The Dream of The Formalists In The 20th Century “Divan Poetry”: Analysis of Şeyh Gȃlib's Ghazal With “Yȃkȗt” Radif In Terms of Formalism

Yıl 2024, Cilt: 2024 Sayı: 48, 291 - 313, 27.12.2024

Ayşegül Ekici

https://doi.org/10.59257/turkbilig.1538079

Öz

In the 20th Century, several new theories related to linguistics were put forth in Europe, including Russian formalism, structuralism, new criticism, and semiotics. These theories have gained applicability not only in literature but also in various disciplines, ranging from architecture to visual arts, by bringing together different and similar disciplines on a common ground. Russian formalism, a work-centred critical theory of artists who came together at the Moscow Society for the Study of Poetic Language between 1915-1930, is similar to some indispensable formal elements of divan poetry, which adheres to precise rules and patterns, maintaining its classical image even in modern times, and retains its value without deviating from its course for years. In the 20th Century, Russian formalists almost dreamt of divan poetry and interpreted the cornerstone elements of this magical dream into their own poems. The theory fundamentally focuses on the techniques that differentiate poetic language from prose. Formalists, emphasizing not what the poet writes but how they write, place particular importance on the concept of “ostranenie” (defamiliarization). For this reason, firstly, the concept of “ostranenie” and its reflections on the ghazal chosen accordingly have been emphasized. In this study, an attempt will be made to apply the formalist theory to the ghazal with “yâkût” radif by Şeyh Gâlib by benefiting from commonalities in two disciplines. Thus, it will be demonstrated that, in order to understand and interpret a poem in the best way possible, one can approach classical poetry with a modern theory while preserving its essence.

Anahtar Kelimeler

Divan poetry, poetry criticism, formalism, Şeyh Gâlib

FORMALİSTLERİN 20. YÜZYILDA GÖRDÜKLERİ RÜYA “DİVAN ŞİİRİ”: ŞEYH GȂLİB’İN “YȂKȖT” REDİFLİ GAZELİNİN BİÇİMCİLİK AÇISINDAN İNCELENMESİ

Öz

20. yüzyılda Avrupa’da dil bilimle ilgili olarak Rus biçimciliği, yapısalcılık ve gösterge bilim gibi pek çok yeni dilsel, biçemsel ve yazınsal kuram ortaya konmuştur. Bu kuramlar, sadece edebiyatla ilgili olmayıp mimariden resme kadar birçok farklı ve benzer disiplinleri ortak paydada birleştirerek uygulanabilirlik alanları kazanmıştır. 1915-1930 yıllarında Moskova Şiir Dilini İnceleme Derneğinde bir araya gelen sanatçıların eser merkezli bir eleştiri kuramı olan Rus biçimciliği (formalizm); kural ve kalıplar ortaya koymayı hedefleyen ve yıllarca kendi çizgisinden ödün vermeyip modern çağlarda dahi klasik imajını koruyup değer bulan divan şiirinin birtakım vazgeçilmez biçimsel ögeleriyle benzerlik göstermektedir. Rus biçimcileri 20. yüzyılda âdeta divan şiirini rüyalarında görmüş ve bu büyülü rüyanın mihenk taşlarını kendi şiirlerine yorumlamışlardır. Kuram, temelde şiir dilini düz yazı dilinden farklılaştıran teknikleri esas almaktadır. Şairin ne yazdığından ziyade nasıl yazdığı konusunda duran biçimcilerin en çok üzerinde durduğu konu “alışkanlıkları kırma” anlamına gelen “ostranenie”dir. Bu sebepten dolayı ilk önce “ostranenie” kavramı ve ona uygun seçilen gazele yansımaları üzerinde durulmuştur. Bu çalışmada iki disiplindeki ortaklıklardan faydalanıp Şeyh Gȃlib’in “yȃkȗt” redifli gazeli biçimcilik kuramına uygulanmaya çalışılacaktır. Bu şekilde bir şiiri en iyi şekilde anlayabilmek ve anlatabilmek için divan şiiri disiplinine, özü korumak esasıyla, modern bir kuramla yaklaşılabileceği gösterilecektir.

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri, şiir eleştirisi, biçimcilik, Şeyh Gȃlib

