Değişen Konuşma Dili

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 3, 223 - 253, 30.12.2024

Dila Can , Derya Yıldız

https://doi.org/10.33907/turkjes.1503529

Öz

Dil, yapı itibariyle canlı bir varlıktır. Kimi diller günümüze ulaşamadan yok olup gitmiş kimi diller ise yakın zamanlarda başka dillerden doğarak yeni bir dil hâlini almıştır. Ama şu bir gerçektir ki bütün dünya dilleri yaşadıkları müddetçe değişime uğramaktadır. Bu değişimler yazılı ve sözlü olarak kendini göstermektedir. Konuşma dilinde ortaya çıkan değişimler, yazılı dilden çok daha hızlı bir biçimde dönüşmektedir. Türkçe konuşma dilinde gerçekleşen değişimi gözlemlemenin en doğru yolu elimizde bulunan medya araçları (ses kayıt dosyaları, arşiv videoları, sosyal platformlar, yayınlanan görüntüler) ile veri toplamak ve bu verilerin ışığında karşılaştırma yaparak Türkçenin değişimini detaylı analiz etmektir. 1968 yılından itibaren TRT Arşiv’de bulunan konuşmalar değişen konuşma dili üzerinde 50 yıllık bir karşılaştırma imkânı sunmaktadır. Araştırma, yazar söyleşileri ve konferansları ile sınırlandırılmıştır. Araştırmada TRT Arşiv’de yer alan beş söyleşi ile 2022 yılı TEDx yazar konferansları söylem çözümlemesi ile analiz edilmiştir. Konuşmalar, söylem analizi kapsamında konuşmanın fiziksel unsurları bakımından detaylı olarak irdelenmiştir. Elde edilen bulgulara göre en çok değişiminin kelimelerde olduğu görülmüştür. Eski dönemlerdeki konuşmalarda kullanılan pek çok kelimenin günümüzdeki konuşmalarda yer almadığı belirlenmiştir. Günümüzdeki yazarların konuşmalarında mizahın ve ikilemelerin daha çok yer aldığı tespit edilmiştir. Günümüzde konuşmalar oldukça hızlıyken geçmişte daha sakin ve yavaş bir tonda konuşulmaktadır. Geçmiş dönemdeki konuşmaların daha çok oturma biçiminde yapıldığı ve daha nazik bir dil tercih edildiği belirlenmiştir. Günümüzde ise konuşmalar daha çok ayakta ve daha samimi bir üslupla gerçekleştirilmektedir. Eski dönemdeki konuşmaların konularının doğrudan sanat ve edebiyat olduğu günümüzdeki konuşma konularının ise bu birikimlerin hayatımıza nasıl anlamlı bir fark getirmeye evrildiği görülmüştür. Eski dönemdeki konuşmalarda daha uzun cümle yapılarının tercih edildiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Değişen Konuşma Dili, Söylem Analizi, TRT Arşiv, TEDx, Konuşmanın Unsurları.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

