Ortaokul Fen Bilimleri Ders Kitaplarının Değerler Açısından İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 264 - 284, 29.12.2023

Burcu Özenç Demir Bayram Özer

https://doi.org/10.54979/turkegitimdergisi.1396268

Öz

Araştırmanın amacı, 2022-2023 eğitim öğretim yılında ortaokullarda okutulan 5, 6, 7 ve 8. sınıf fen bilimleri ders kitaplarında yer alan değerleri belirlemek ve bu değerlerin farklı yayınlara ait ders kitapları içindeki dağılımını tespit etmektir. Ayrıca milli, manevi ve dini değerlerimize aykırı değer durumları da incelenmiştir. Araştırmada, belirtilen sınıf düzeylerinde fen bilimleri dersinde okutulan yedi ayrı ders kitabı 27 değer üzerinden incelenmiştir. Ders kitaplarının giriş kısmında bulunan İstiklal Marşı ve Gençliğe Hitabede yer alan değerler incelemeye alınmamıştır. Nitel araştırma yöntemi kullanılan araştırmada veriler, doküman analizi kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda ders kitaplarında sırasıyla en çok sorumluluk, çalışkanlık, duyarlılık ve yardımlaşma-dayanışma değerlerine yer verildiği tespit edilmiştir. Kitap içindeki değerlerin dağılımları arasında büyük farklar bulunduğu ve değerlerin konular arasında eşit dağılmadığı tespit edilmiştir. Alçakgönüllülük, selamlaşma, doğruluk-dürüstlük ve nazik olmak, misafirperverlik değerlerine ya çok az yer verilmiş ya da hiç rastlanmamıştır. Ders kitapları okuma metinleri ve görseller yönünden de incelenmiş olup duyarlılık, hoşgörülülük, sorumluluk değerlerine ve vatanseverlik, kültürel mirasa sahip çıkma, milli ve dini değerler ile ilişkili olan Türk İslam bilim dünyasından örneklere yer verildiği ancak bu örneklerin eşit şekilde dağılmadığı tespit edilmiştir. Araştırmada ulaşılan sonuçlar doğrultusunda, fen bilimleri ders kitaplarında değerler açısından inceleme yapacaklara ve fen bilimlerinde değerlerin aktarılmasını önemseyen eğitimcilere çeşitli öneriler getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Değer, Değerler Eğitimi, Fen Bilimleri, Ortaokul, Ders Kitabı

Examination of Secondary School Science Textbooks in Terms of Values

Öz

The aim of the research is to determine the values in the 5th, 6th, 7th and 8th grade science textbooks taught in secondary schools in the 2022-2023 academic year and to determine the distribution of these values in the textbooks of different publications. In addition, values that contradict our national, spiritual and religious values were also examined. In the research, seven different textbooks taught in science courses at the specified grade levels were examined based on 27 values. The values in the National Anthem and the Address to Youth, which are in the introduction part of the textbooks, were not examined. In the research using qualitative research method, data were analyzed using document analysis. As a result of the research, it was determined that the values of responsibility, diligence, sensitivity and cooperation-solidarity were mostly included in the textbooks, respectively. It has been determined that there are large differences between the distribution of values in the book and that the values are not distributed equally among the subjects. The values of humility, greeting, honesty, being polite and hospitality are either rarely mentioned or not found at all. The textbooks were also examined in terms of reading texts and visuals, and it was determined that examples from the Turkish-Islamic world of science related to sensitivity, tolerance, responsibility values and patriotism, protecting cultural heritage, national and religious values were included, but these examples were not distributed evenly. In line with the results obtained in the research, various suggestions have been made for those who will examine science textbooks in terms of values and for educators who care about transferring values in science.

