The Special Birds in Ali Shir Nawāyī’s Turkic Divans

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 501 - 524, 20.12.2022

Mislina Derdiyok

https://doi.org/10.30563/turklad.1128478

Cited By: 1

Öz

In XV. century, Ali Shir Nawāyī who was the touchstone poet of Chagatai literature applied to delicacy philosophy of sufism for discovering the existence and meaning in inner journey of person in his poems in Turkic divans. As he dealed with his philosophical ideas about the human life in his poems, he displayed a different expression in mystic and literary meaning by some special bird names. In addition, it is seen that Nevȃyî gave place to special bird names in his couplets with a metaphorical use. This article consists of two part. In the first part of this article, a brief knowledge about metaphor was given. In thehe second part of this article, special birds that mentioned in couplets in the Nawāyī’s Turkic divans was shown. It is seen that some concepts in the couplets with special bird names are formed in connection with some mystical concepts and some verses in the Qur’an. The bond established by these special birds shaped Nawāyī’s bird world.
This special birds that shaped Nawāyī’s bird world was envisioned like a guide to humanity. These special birds are both like a disciple and a guide in the spiritual journey. Some of special birds in Turkic divans are seen like thirty birds on a spiritual journey to accompany in the Nawāyī’s work “Lisān al-Tayr”. Also, the relationship and different aspects of some special birds in the Turkic divans.and the birds given in the Nawāyī’s work “Lisān al-Tayr” will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Ali Shir Nawayi, Chaghatay Literature, Birds, Turkish Divan, Sufism

ALİ ŞİR NEVÂYÎ’NİN TÜRKÇE DİVANLARINDA ÖZEL KUŞLAR

Öz

15.yüzyılda, Çağatay edebiyatının mihenk taşı şairi olan Ali Şir Nevȃyî, Türkçe divanlarındaki şiirlerinde insanın içsel yolculuğundaki varoluşu ve anlamı keşfedebilmesinde tasavvufun incelikli felsefesine başvurmuştur. İnsan yaşamı hakkında felsefî görüşlerini şiirlerinde ele alırken bazı özel kuş adları vasıtasıyla tasavvufî ve edebî anlamda farklı bir anlatım sergilemiştir. Bunun yanı sıra Nevȃyî’nin beyitlerindeki özel kuş adlarına metaforik bir kullanımla yer verdiği görülmektedir. Bu makale iki bölümden oluşmaktadır. Makalenin ilk kısmında metafor kavramı hakkında kısa bir bilgi verilmiştir. Makalenin ikinci kısmında, Nevȃyî’nin Türkçe divanlarındaki özel kuş adlarının geçtiği beyitler gösterilmiştir. Özel kuş adlarının yer aldığı beyitlerdeki bazı kavramların birtakım tasavvufî kavramlarla ve Kur'an-ı Kerim'deki bazı ayetlerle bağlantılı olarak oluştuğu görülmektedir. Bu özel kuşların kurduğu bağ Nevȃyî’nin kuş dünyasını da şekillendirmiştir.
Nevȃyî'nin kuş dünyasını şekillendiren bu özel kuşlar insanlığa yol gösteren bir rehber gibi tasavvur edilmiştir. Bu özel kuşlar manevî yolculukta hem yolunu bulmaya çalışan bir mürit gibi hem de yol gösteren bir mürşit gibidir. Türkçe divanlardaki özel kuşlardan bazıları Nevȃyî’nin “Lisânü’t-Tayr” adlı eserinde manevî yolculuğa çıkan otuz kuş gibi eşlik ettiği görülür. Ayrıca Türkçe divanlardaki bu özel kuşlardan bazılarının Nevȃyî’nin “Lisȃnü’t-Tayr” adlı eserinde yer verilen bazı özel kuşlarla olan ilişkisi ve farklı yönleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ali Şir Nevayi, Çağatay edebiyatı, Kuşlar, Türkçe Divan, Tasavvuf

