Ortaokul Öğrencilerinin Üstbilişsel Farkındalıklarının İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 3, 317 - 339, 30.12.2024

Selvi Demir , Yılmaz Demir

https://doi.org/10.33907/turkjes.1581188

Öz

Üst biliş, bireyin öğrenme ve hafıza yeteneğini, başarabileceği öğrenme görevlerinin neler olduğunu gerçekçi bir şekilde ortaya koyması, hangi öğrenme stratejilerinin öğrenme açısından daha etkili olup hangilerinin işe yaramadığını bildirmesi, yeni öğrenme görevleri için uygulanabilir bir yol planı oluşturması, öğrenme stratejilerini yeni koşullara uygun hâle getirmesi ve mevcut bilgi durumunu izlemesi gibi bilgi ve becerileri içerdiği için öğrenme ve düşünme süreçleri açısından oldukça önemlidir. Dolayısıyla öğrenme sürecindeki önemli etkenlerden birini de üst bilişsel farkındalık oluşturmaktadır. Buradan hareketle bu araştırmanın amacı çocukların üst bilişsel farkındalıklarını belirlemek ve bu farkındalıklarını cinsiyet, yaş, akademik başarı, anne ve baba eğitimi durumu, sahip olunan ve okunan kitap sayısı, internette ve televizyonda geçirilen süre değişkenleri bağlamında incelemektir. Bu doğrultuda tarama desenine göre tasarlanan araştırmanın örneklem grubunu 2024-2025 eğitim öğretim yılının güz döneminde ortaokul kademesinde öğrenim gören 638 çocuk oluşturmaktadır. Araştırmanın verileri “Kişisel Bilgi Formu” ile “Üstbilişsel Farkındalık Ölçeği (ÜBFÖ-B)” kullanılarak toplanmıştır. Verilerin normal dağılıma sahip olması, istatistiksel analizlerde parametrik testlerin kullanılmasını sağlamıştır. Araştırma sonucunda ortaokula devam eden öğrencilerin üst bilişsel farkındalıklarının yüksek düzeyde olduğu belirlenmiştir. Ayrıca öğrencilerin üstbilişsel farkındalıklarının, incelenen değişkenlerinin tamamına göre istatistiki anlamda anlamlı bir farklılık sergilediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Üstbiliş, farkındalık, ortaokul öğrencileri

Kaynakça

• Akçam, S. (2012). İlköğretim 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin bilişüstü farkındalık düzeylerinin incelenmesi (Doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Akpunar, B. (2011). Biliş ve üstbiliş (metabiliş) kavramlarının zihin felsefesi açısından analizi. International Periodical for the languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(4), 353-365.
• Aktaş, A. (2013). Türkçe öğretimi dersi başarı düzeyi ile tutum ve üstbilişsel becerilerin etkileşimi (Yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Aktürk, A. O. & Şahin, İ. (2011). Üstbiliş ve bilgisayar öğretimi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 31, 383-407.
• Aydın, E. (2022). Ortaokul öğrencilerinin fen öğrenme motivasyonları ile üstbilişsel farkındalıkları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Aksaray Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Aksaray.
• Aydın, F., & Coşkun, M. (2011). Geography teacher candidates’ metacognitive awareness levels: A case study from turkey. Archives of Applied Science Research, 3(2), 551-557.
• Bağçeci, B., Döş, B., & Sarıca, R. (2011). İlköğretim öğrencilerinin üstbilişsel farkındalık düzeyleri ile akademik başarısı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 551-566.
• Bakır, T., & Eğmir, E. (2022). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ile üstbilişsel farkindalıkları arasındaki ilişkinin incelenmesi. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 13(5), 21-40, DOI: https://doi.org/10.19160/e-ijer.1105032
• Bakioğlu, B., Küçükaydın, M. A., Karamustafaoğlu, O., Uluçınar Sağır, Ş., Akman, E, Ersanlı, E., & Çakır, R. (2015). Öğretmen adaylarının bilişötesi farkındalık düzeyi, problem çözme becerileri ve teknoloji tutumlarının incelenmesi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 22-33.
