EXAMINING THE PERCEPTION OF KEMERALTI IN TERMS OF ITS IMPACT ON URBAN IDENTITY OF IZMIR

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 353 - 370, 27.10.2025

Hakan Doygun , Çiğdem Sezer

https://doi.org/10.32328/turkjforsci.1779137

Öz

This study investigates how the historic Kemeralti Bazaar contributes to İzmir’s urban identity by systematically mapping stakeholder perceptions. Focusing on two stakeholder groups—shopkeepers and users/visitors—the research employs Q-methodology to capture the subjective viewpoints that shape place meanings. The concourse was built from the literature, archival and site materials, and field notes; a structured Q-set was developed and administered to participants, who completed Q-sorts reflecting their priorities. Factor extraction and rotation revealed two distinct factors within each stakeholder group. Across groups, a shared core identity emerges around Kemeralti’s historic street network, religious and commercial monuments, and face-to-face marketplace culture. Divergences are salient: shopkeepers foreground economic vitality, accessibility, safety, and business continuity, whereas users emphasize authenticity, legibility, comfort, and opportunities for cultural experience. Both groups point to cross-cutting pressures—physical decay, fragmented management, competition from malls, and infrastructure deficits—that threaten the district’s lived identity. Policy implications include conservation-led renewal, public-realm improvements and signage/wayfinding, activation through cultural programming and gastronomy, and participatory governance that formally integrates shopkeepers and users into decision-making. Methodologically, the paper demonstrates the value of Q-methodology for diagnosing urban identity in historic bazaar settings; practically, it proposes a stakeholder-informed agenda to sustain Kemeralti as a living cultural landscape within İzmir’s broader urban identity.

Anahtar Kelimeler

Kemeraltı , urban identity , Q methodology , cultural heritage

İZMİR’İN KENT KİMLİĞİNE ETKİSİ BAKIMINDAN KEMERALTI’NA YÖNELİK ALGININ İNCELENMESİ

Öz

Bu çalışma, tarihî Kemeraltı Çarşısı’nın İzmir’in kent kimliğine katkılarını, paydaş algıları bakımından sistematik biçimde incelemektedir. Araştırma, esnaflar ve kullanıcılar/ziyaretçiler olmak üzere iki paydaş grubuna odaklanmakta ve yerin anlamını şekillendiren öznel bakış açılarını yakalamak için Q metodolojisini kullanmaktadır. Faktör analizi sonucunda her paydaş grubunda iki ayrı faktör belirlenmiştir. Gruplar arasında, Kemeraltı’nın tarihî sokak dokusu, dinî ve ticari yapıları ile yüz yüze pazar kültürü etrafında ortak bir kimlik çekirdeği ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte belirgin farklılıklar da vardır: Esnaflar ekonomik canlılık, erişilebilirlik, güvenlik ve ticari sürekliliği öne çıkarırken; kullanıcılar özgünlük, okunaklılık, konfor ve kültürel deneyim olanaklarını vurgulamaktadır. Her iki grup, fiziksel yıpranma, parçalı yönetim, alışveriş merkezleriyle rekabet ve altyapı yetersizlikleri gibi kesişen baskıların bölgenin yaşanan kimliğini tehdit ettiğini belirtmektedir. Politika önerileri; koruma odaklı yenileme, kamusal alan ve yönlendirme iyileştirmeleri, kültürel programlama ve gastronomiyle canlandırma, esnaf ve kullanıcıları karar alma süreçlerine kurumsal olarak dahil eden katılımcı yönetişim adımlarını içermektedir. Yöntemsel olarak çalışma, tarihî çarşı bağlamında kent kimliğinin teşhisinde Q metodolojisinin değerini göstermekte; uygulamada ise Kemeraltı’nın yaşayan bir kültürel peyzaj olarak sürdürülebilirliğine yönelik paydaş temelli bir gündem önermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kemeraltı , kent kimliği , Q metodolojisi , kültürel miras

