TUVACADA OLUMSUZLUĞUN TiPOLOJiSi HAKKINDA

Yıl 2024, Cilt: 2024 Sayı: 48, 52 - 65, 27.12.2024

İbrahim Ahmet Aydemir

https://doi.org/10.59257/turkbilig.1540222

Öz

Bu çalışmada, Tuvacada olumsuzluk (negation) tipolojik açıdan incelenecektir. Dilbilimsel bir terim olarak olumsuzluk, bir önermenin doğru olmadığını ya da geçersiz olduğunu ifade eden gramatikal bir kategoridir, örn. Ali gelmedi [Ali’nin geldiği doğru değildir], Ali öğretmen değil [Ali’nin öğretmenliği söz konusu değildir]. Türk dilleri ailesinin Sibirya (Kuzeydoğu) Grubuna ait olan Tuvaca, bugün Güney Sibirya’da (Rusya Federasyonu’na bağlı Tuva Özerk Cumhuriyeti), Moğolistan’da (Hovd, Bayan Ölgiy, Hövsgöl eyaletleri) ve Çin’de [Sincan (Xinjiang) Uygur Özerk Bölgesi] konuşulmaktadır. Burada Standart Tuvacanın yanı sıra, diğer Tuvaca ağızlar (Tsengel Tuvacası (Altai Tuvacası), Duhaca ve Cungar Tuvacası) da ele alınmaktadır. Bu çalışmada olumsuzluk, öncelikle standart olumsuzluk (yükleminde fiil olan bildirme cümlelerinin olumsuzlanması) olarak incelenecektir. Bunun yanı sıra standart olmayan olumsuzluk (isim cümlelerinin, varoluş cümlelerinin olumsuzlanması) da ele alınacaktır. Diğer Türk dillerinde olduğu gibi, Tuvacada da olumsuzluk, genelde olumsuzluk eki -BA- ve olumsuzluk parçacıkları (örn. emes~eves) aracılığıyla kodlanmaktadır. Ayrıca Tuvacada, diğer çağdaş Türk dillerinde olmayan farklı bir olumsuzluk kodlayıcısı daha vardır: ekleşik fiil -Vp čada-ʻ[bir şey] yapamamakʼ (

Anahtar Kelimeler

Türk dilleri, Güney Sibirya Türkçesi, Tuvaca, olumsuzluk, tipoloji

ON THE TYPOLOGY OF NEGATION IN TUVAN

Öz

Abstract: In this article, negation in Tuvan will be examined from a typological perspective. As a linguistic term, negation is a grammatical category that expresses that a proposition is not true or is not the case, e.g. Ali gelmedi ʻAli did not comeʼ [It is not true that Ali came], Ali öğretmen değil ʻAli is not a teacherʼ [It is not the case that Ali is a teacher].

Tuvan, which belongs to the Siberian (Northeastern) group of the Turkic language family, is spoken today in Southern Siberia (Tuvan Autonomous Republic of the Russian Federation), Mongolia (Khovd, Bayan Ulgii and Khövsgöl provinces) and China (Xinjiang Uyghur Autonomous Region). In this article besides Standard Tuvan, other Tuvan dialects (Tsengel Tuvan (or Altai Tuvan), Dukha and Jungar Tuvan) are also investigated.

In this study, negation will be primarily examined as standard negation (negation of verbal declarative sentences). Moreover, non-standard negation (negation of noun sentences and existential sentences) will also be analyzed. As in other Turkic languages, negation in Tuvan is coded generally by means of the negation suffix -BA- and negation particles (e.g. emes~eves). In addition, there is a different negator in Tuvan that does not exist in other modern Turkic languages: the postverbial construction -Vp čada- ʻunable to doʼ (

Anahtar Kelimeler

Turkic languages, South Siberian Turkic, Tuvan, negation, typology

Kaynakça

• Anderson, G. D. & Harrison, K. D. (1999). Tyvan (Languages of the world. Materials 257). München & Newcastle: Lincom Europa.
• Aydemir, İ. A. (2009). Konverbien im Altai-Tuwinischen. Eine Untersuchung unter Berücksichtigung des Altai-Dialekts (Turcologica 80.) Wiesbaden: Harrassowitz.
• Aydemir, İ. A. (2020). Modal structures in Altay Tuvan. Turkic Languages 24(2), 215-232.
• Dahl, Ö. (2010). Typology of negation. L. R. Horn (Ed.). The Expression of Negation içinde (s. 9-38). Berlin: De Gruyter Mouton.
• Görgülü, E. (2018). Negative polarity, scope of negation and negative phrases in Turkish. Journal of Language and Linguistic Studies, 14(4), 136-149.
• Güzel, H. (2023). Halaççada olumsuzluk. Türkbilig 46/2, 333-345.
• İsxakov, F. G. & Pal’mbax, A. A. (1961). Grammatika tuvinskogo yazıka. Fonetika i morfologiya. Moskva.
• Jäger, A. (2008). History of German negation. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Johanson, L. (2002). Structural factors in Turkic language contacts. [With an introduction by Bernard Comrie.] London: Curzon.
• Johanson, L. (2021). Turkic. Cambridge University Press.
• Kahrel, P. & Van Den Berg, R. (Eds.) (1994). Typological studies in negation. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Kelepir, M. (2000). Scope of negation: Evidence from Turkish NPIs and quantifiers. M. Saito, Y. Abe, H. Aoyagi, M. Harimoto, K. Murasugi & T. Suzuki, Eds. Proceedings of GLOW Asia II içinde (s. 213-230). Nanzan University, Nagoya, Japan.
• Mawkanuli, T. (2005). Jungar Tuvan texts, Indiana University Research.
• Miestamo, M. (2005a). Standard negation. The negation of declarative verbal main clauses in an typological perspective. Berlin & New York: Mouton de Gruyter.
• Miestamo, M. (2005b). Symmetric and asymmetric standard negation. M. Dryer, M. Haspelmath, D. Gil & B. Comrie (Eds.). World atlas of language structures içinde (s. 458–461). Oxford: Oxford University Press.
• Nedyalkov, I. 1994. Evenki. P. Kahrel & R. van den Berg (Eds). Typological Studies in Negation, Amsterdam: John Benjamins, 1–34.
• Ragagnin, E. (2011). Dukhan, a Turkic variety of Northern Mongolia. Description and analysis (Turcologica 76). Wiesbaden: Harrassowitz.
• Sebzecioğlu, T. & Tan, A. (2023). Türkiye ve Kırgız Türkçesinde olumsuz kutuplanma birimleri ve kısıtlamalar. Kesit Akademi Dergisi, 9 (34), 92-113.
• Seydi. M. (2021). Türkçede Olumsuzluk - eşzamanlı işlevsel bir inceleme. Ankara: Nobel Yayınları.
• Siegl, F. (2020). Negation in Taimyr Dolgan. Turkic Languages 2, 233-289
• Slater, K. W. (2003). Mangghuer. J. Janhunen (Ed.). The Mongilic Languages içinde (s. 307-324). Routledge.
• Wagner-Nagy, B. (2011). On the typology of negation in Ob-Ugric and Samoyedic Languages. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura -- Société Finno-Ougrienne -- Finno-Ugrian Society.
• Yarba, S. (2018). Kıpçak Grubu Türk dillerinde olumsuzluk. (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.