• Baltacı, M. (2009). Web tabanlı excel öğretiminin öğrencilerin akademik başarısı ve bilişötesi farkındalık düzeyine etkisi (Yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Baltacı, M., & Akpınar, B. (2011). Web tabanlı öğretimin öğrenenlerin üstbiliş farkındalık düzeyine etkisi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 319-333.
• Belet, S. D., & Güven, M. (2011). Meta-cognitive strategy usage and epistemological beliefs of primary school teacher trainees. Educational Sciences: Theory and Practice, 11(1), 51-57.
• Bendixen, L. D., & Hartley, K. (2003). Successful learning with hypermedia: The role of epistemological beliefs and metacognitive awareness. Journal of Educational Computing Research, 28(1), 15-30.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Coutinho, S.A. (2008). The relationship between goals, metacognition and academic success. Educate, 7(1), 39-47.
• Çakıroğlu, A. (2007). Üstbiliş. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 21-27.
• Çalışkan, M. (2010). Öğrenme stratejileri öğretiminin yürütücü biliş bilgisine, yürütücü biliş becerilerini kullanmaya ve başarıya etkisi (Doktora tezi) Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Çikrıkci, Ö., & Odacı, H. (2013). Fen lisesi öğrencilerinin bilişötesi farkındalıkları ile öz yeterlik algılarının bazı kişisel ve akademik değişkenlere göre incelenmesi. Journal of Human Sciences, 10(2), 246-259.
• Dikmen M., & Tuncer M. (2018). Üniversite öğrencilerinin üstbiliş düşünme beceri algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi: Fırat üniversitesi örneği. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 8(2), 392-400. https://doi.org/10.5961/jhes.2018.281
• Esmer, E., & Yorulmaz, A. (2017). Üst bilişsel farkındalık ölçeği öğretmen formunun geçerlilik ve güvenirlik analizi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(3), 955-966.
• Garner, R., & Alexander, P. A. (1989). Metacognition: Answered and unanswered questions. Educational Psychologist, 24, 143-158.
• Gelen, İ. (2003). Bilişsel farkındalık stratejilerinin Türkçe dersine ilişkin tutum, okuduğunu anlama ve kalıcılığa etkisi (Doktora tezi). Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Gürefe, N. (2015). İlköğretim öğrencilerinin üstbilişsel farkındalıklarının bazı değişkenlere göre incelenmesi. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(5), 237-246.
• İflazoğlu-Saban, A., & Saban, A. (2008). Sınıf öğretmenliği öğrencilerinin bilişsel farkındalıkları ile güdülerinin bazı sosyo-demografik değişkenlere göre incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 9(1), 35-58.
• Kana, F. (2015). Öğretmen adaylarının üstbiliş okuma stratejilerini kullanma düzeylerinin farklı değişkenler açısından incelenmesi. The International Journal of Research in Teacher Education, 6(3), 72-83.
• Kaplan, A., Duran, M., & Baş, G. (2016). Examination with the structural equation modeling of the relationship between mathematical metacognition awareness with skill perception of problem solving of secondary school students. Journal of the Faculty of Education, 17(1), 01-16.
• Karakelle, S., & Saraç, S. (2007). Çocuklar için üst bilişsel farkındalık ölçeği (ÜBFÖ-Ç) A ve B formları: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikoloji Yazıları, 10(20), 87-10.
• Karaoğlan-Yılmaz, F. G., Yılmaz, R., Üstün, A. B, & Keser, H. (2019). Üstbilişsel düşünme becerilerinin eleştirel düşünme becerileri ve akademik öz-yeterlik ile ilişkisinin yapısal eşitlik modellemesi ile incelenmesi. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 12(4), 1239-1256.