Anahtar Kelimeler

Value, Values Education, Science, Middle School, Textbook

Kaynakça

• Akbaş, O. (2004). Türk milli eğitim sisteminin duyuşsal amaçlarının ilköğretim II. kademedeki gerçekleşme derecesinin değerlendirilmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aktaş, Z., & Bozdoğan, A. E. (2016). Fen bilimleri dersi “İnsan ve Çevre” ünitesiyle bütünleştirilmiş etkinliklerin ortaokul öğrencilerinin merhamet değerini kazanmalarına etkisi. Değerler Eğitimi Dergisi, 14(32), 39-57.
• Allchin, D. (1999). “Values in Science: An Educational Perspective”, Science&Education, 8(1), 1-12.
• Akdemir, A., & Çetin-Atasoy, D. (2021). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu fen bilimleri ders kitabı 7. sınıf.
• Kalkan, H. (Ed.). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, https://www.eba.gov.tr/, (ET: 09.03.2023).
• Akter, S., Arslan, H. B., & Şimşek, M. (2021). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu fen bilimleri ders kitabı 5. sınıf. M. Taş, A. E. Bozdoğan, & A. Tekbıyık (Ed.). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, https://www.eba.gov.tr/, (ET: 07.03.2023).
• Aslan, R. (2007). Öğretmen görüşlerine göre ilköğretim birinci basamaktaki öğrencilerin temel bilgi, beceri ve değerler kazanma düzeyleri [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aydın, M. Z., & Akyol Gürler, Ş. (2014). Okulda değerler eğitimi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Bilgin, N. (1995). Sosyal psikolojide yöntem ve pratik çalışmalar. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Bolat, Y. (2016). Sosyal değerleri ve değerler eğitimini anlamak. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(29), 322-348.
• Bozkurt, E. (2021). Karakter eğitimi ve değerler eğitimi ile ilgili temel kavramlar. İçinde B. Özer (Ed.), Karakter ve değerler eğitimi (ss. 3-5). Ankara: Pegem Akademi.
• Bulach, C. R., & Butler, J. D. (2002). The occurrence of behaviors associated with sixteen character values. The Journal of Humanistic Counseling, Education and Development, 41(2), 200-214.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Cesur, S., Bayad, A., Yılmaz, O., & Beyza, T. (2018). Bir değerler skalasının geliştirilmesi ve bu skalanın politik ve dini yönelimle ilişkisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(66), 401-420.
• Çakıroğlu, A. E. (2013). Değerler eğitiminde korku kültürünün etkisi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çelik, F. (2010). Beşinci sınıf sosyal bilgiler programında sorumluluk, estetik ve doğal çevreye duyarlılık değerlerinin kazandırılmasına ilişkin öğrenci ve öğretmen görüşleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Çepni, S., & Bacanak, A. (2002, May). A study on determining mathematics student teachers’ scientific literacy. education: Changing times, changing needs. First International Conference on Education, Faculty of Education Eastern Mediterranean University, Gazimagusa, Turkish Republic of Nothern Cyprus.
• Çepni, S., Bacanak, A., & Küçük, M. (2003). Fen eğitiminin amaçlarında değişen değerler: Fen-teknoloji-toplum. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(4), 7-29.
• Çiğdem, C., Balçık-Minoğlu, G., & Karaca Ö. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu fen bilimleri ders kitabı 6. sınıf. Kibar, F.S. (Ed.) Ankara: Sevgi Yayınları, https://www.eba.gov.tr/, (ET: 08.03.2023).
• De Boer, G. E. (2000). Scientific literacy: Another look at its historical and contemporary meanings and its relationship to science education reform. Journal of Research in Science Teaching: The Official Journal of the National Association for Research in Science Teaching, 37(6), 582-601.
• Demirçalı, S., & Alkan B. (2021). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu fen bilimleri ders kitabı 6. sınıf. Sevim S. (Ed.). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, https://www.eba.gov.tr/, (ET: 08.03.2023).
• Deniz, K., & Karagöl, E. (2018). Değerler eğitimi açısından ortaokul Türkçe ders kitapları. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 244-255.9
• Doğan, B., & Gülüşen, A. (2014). Türkçe ders kitaplarındaki (6-8) metinlerin değerler bakımından incelenmesi. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 75-102.
• Gezer, İ. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu fen bilimleri ders kitabı 7. sınıf. Ankara: Aydın Yayıncılık. https://www.eba.gov.tr/, (ET: 09.03.2023).
