The Platonist Poetry Universe of Asaf Hâlet Çelebi

Yıl 2020, Sayı: 33, 209 - 229, 18.11.2020

Mine Nihan Doğan

https://doi.org/10.20427/turkiyat.712558

Öz

Abstract: The synthesis of modern and traditional in Asaf Hâlet Çelebi's poems is based on the poet's Platonic philosophy. His universe of poetry consists of poems collected in poetry books like He (1942), Lamelif (1945), Om Mani Padme Hum (1953) and poems that did not enter books during his lifetime. The archaic expressions, he uses in his choice of words, are eternal like Plato's ideas. Based on the ‘sun’ indicator and ‘good idea’ in the famous cave allegory, Asaf Hâlet Çelebi's lines are composed of examples of Plato's ‘visible world’ and ‘the thoughtful world’. Elements such as the paths of his poetry and his word choice indicates that he is referring to Western philosophy. This study analyzes the poems of Asaf Hâlet Çelebi and apart from the Eastern philosophy that has been dealt with only one-sided until now, it emphasizes the main influence of Western philosophy.
Keywords: Asaf Hâlet Çelebi, Plato, Idealism, Idea, Cave Allegory, Platonism, Platonist, Poetry, Philosophy.

Anahtar Kelimeler

Asaf Hâlet Çelebi, Plato, Idealism,, Idea, Cave Allegory, Platonism,, Platonist, Poetry, Philosophy.

ASAF HÂLET ÇELEBİ’NİN PLATONİST ŞİİR EVRENİ

Öz

Öz: Kökeni mistisizme dayanan modern-gelenekçi çizginin Platonist felsefeyle buluştuğu bir kesişim kümesi olan Asaf Hâlet Çelebi’nin şiir evreni; He (1942), Lâmelif (1945), Om Mani Padme Hum (1953) adlı şiir kitaplarında toplanan ve yaşamı boyunca kitaplara girmeyen şiirlerden oluşur. Yansıları duyularla görülüp algılanan ve arkaik sözcüklerle kurgulanan nesneleri, Platon’un ideaları gibi ezelî ve ebedîdir. Nesnelerini aydınlatan ise meşhur mağara alegorisindeki ışık kaynağı, ‘Güneş’le özdeşleşen ‘iyi ideası’dır. Evrenin ruhu olan nous, iyi ideasından pay aldığı ölçüde gayeselliğini tanımlar. Bu gayesellik fikri, idealizmde mağaranın içini ifade eden “görülür dünya” (horatos topos) ve mağaranın dışını tanımlayan “düşünülür dünya” (noetos topos) algılarından doğar. Asaf Hâlet Çelebi’nin sözceleri tam da bu dünya anlayışlarının örneklerini yansıtır. Tabiat ve canlılarla idelerden pay aldığı ölçüde ele alınan dünya algısı, spekülatif paradigmalarca şekillenir. Şiir evreninin göstergeleri ve mikro düzeyden makro düzeye geçerek yapılan şiir okumaları, şairin şu ana kadar sadece Doğu felsefesinin etkisi altında kaldığı düşünülen şiirlerinde Umberto Eco’nun metnin “açık yapıt” olarak “yorum, aşırı yorum” gibi çok farklı şekillerde okunabileceği görüşünden hareketle Batı felsefesinin izlerini de kanıtlamaktır. Bu çalışmada, Asaf Hâlet Çelebi’nin şiirlerinde şu ana kadar sadece tek yönlü olarak ele alınan Doğu felsefesinin dışında asıl olarak şiirlerde etkisini gösteren Batı felsefesinin dogmatik döngüsünün kümülatif olarak ilerlemesine kaynaklık eden Platonizm’in etkisi üzerinde durularak felsefe-edebiyat ilişkisi bağlamında şiir çözümlemesi yapılacaktır.
Anahtar kelimeler: Asaf Hâlet Çelebi, Platon, İdealizm, idea, mağara alegorisi, Platonizm, Platonist, şiir, felsefe.

Anahtar Kelimeler

Asaf Halet Çelebi, Platon, İdealizm, idea, mağara alegorisi, Platonizm, Platonist, Şiir, Felsefe

Kaynakça

• Akarsu, B. (1975). Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK. Aydın, G. (2018). Ontolojiden Etiğe: Platon ve Emmanuel Levinas Karşılaştırması.Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi. Bingöl, M. (2015). Platon’da Varlık ve Düşünce Öğretisi.Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, Atatürk Üniversitesi. Çelebi, A. H (2018). Bütün Şiirleri. İstanbul: Everest Yayınları. Eflatun (1973). Büyük KlasiklerI “Eflatun” (haz. Hürriyet Yayınları). İstanbul: Hürriyet Yayınları. Erözçelik, S. (2018). “Son Vezir Asaf’ın Şiir Dünyasında Nedircik Yavruları, Bir İpuçlandırma Çalışması”. Asaf Hâlet Çelebi Bütün Şiirleri. S. Özpalabıyıklar (Haz.), s.129-135. Kılıç, C. (2014). “Platon’un Metafizik Terminolojisi ve Mağara Alegorisinin Mistik Temelleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.7,S.33, s.570-587. Kırımlı, B. (2000). Âsaf Hâlet Çelebi. İstanbul: Şûle Yayınları. Miyaslıoğlu, M. (1994). Asaf Hâlet Çelebi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Platon, (1995). Devlet (S. Eyüboğlu-M. A. Cimcoz, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi. Popper, K. R. (1967). Açık Toplum ve Düşmanları (M. Tunçay, Çev.). Ankara: Türk Siyasi İlimler Derneği Yayınları. Poyraz, H. (2013). “Adlandırmanın Doğası ve Adların Nesnesine Uygunluğu Ekseninde Doğalcılık- Uzlaşmacılık Tartışması”. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, s.226-242. Sunar, C. (1971). “Parmenides ve Varlık Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.19 (1), s. 17-27. Ülken, H. Z. (2000). Genel Felsefe Dersleri. İstanbul: Ülken Yayınları. Weber, A. (2015). Felsefe Tarihi (H. V. Eralp, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.