• Karasar, N. (2011). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Karatay, H. (2010). İlköğretim öğrencilerinin okuduğunu kavrama ile ilgili bilişsel farkındalıkları. Türklük Bilimi Araştırmaları, 27(27), 457-475.
• Kavas, A., Tetik, A., Perek, Y., & Demir, A. (2023). Öğretmenlerin üst-biliş farkındalıklarının incelenmesi. International Social Sciences Studies Journal, 9(111), 6817-6823. http://dx.doi.org/10.29228/sssj.67332
• Kaya, N. B., & Fırat, T. (2011). İlköğretim 5. ve 6. sınıf öğrencilerinin öğrenme-öğretme sürecinde üstbilişsel davranışların incelenmesi. Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 57-71.
• Kıl, D. (2020). Ortaokul 5. sınıf öğrencilerinin okuduğunu anlama başarısı ile okuma stratejileri üstbilişsel farkındalıkları arasındaki ilişkiler (Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kruger, J., & Dunning, D. (1999). Unskilled and unaware of it: How differences in recognizing one’s own incompetence lead to inflated self-assessments. Journal of Personality and Social Psychology 77(6), 1121-1134.
• Landine, J., & Stewart, J. (1998). Relationship between metacognition, motivation, locus of control, self-efficacy, and academic achievement. Canadian Journal of Counselling, 32(3), 200-212.
• Liliana, C., & Lavinia, H. (2011). Gender differences in metacognitive skills. a study of the 8 th grade pupils in Romania. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 29, 396-401.
• McDougall, D. ve Brady, M. P. (1998). Initiating and fading self-management interventions to increase math fluency in general education classes. Exceptional Children, 64, 151-166.
• Mete, G. (2021). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 9(2), 492-509.
• Oğuz, A., & Kutlu-Kalender, M. D. (2018). Ortaokul öğrencilerinin üst bilişsel farkındalıkları ile öz yeterlik algıları arasındaki ilişki. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 14(2), 170-186. https://doi.org/10.17244/eku.319267
• Özsoy, G. (2007). İlköğretim beşinci sınıfta üstbiliş stratejileri öğretiminin problem çözme başarısına etkisi (Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özsoy, G. (2008). Üstbiliş. Türk eğitim bilimleri dergisi, 6(4), 713-740.
• Özsoy, G., & Günindi, Y. (2011). Okulöncesi öğretmen adaylarının üstbilişsel farkındalık düzeyleri. İlköğretim Online Dergisi, 10(2), 430-440.
• Özturan-Sağırlı, M., Baş, F., & Bekdemir, M. (2020). Eğitim Fakültesi öğrencilerinin akademik başarıları, bölümleri, sınıf düzeyleri ve üstbilişsel farkındalık düzeyleri arasındaki ilişkiler. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(29), 1-22. https://doi.org/10.35675/befdergi.464806
• Öztürk, B., & Kurtuluş, A. (2017). Ortaokul öğrencilerinin üstbilişsel farkındalık düzeyi ile matematik öz yeterlik algısının matematik başarısına etkisi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 31, 762-778. http://dx.doi.org/10.14582/DUZGEF.1840
• Pilten, P., & Yener, D. (2010). Evaluation of metacognitive knowledge of 5th grade primary school students related to non-routine mathematical problems. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 2(2), 1332-1337.
• Romainville, M. (1994). Awareness of cognitive strategies: The relationship between university students’ metacognition and their performance. Studies in Higher Education, 19(3), 359-366.
• Sapancı, A. (2012). Öğretmen adaylarının epistemolojik inançları ile bilişüstü düzeylerinin akademik başarıyla ilişkisi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 311-331.
• Saraç, S. (2010). İlköğretim beşinci sınıf öğrencilerinin üstbiliş düzeyleri, genel zekâ ve okuduğunu anlama düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Doktora tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Sarı, S. (2015). İlkokul 4.sınıfta fen bilimleri dersinde üst biliş stratejilerine dayalı öğretim uygulamasının öğrenci erişilerine etkisi (Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kütahya.