• Gök, F. (2003). Vatandaşlık ve insan hakları eğitimi ders kitapları. İçinde B. Çotuksöken, A. Erzan, & O. Silier (Ed.). Ders kitaplarında insan hakları: Tarama sonuçları (ss.158-171), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Gündüz, M., & Bağcı, M. (2019). Fen bilimleri öğretmenlerinin kök değerler hakkındaki farkındalıkları ve değerleri öğretme yöntemleri. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 5(2), 184-197.
• Halstead, J. M., & Taylor, M. J. (1996). Values in education and education in values. Bristol: Falmer Press.
• Hançerlioğlu, O. (2005). Felsefe ansiklopedisi kavramlar ve akımlar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hobson, A. (2001). Teaching relevant science for scientific literacy: Adding cultural context to the sciences. Journal of College Science Teaching, 30(4), 238-243.
• Kağıtçıbaşı, Ç., & Kuşdil, M. E. (2000). Türk öğretmenlerinin değer yönelimleri ve Schwartz değer kuramı. Türk Psikoloji Dergisi, 15(45), 59-80.
• Karatay, H. (2011). Karakter eğitiminde edebi eserlerin kullanımı. Electronic Turkish Studies, 6(1), 1449-1454. Kırmızı, F. S. (2014). 4. sınıf Türkçe ders kitabı metinlerinde yer alan değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 12(27), 217-259.
• Kolaç, E. (2010). Hacı Bektaş Veli, Mevlâna ve Yunus felsefesiyle Türkçe derslerinde değerler ve hoşgörü eğitimi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (55), 193-208. Laçin-Şimşek, C. (2004). Fen bilgisi öğretim programı ve ders kitaplarına göre çevre eğitiminde etik ve estetik değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 2(7), 127-146.
• MEB [Millî Eğitim Bakanlığı]. (2017). Fen bilimleri dersi taslak öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. MEB [Millî Eğitim Bakanlığı]. (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• NCERT (2000). National Curriculum Framework for School Education, www.ncert.nic.in, (ET: 05.03.2023). Özkan, R. (2010). Türk eğitim sisteminde himayeci değerler: İlköğretim ders kitapları örneği. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(1), 1124-1141.
• Rye, J. A., & Dana, T. M. (1997). Teaching beliefs and practices of a research scientist faculty member engaged in science-technology-society (STS) instruction. Electronic Journal of Science Education, 1(4).
• Schwartz, S. H. (1994). Are there universal aspects in the structure and contents of human values? Journal of Social Issues, 50(4), 19-45.
• Sezer, T. (2008). İlköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler dersinde sorumluluk değerinin öğretimine ilişkin öğretmen görüşleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sınav, Ö. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu fen bilimleri ders kitabı 5. sınıf. Ankara: SDR Dikey Yayıncılık, https://www.eba.gov.tr/, (ET: 06.03.2023).
• Superka, D. P., Ahrens, C., Hedstrom, J.E., Ford, L. J., & Johnson, P. L. (1976). Values education sourcebook: Conceptual approaches, materials analyses, and an annotated bibliography. Colorado: Social Science Education Consortium, Inc.
• Tanrıöver, H, Uğur (2003). Ders kitaplarında cinsiyet ayrımcılığı. İçinde B. Çotuksöken, A. Erzan, & O. Silier (Ed.). Ders kitaplarında insan hakları: Tarama sonuçları (ss.106-122). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Taymur, Z. A. (2015). İlkokul öğretmenlerinin değerler eğitimi ve uygulamalarına yönelik görüşleri üzerine nitel bir araştırma, Batman il örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Topbaş, G. (2019). 6. sınıf Türkçe ders kitabının değerler açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Topal, Y. (2019). Değerler eğitimi ve on kök değer. Mavi Atlas, 7(1), 245-254. Wang, C. H., & Tsai, H. H. (1994). Promoting open-ended thinking on the STS topic: “Detergent”. Mathematics, Science, Technology Education, 4(1), 37-47.
• Wilder, S.M. (1997). Teachers’ beliefs about scientific literacy and their implementation through curriculum changes [Unpublished Master’s Thesis]. Ohio State University.
• Yaman, E. (2012). Değerler eğitimi, eğitimde yeni ufuklar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yeniterzi, E. (1997). Mevlâna Celalettin Rumi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yiğit, E. (2022). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu fen bilimleri ders kitabı 8. sınıf. Ankara: Adım Adım Matbaa Yayıncılık. https://www.eba.gov.tr/, (ET: 04.03.2023).