2209

Teşekkür

2209 projesi olan bu çalışma için TÜBİTAK'a teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Aksan, D. (2009). “Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim” I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aşan, N. (2018). Türkçenin Değişen Dil Yapısının Gazete Manşetlerine Yansıması (Yüksek Lisans Tezi, İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ).
• Barın, M. (2018). Konuşma becerisi: Konuşma ve yazı dili. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22 (Özel Sayı 2), 1903-1913.
• Candan, A. ve Fidan, D. (2023). Sesletim odaklı konuşma modelinin yabancı dil olarak Türkçe öğrenenlerin sesletim becerilerine etkisi. Dil ve Edebiyat Dergisi, 19(1), 31-60.
• CNN TÜRK. (2014). Atatürk’ün Çocukluk Yılları – Sunay Akın, 23.06.2023 tarihinde Youtube sitesi https://www.youtube.com/watch?v=kfJCHNMy2bQ&list=LL&index=30 adresinden alındı.
• Coussé, E. ve Von Mengden, F. (2014). The Role of Change in Usage-based Conceptions of Language. E.
• Coussé ve F. von Mengden (Ed.), Usage-Based Approaches to Language Change içinde (ss. 1-19). Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Çintaş Yıldız, D. ve Yavuz, M. (2012). Etkili Konuşma Ölçeği: Bir Ölçek Geliştirme Çalışması. Turkish Studies, 7 (2), 319-334.
• Çomu, T., & Halaiqa, İ. (2014). Web İçeriklerinin Metin Temelli Çözümlemesi. Yeni Medya Çalışmalarında Araştırma Yöntem ve Teknikleri (pp. 26-87), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Diessel, H. (2017). Usage-based Linguistics. M. Aronoff (Ed.), Oxford Research Encyclopedia of Linguistics içinde (ss. 1-26). New York: Oxford University Press.
• Douglas, D. (1994). “Quantity and quality in speaking test performance”. Language Testing.
• Doyuran, L. (2018). Medyatik Bir Çalışma Alanı Olarak Eleştirel Söylem Çözümlemesi (Televizyon Dizileri Örneğinde). Erciyes İletişimDergisi. 5(4). 301-323
• Dölek, O. (2021). Konuşma tutumunun konuşma başarımını yordama gücü. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 10(4), 1477-1492.
• Dursunoğlu, H. (2010). Türkiye Türkçesinde konuşma dili ile yazı dili arasındaki ilişki. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 12(30), 1-21.
• Ergin, M. (2002). “Türk Dil Bilgisi”. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ergun, C. (2008), “Türkler'in Kültür Kökenleri”, (7. Basım), Sınır Ötesi Yayınları, İstanbul.
• Fairclough, N. (2012). Critical Discourse Analysis. International Advances in Engineering and Technology (IAET), Vol.7, s. 452-487.
• Fischer, O. (2011). Grammaticalization as Analogically Driven Change?. H. Narrog ve B. Heine (Ed.), The Oxford Handbook of Grammaticalization içinde (ss. 31-42). Oxford: Oxford University Press.
• Göçer, A. (2014). Türkçe Öğretmeni Adaylarının Dil Kültür İlişkisi Üzerine Görüşleri: Fenomenolojik Bir Araştırma. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15 (2), 25-38.
• Göçer, A., & Karadağ, B. F. (2023). Türkçenin İkinci Dil Olarak Öğretiminde Dil Ötesi Ögelerle Desteklenerek Hazırlanan Monologların Konuşma Becerisinin Gelişiminde Kullanılması. Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(2), 1-24.
• Gökberk, M. (2011), “Değişen Dünya Değişen Dil”, (7.baskı), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Günaydın, Y. (2021). Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Konuşma Kulüpleri. EKEV Akademi Dergisi, (85), 531-544.
• Güzel, H. (2023). Dil İlişkilerinde Kullanım Temelli Yaklaşım. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), (38/Özel Sayı), 97-112.
• Janene, T., NİCOLA, S. ve VICKI, B. (2013). First steps: Speaking and listening resource book. Department of Education WA.
• Kansızoğlu, H. B. (2012). Konuşma Dili ve Yazı Dili Etkileşimi. Bartın University Journal of Faculty of Education, 1 (1), 217-235.
• Kaplan, M. (2002). “Kültür ve Dil”, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Karabacak, M. T., & ÜNAL, F. T. (2023). Televizyon Kanallarında Yer Alan Dizilerdeki Konuşma Bozuklukları. International Journal of Languages' Education and Teaching, 11(4), 105-126.
• Kartarı, A. (2014), “Kültür, Farklılık ve İletişim- Kültürlerarası İletişimin Kavramsal Dayanakları”, (1.Baskı), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kemmer, S. ve Barlow, M. (2000). Introduction: A Usage-Based Conception of Language. M. Barlow ve S. Kemmer (Ed.), Usage-Based Models of Language içinde (ss. i-xxvii). Stanford: CSLI.