• Sarpkaya, G., Arık, G., & Kaplan, H. A. (2011). İlköğretim matematik öğretmen adaylarının üstbilişstratejilerini kullanma farkındalıkları ile matematiğe karşı tutumları arasındaki ilişki. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2, 107-122
• Schraw, G., & Dennison, R.S. (1994). Assessing metacognitive awareness. Contemporary Educational Psychology, 19, 460-475.
• Seçer, İ. (2015). SPSS ve LIREL ile pratik veri analizi analiz raporlaştırma. Anı Yayıncılık.
• Sönmez Ektem, I. (2007). İlköğretim 5. sınıf matematik dersinde uygulanan yürütücü biliş stratejilerinin öğrenci erişi ve tutumlarına etkisi (Doktora tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Sperling, R. A., Howard, B. C., Staley, R. & DuBois, N. (2004). Metacognition and self-regulated learning constructs. Educational Research and Evaluation, 10(2), 117-139.
• Şerifoğlu, B. (2019). Ortaokul öğrencilerinin üst bilişsel farkındalık düzeyleri ile öz-yeterlik algı düzeyleri arasındaki ilişki (Bahçelievler ilçesi örneği) (Yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Teong, S. K. (2002). The effect of metacognitive training on mathematical word-problem solving. Journal of computer assisted learning, 19(1), 46-45. https://doi.org/10.1046/j.0266-4909.2003.00005.x
• Tok, H., Özgan, H. & Döş, B. (2010). Uzaktan eğitim sınıfında başarının pozitif yordayıcısı olarak bilişötesi farkındalık stratejisi ve öğrenme stratejilerinin değerlendirilmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(14), 123-134.
• Tok, H., Özgan, H., & Döş, B. (2010). Assessing metacognitive awareness and learning strategies as positive predictors for success ın a distance learning class. Mustafa Kemal University Journal of Social Sciences Institute, 7(14), 123-134
• Topçu, M. S. & Tüzün, Ö.Y. (2009). İlköğretim öğrencilerinin biliş ötesi ve epistemolojik inançlarıyla fen başarıları, cinsiyetleri ve sosyoekonomik durumları. Elementary Education Online, 8(3), 676-693.
• Topçu, M. S. & Tüzün, Ö.Y. (2009). İlköğretim öğrencilerinin biliş ötesi ve epistemolojik inançlarıyla fen başarıları, cinsiyetleri ve sosyoekonomik durumları. Elementary Education Online, 8(3), 676-693.
• Tunca, N. & Alkın-Şahin, S. (2014). Öğretmen adaylarının bilişötesi (üst biliş) öğrenme stratejileri ile akademik öz yeterlik inançları arasındaki ilişki. Eğitim Bilimleri Uluslararası Anadolu Dergisi, 4(1), 47-48. doi: 10.18039/ajesi.89592.
• Victor, A. M. (2004). The effects of metacognitive instruction on the planning and academic achievement of first and second grade children (Doctoral dissertation). II Graduate College of the Illinois Istitute of Technology, Chicago.
• Wittrock, M. C. (1990). Learning as a generative process. Educational Psychologist, 11, 87-95.
• Yavuz, D. (2009). Öğretmen adaylarının öz-yeterlik algıları ve üst bilişsel farkındalıklarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.
• Young, A. & Fry, J. D. (2008). Metacognitive awareness and academic achievement in college students. Journal of the Scholarship of Teaching and Learning. 8(2), 1-10.
• Yurdakul, B. (2004). Yapılandırmacı öğrenme yaklaşımının öğrenenlerin problem çözme becerilerine, bilişötesi farkındalık ve derse yönelik tutum düzeylerine etkisi ile öğrenme sürecine katkıları (Doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.