Kaynakça

• Aksan, D. (1990). Her Yönüyle Dil- Ana Çizgileriyle Dilbilim. 3. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (2021). Anlambilim-Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Atalay, B. (2018). Divanü Lûgat-it Türk. C.III, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Canpolat, M. (haz.). (1995). Lisānü’ṭ-Ṭayr. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ceylan, Ö. (2007). Kuşlar Dîvȃnı Osmanlı Şiir Kuşları. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Gençtürk Demircioğlu, T. (2010). Ali Şir Nevȃyî’nin Divanlarında Mektuplaşma: Âşıktan Sevgiliye, Sevgiliden Âşığa. Turkish Studies, Volume 5/3:s.146-175.
• Nevȃyî, Alî Şîr. (1996). Muḥākemetü’l-Luġateyn İki Dilin Muhakemesi. (haz. F.S. B. Özönder) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nevȃyî, Alî Şîr. (2003). Ġarāi’bü’ṣ-Ṣıġar İnceleme-Karşılaştırmalı Metin. (haz. G. Kut) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nevȃyî, Alî Şîr. (2002). Bedāyiʿü’l-Vasaṭ Üçünçi Dīvān. (haz. K. Türkay) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nevȃyî, Alî Şîr. (2016). Nevādirü’ş-Şebāb. (haz. M. M. Karaörs) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nevȃyî, Alî Şîr. (1996). Fevāyidü’l-Kiber. (haz. Ö. Kaya) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Onay, A. T. (2016). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü- Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. (haz. C. Kurnaz) Ankara: Berikan Yayıncılık.
• Porzig, W. (1985). Dil Denen Mucize I. (çev. V. Ülkü). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Toprak, F. (2021). Tasavvufî ve Edebî Yönleriyle Alî Şîr Nevȃyî. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Âl-i İmran Suresi 41. Ayet. (2022, 28 Haziran). Erişim Adresi: https://www.tevhidme ali.com/sure/ali-imran-suresi/41.
• Âl-i İmrȃn Suresi 49. Ayet. (2022, 28 Haziran). Erişim adresi: https://www.tevhidmeali. com/sure/ali-imran-suresi/49.
• A’râf Suresi 56. Ayet. (2022, 28 Haziran). Erişim adresi: https://www.tevhidmeali.com /sure/araf-suresi/56.
• A’râf Suresi 205. Ayet. (2022, 28 Haziran). Erişim adresi: https://www.tevhidmeali.com /sure/araf-suresi/205.
• Apaydın, H. Y. (2012). Tev’il. Erişim adresi: https://www.islamansiklopedisi. org.tr/tevil.
• Bakara Suresi 12. Ayet. (2022, 28 Haziran). Erişim adresi: https://www.tevhidmeali. com/sure/bakara-suresi/12.
• Bakara Suresi 156. Ayet. (2022, 25 Haziran). Erişim adresi: https://www.kuranmeali. com/AyetKarsilastirma.php?sure=2&ayet=156.
• Bakara Suresi 177. Ayet. (2022, 28 Haziran). Erişim adresi: https://www.kuranmeali. com/AyetKarsilastirma.php?sure=2&ayet=177.
• Başoğlu, T. (2011). Tefrika. Erişim adresi: https://www.islamansiklopedisi.org.tr /tefrika.
• En’ȃm Suresi 2. Ayet. (2022, 28 Haziran). Erişim adresi: https://www.tevhidmeali.com /sure/enam-suresi/2.
• En’âm Suresi 76. Ayet. (2022, 28 Haziran). Erişim adresi: https://www.tevhidmeali.co m/sure/enam-suresi/76.
• Fesat, Fitne Çıkarmak ile İlgili Ayetler. (2022, 25 Haziran). Erişim adresi: https://www.tevhidmeali.com/fihrist/f/fesat-fitne-cikarmak.
• İlmihal/I-İman ve İbadetler. (2022, 23 Haziran). Erişim adresi:https://www.academia.e du/8291739/%C4%B0MAN_ve_%C4%B0BADETLER_%C4%B0_M_A_N_v_e_%C4%B0_B_A_D_E_T_L_E_R_%C4%B0LM%C4%B0HAL_I.
• İnsân Suresi 25. Ayet. (2022, 28 Haziran). Erişim adresi: https://www.tevhidmeali.com /sure/insan-suresi/25.
• Kallek, C. (2020). Miskin. Erişim adresi: https://www.islamansiklopedisi.org.tr/miskin.
• Kehf Suresi 28. Ayet. (2022, 28 Haziran). Erişim adresi: https://www.tevhidmeali.com/ sure/kehf-suresi/28.
• Kılavuz, A. S. (1995). Ezel. Erişim adresi: https://www.islamansiklopedisi.org.tr/ezel.
• Mȃide Suresi 110. Ayet. (2022, 28 Haziran). Erişim adresi: https://www.tevhidmeali.co m/sure/maide-suresi/110.
• Mengi, M. Divan Şiiri ve Bikr-i Mana. (2022, 24 Haziran). Erişim adresi: https://www.turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI /2.php#:~:text=Bikr% 2C%20d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnce%2C%20anlam%2C%20benzetme,ve %20ince%20s %C3% B6ylenmesi%20diye%20tan%C4%B1mlan%C4%B1r.
• Uludağ, S. (1988). Âfiyet. Erişim adresi: https://www.islamansiklopedisi.org.tr/afiyet.
• Uludağ, S. (2003). Mȃsivȃ. Erişim adresi: https://www.islamansiklopedisi.org.tr/masiva.
• Vücut Mertebeleri. (2022, 22 Haziran). Erişim adresi: https://www.vukuf.org/yazi.php? q=vucut-mertebeleri-2654 17.
• Yavuz, Y. Ş. (2012). Te’vil. Erişim adresi: https://www.islamansiklopedisi.org.tr/tevil
• “Zikr”. (2022, 25 Haziran). Erişim adresi: https://www.tevhidmeali.com/search?q=zikr