İstanbul: Devlet Matbaası. [TD]
• Yetiş, K. (1993). Bir İstanbul hanımefendisi Sâmiha Ayverdi’den Türkçe’nin nakışları atasözleri-deyimler-tekerlemeler-bilmeceler. İstanbul: Kubbealtı.
• Yoksul, C. (2013). Çorum yöresi sözlü kültürü. Ankara: Çorum Belediyesi.