Kaynakça

• Altun, A. (2009). İzmir Kemeraltı Çarşısı'nın sosyo-ekonomik önemi. İzmir Üniversitesi Yayınları.
• Ashworth, G. J., & Tunbridge, J. E. (2000a). A geography of heritage: Power, culture and economy. Oxford University Press.
• Ashworth, G. J., & Tunbridge, J. E. (2000b). The tourist-historic city: Retrospect and prospect of managing the heritage city (2nd ed.). Elsevier.
• Atay, C. (1998). Tarih içinde İzmir. İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Baykal, T. (2000). Osmanlı dönemi İzmir mimarisinde Kemeraltı. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Biernacki, P., & Waldorf, D. (1981). Snowball sampling: Problems and techniques of chain referral sampling. Sociological Methods & Research, 10(2), 141–163. https://doi.org/10.1177/004912418101000205
• Bilsel, C. (2010). İzmir’in tarihsel ve kültürel kimliği. Ege Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 32(1), 45–58.
• Brown, S. R. (1980). Political subjectivity: Applications of Q methodology in political science. Yale University Press.
• Brown, S. R. (1993). A primer on Q methodology. Operant Subjectivity, 16(3–4), 91–138.
• Carr, S., Francis, M., Rivlin, L. G., & Stone, A. M. (1992). Public space. Cambridge University Press.
• Çıkış, Ş. (2020). Kemeraltı Çarşısı’nın tarihsel gelişimi ve mekânsal kimlik değerlendirmesi. Planlama Dergisi, 30(2), 145–162. https://doi.org/10.14744/planlama.2020.63223
• Dennis, K. E. (1988). Q methodology: New perspectives on estimating reliability and validity. In J. W. Thomas & D. B. James (Eds.), New techniques for evaluating research (pp. 1–23). Jossey-Bass.
• Doygun, N. (2021). Kent parklarından sağlanan ekosistem hizmetlerine yönelik kullanıcı algısının incelenmesi. Turkish Journal of Forest Science, 5(1), 36–45. https://doi.org/10.32328/turkjforsci.820130
• Doygun, N., & Doygun, H. (2021). Seyhan Nehri’nden sağlanan ekosistem hizmetlerine yönelik bakış açılarının Q metodoloji yardımıyla değerlendirilmesi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 23(1), 36–44. https://doi.org/10.24011/barofd.809122
• Doygun, H., Aydın, M., & Yıldız, F. (2021). Urban identity and public perceptions: Comparative studies in historical city centers. Journal of Urban Studies, 58(7), 1450–1470.
• Doygun, H., Zülkadiroğlu, D., & Ekşi, I. (2021). Başkonuş Mesire Yeri'nden (Kahramanmaraş) sağlanan ekosistem hizmetlerine yönelik algının incelenmesi. Çukurova Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 36(2), 219–230. https://doi.org/10.36846/CJAFS.2021.50
• Eldem, E. (2019). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İzmir’in kentsel ve ticari dönüşümü. Toplumsal Tarih, 305, 24–31.
• Ergenç, Ö. (1995). Osmanlı şehir tarihi araştırmaları: İzmir. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gehl, J. (2010). Cities for people. Island Press.
• Göksu, Ö., & Yücel, G. (2020). Kent kimliği ve toplumsal hafıza: Tarihî çarşı örnekleri. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gürsoy, D. (2011). İzmir Kemeraltı: Tarih, kültür ve ticaretin kalbi. İzmir Ticaret Odası Yayınları.
• Healey, P. (1997). Collaborative planning: Shaping places in fragmented societies. Macmillan.
• Karasu, M., & Peker, M. (2019). Q yöntemi: Tarihi, kuramı ve uygulaması. Türk Psikoloji Yazıları, 22(43), 28–39.
• Küçük, M. (2020). İzmir Kemeraltı Çarşısı'nın geleceği ve koruma stratejileri. Ege Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi.
• Lynch, K. (1960). The image of the city. MIT Press.
• McKeown, B., & Thomas, D. (1988). Q methodology. Sage Publications.