• Lemi, A. (2015). Konuşma dili grameri ve sözlü derlemlerden yararlanarak konuşma dili özelliklerinin tespiti. Journal of Turkology, 25(1), 1-28.
• Meiron, B. & Schick, L. (2000). Ratings, raters and test performance: An exploratory study. In.
• Newman, D. M. (2016), “Sosyoloji”, (çev. Doç.Dr.D.Ali Arslan), (3.baskı), Nobel Yayıncılık, Ankara.
• Nutuk, (C.I (1961), C.II (1961), C.III (1967), Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayını, İstanbul.
• Özbay, M. (2005). “Sesle İlgili Kavramlar ve Konuşma”. Milli Eğitim (168), 116-125.
• Özdem, Y. (2010). “Konuşma Sanatı-Diksiyon”, İstanbul: Kariyer Yayıncılık.
• Öztürk, S. Ç. (2002). "Üniversite Öğrencilerinin Sözel Anlatım Becerileri”. Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1(3), 231 - 250.
• Parlak, B. (2000). Dil Değişimi ve Türkçe Kullanımı Tartışmaları. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (2), 8-23.
• Sallabaş, M. E. (2011). “Aktif Öğrenme Yönteminin İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Konuşma Becerilerine Etkisi”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Sallan Gül, S. ve Kahya Nizam, Ö. (2021). Sosyal Bilimlerde İçerik ve Söylem Analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 42 (1), 181-198.
• Sargın, M. (2006). “İlköğretim Öğrencilerinin Konuşma Becerilerinin Değerlendirilmesi - Muğla İli Örneğinde”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla: Muğla Üniversitesi.
• Skirbekk, G. ve GİLJE, N. (2011), “Antik Yunan’dan Modern Döneme Felsefe Tarihi”, (4.baskı), Kesit Yayınları, İstanbul.
• TEDx Talks. (2018). Sizi Kendinizden Kurtarmaya Geldim - Cem Mumcu - TEDxAlsancak, 05.07.2023 tarihinde Youtube sitesi https://www.youtube.com/watch?v=24fr2FP9cMI&list=LL&index=53 adresinden alındı.
• TEDx Talks. (2018). Umudun Yarattığı Kurtuluş - Zülfü Livaneli - TEDxİstanbul, 05.06.2023 tarihinde Youtube sitesi https://www.youtube.com/watch?v=TCjnlVZznPE&list=LL&index=49 adresinden alındı.
• TEDx Talks. (2021). Roman Okumanın 5 Faydası - Murat Menteş – TEDxYouth@CAL, 12.07.2023 tarihinde Youtube sitesi https://www.youtube.com/watch?v=8FQbCY4F5Ns&list=LL&index=36 adresinden alındı.
• TEDx Talks. (2021). Yapıları Bozmak İçin Yazmak - Ahmet Ümit - TEDxMETUAnkara, 10.08.2023 tarihinde Youtube sitesi https://www.youtube.com/watch?v=c3vbH0qYtRw&list=LL&index=50 adresinden alındı.
• Temizyürek, F., Erdem, İ. ve Temizkan, M. (2011). Konuşma Eğitimi (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Tombul, İ. (2019). Dil Değişimi Ve Televizyon Sunucularının Dil Kullanımı. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 7 (1), 483-507.
• TRT Arşiv (1970). Çalar Saat - Attila İlhan, 02.09.2023 tarihinde Youtube sitesi https://www.youtube.com/watch?v=BwGaynX3rPw&list=LL&index=84 adresinden alındı.
• TRT Arşiv. (1970). Yaşayan Edebiyatçılar - Suut Kemal Yetkin, 19.08.2023 tarihinde Youtube sitesi https://www.youtube.com/watch?v=9RyIIjdHnJI&list=LL&index=39 adresinden alındı.
• TRT Arşiv. (1971). Yaşayan Edebiyatçılar - Tarık Buğra, 01.06.2023 tarihinde Youtube sitesi https://www.youtube.com/watch?v=cCb0lRuIBOg&t=332s adresinden alındı.
• TRT Arşiv. (1973). Edebiyat Dünyası - Ahmet Muhip Dıranas, 20.08.2023 tarihinde Youtube sitesi https://www.youtube.com/watch?v=QrYbraS9-cw&list=LL&index=31 adresinden alındı.
• TRT Arşiv. (1975). Edebiyat Dünyası - Necati Cumalı, 15.07.2023 tarihinde Youtube sitesi https://www.youtube.com/watch?v=blEv7ZzjUEo&list=LL&index=38 adresinden alındı.
• Turan, Ş. (1993). “Sürekli Dil Kurultayı Konuşması”, Çağdaş Türk Dili Dergisi, 69 (1), 3-6. Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Unan, N. (1945 (C.I), (1959 (C.II), (1961 C.III), “Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri”, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Van Dijk, A. T. (2003). “Söylem ve İdeoloji Çok Alanlı Bir Yaklaşım”, İçinde Söylem ve İdeoloji. (Çev: N. Ateş, Haz: B. Çoban ve Z. Özarslan), Su Yayınları, İstanbul.
• Yılmaz, G. ve Özden, M. (2022). Dijital öykü kullanımının öğrencilerin konuşma becerisi tutum ve motivasyonuna etkisi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (31), 197-208.