Kaynakça

• Aksan, D. (2013). Şiir dili ve Türk şiir dili, dilbilim açısından bakış. Ankara: Bilgi Yayınları.
• Aksoy, N. (1996). Batı ve başkaları. İstanbul: Düzlem Yayınları.
• Aktulum, K. (1999). Metinlerarası ilişkiler. Ankara: Öteki Yayınları.
• Arslan, M. (2012). Şeyh Gâlib ile Keçeci-Zâde İzzet Molla’nın gazelleri arasında nazire ilişkisi. Turkish Studies-Language and Literature, 7(1), 251-282. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3080
• Batislam, D. (2023). Cem Sultan’ın kandil redifli gazeli. Turkish Studies-Language and Literature, 18, 339-350. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.72042
• Brik, O. (1995). Ritim ve sözdizim. T. Todorov (Ed.), Yazın kuramı, Rus Biçimcilerinin metinleri içinde (s. 125-137), (M. Rifat & S. Rifat, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ekici, M. M. (2016). Şeyh Galip Divanı’nda benzetmeye dayalı sanatlar, (Yüksek Lisans Tezi). Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırklareli.
• Eyhenbaum, B. (1994). Edebiyat kuramı Rus Biçimciliği (S. Umran, Çev.). Ankara: Yaba Yayınları.
• Eyhenbaum, B. (1994). (1995). Biçimsel yöntemin kuramı. T. Todorov, (Ed.), Yazın kuramı, Rus Biçimcilerinin metinleri içinde (s. 11-65), (M. Rifat & S. Rifat, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Güz, N. (1987). Şiirsel işlev ve yapısal çözümleme: Verlaine’ in fetes galantes’i. İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Horata, O. (2011). Necȃti Bey’den Bȃkȋ’ye döne döne. M. İsen (Ed.), Eski Türk Edebiyatı el kitabı içinde (s. 445-474). Ankara: Grafiker Yayınları.
• İpekten, H. (1990). Nailȋ dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İpekten, H. (1996). Şeyh Gȃlib, Hayatı-sanatı-eserleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İpekten, H. (2012). Eski Türk edebiyatı nazım şekilleri ve aruz. Ankara: Dergâh Yayınları.
• Jameson, F. (2002). Dil hapishanesi yapısalcılığı ve Rus Biçimciliğinin eleştirel öyküsü (M. H. Doğan Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Jakobson, R. (1971). Language in relation to other communication systems. In Word and Language, 2, 697-708. https://doi.org/10.1515/9783110873269.697 .
• Jakobson, R. (1987). Linguistics and poetics. K. Pomorska & S. Rudy (Ed.), in language in literature (62-94). Cambridge-London: Belknap Press of Harvard Unıversity Press. https://commons.princeton.edu/shakespeares-language/wp-content/uploads/sites/41/2017/09/Jakobson-Linguistics-and-Poetics.pdf
• Karabey, T. (2007). Dȋvȃn şiirinde “sapmalar”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 32, 15-38.
• Kortantamer, T. (1993). Eski Türk edebiyatı makaleler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kutlar, F. S. (2003). İki Türkçe cevâhirnâmeye ve cevherlerin etkilerine dair. Milli Folklor, 58, 121-128.
• Kutlar, F. S. (2004). Arpaemini-zȃde Mustafa Sȃmȋ Dȋvȃnı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10592
• Macit, M. (2015). Ses yapısı. M. İsen (Ed.), Eski Türk edebiyatı el kitabı içinde (s. 211-233). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Moran, B. (2014). Edebiyat kuramları ve eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mum C. (2006). Sebk-i Hindȋ’de beyit yapısı, paradoksal imajlar ve çoklu duyulama. Aynur, H., Çakır, M., & Koncu, H. (Haz.). Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları I. bildiriler içinde (s. 108-141). İstanbul: Turkuaz Yayınları.
• Nesterova Coşkun, S. (2023). Roman Jakobson’da dilin işlevleri ve işleyiş mekanizması. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (36), 326-339. https://doi.org/10.29000/rumelide.1372353.
• Okcu, N. (2011). Şeyh Gȃlȋb dȋvȃnı (hayatı, edebȋ kişiliği, eserleri, şiirlerinin umȗmȋ tahlȋli), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Onay, A. T. (2013). Açıklamalı divan şiiri sözlüğü, eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. C. Kurnaz (Haz.). Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Öztekin, Ö. (2009). Eski şiirde diyalektik gönderme: Sebk-i Hindȋ’nin alışılmamış bağdaştırmalarında metaforik bir yansıma olarak karşıtların birliği. Turkish Studies-Language and Literature, 4(1), 519-528. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.557
• Öztekin, Ö. (2010). Deyişbilimsel çözümleme ışığında Çelebizȃde Ȃsım dîvânı’nı okumak, Çelebizȃde Ȃsım dîvânı. Ankara: Ürün Yayınları.
• Öztekin, Ö. (2012). Ontolojik boyutta ‘döngüsel süreklilik’ & ‘değişim ve dönüşüm’ü imleyen görsel sembollerle şiirin biçim düzeyinde bilinçli deformasyonu: Divan şiirinde deyişbilimsel bir önceleme alanı olarak biçimsel sapmalar. Turkish Studies-Language and Literature, 7(3), 2139-2155. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3530
• Özünlü, Ü. (2001). Edebiyatta dil kullanımları. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Pala, İ. (2012). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Şklovski, V. (1995). Teknik olarak sanat. T. Todorov (Ed.), Yazın kuramı Rus Biçimcilerinin metinleri içinde (s. 46-58), (M. Rifat & S. Rifat, Çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Todorov, T. (1995). Yazın kuramı Rus Biçimcilerinin metinleri (M. Rifat & S. Rifat, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tomaşevski, B. (1995). Dize Üstüne. T. Todorov (Ed.), Yazın kuramı Rus Biçimcilerinin metinleri içinde (s. 134-158), (M. Rifat & S. Rifat, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tökel, D. A. (2005). Bir gazeli Rus Biçimciliğiyle nasıl çözümleyelim. Dergȃh Dergisi, 173, 9-15. https://www.academia.edu/19401021
• Tökel, D. A. (2007). Divan şiirine modern metin çözümleme yöntemlerinden bakmak, Turkish Studies, 2(3), 535-555. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.148
• Van Gogh, V. (2012). Theo’ya mektuplar (P. Kür, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.