• McKeown, B., & Thomas, D. (2013). Q methodology (2nd ed.). Sage Publications.
• Memiş, A. (2020). Q metodolojisi ile kentsel algı çalışmaları: Kuram ve uygulama. Mimarlık ve Kent Araştırmaları Dergisi, 14(2), 99–115.
• Moate, R. M. (2014). Q methodology in social research. Sage Publications.
• Özbey, N., & Gölbey, S. (2021). Tarihi kent merkezlerinde sürdürülebilirlik sorunları: İzmir Kemeraltı örneği. Megaron, 16(1), 55–72. https://doi.org/10.14744/megaron.2021.56789
• Özdemir, H. (2018). İzmir’in kültürel mirası: Kemeraltı Çarşısı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Proshansky, H. M. (1978). The city and self-identity. Environment and Behavior, 10(2), 147–169. https://doi.org/10.1177/0013916578102002
• Relph, E. (1976). Place and placelessness. Pion Limited.
• Rypkema, D. D. (1994). The economics of historic preservation: A community leader’s guide. National Trust for Historic Preservation.
• Schmolck, P. (2014). PQMethod (Version 2.35) [Computer software]. http://schmolck.org/qmethod/pqmanual.htm
• Stainton Rogers, W. (1995). Q methodology. Sage Publications.
• Stenner, P., Watts, S., & Worrell, M. (2008). Q methodology. In P. Alasuutari, L. Bickman, & J. Brannen (Eds.), The Sage handbook of social research methods (pp. 179–195). SAGE Publications.
• Stephenson, W. (1953). The study of behavior: Q-technique and its methodology. University of Chicago Press.
• Şala, D. (2013). Kentsel kimlik bağlamında kentsel tasarım rehberlerinin irdelenmesi (İzmir-Kemeraltı Tarihi Kent Merkezi örneği) [Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Ten Klooster, P. M., Visser, M., & de Jong, M. D. T. (2008). Comparing two image research instruments: The Q-sort method versus the Likert attitude questionnaire. Food Quality and Preference, 19(6), 511–518. https://doi.org/10.1016/j.foodqual.2007.12.005
• Tiesdell, S., Oc, T., & Heath, T. (1996). Revitalizing historic urban quarters. Architectural Press.
• Tuan, Y.-F. (1977). Space and place: The perspective of experience. University of Minnesota Press.
• UNESCO. (2021). Historic Port City of Izmir and Kemeraltı Bazaar nomination file. UNESCO World Heritage Centre. https://whc.unesco.org/en/list/
• Van Exel, J., & de Graaf, G. (2005). Q methodology: A sneak preview. Social Science Information, 44(1), 61–84. https://doi.org/10.1177/0539018405050443
• Yalçın, E. (2021). İzmir tarihi Kemeraltı Çarşısı bağlamında kent kimliği olgusu [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yıldırım, K. (2006). İzmir Kemeraltı Çarşısı: Tarihsel gelişim ve mekânsal analiz. Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• Zhang, C., Wardi, R. H. B., & Ghazali, R. B. (2024). Role of cultural graphics strategies in shaping urban identity: A quantitative study of user perception in Qinzhou City. Journal of Ecohumanism, 3(8), 3223–3238. https://doi.org/10.62754/joe.v3i8.5822
• Watts, S., & Stenner, P. (2005). Doing Q methodology: Theory, method and interpretation. Qualitative Research in Psychology, 2(1), 67–91. https://doi.org/10.1191/1478088705qp022oa
• Watts, S., & Stenner, P. (2012). Doing Q methodological research: Theory, method and interpretation. SAGE Publications.
• Webler, T., Danielson, S., & Tuler, S. (2009). Using Q methodology to reveal social perspectives in environmental research. Social and Environmental Research, 12(1), 1–21.
• Quintana, F., Li, H., & Torres, R. (2025). Perceptions of urban heritage and identity: A comparative study. Journal of Urban Cultural Studies, 12(1), 33–50.