15. YÜZYILDA YAZILMIŞ A'CEBÜ’L - 'UCCĀB ADLI ESERDE MADEN, BİTKİ VE HAYVANLARIN DİNSEL-BÜYÜSEL VE TIBBİ İŞLEVLERİ

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 2, 109 - 164, 30.12.2018

Ebru Silahşor Öztürk

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000308

Öz

A Ǿcebü’l - ǾUcc āb, Mahmūd Bin Kādį - i Manyās taraf ından Hicri 841 ( M il a d i 1 4 3 8 )’ d e k a l e m e a lı n m ış b ir e s e r d ir. E s e r d ö rt a n a m a k a l e d e n 1 oluşur. Bu makaleler de kendi aralarında bölümlere ayrılır ve kitap toplamda o n b ir b ö l ü m d e n o l u ş u r. İl k m a k a l e n i n k o n u s u ş e r’i h ü k ü m l e r, i k i n c i m a k a l e n i n k o n u s u h e s a p il m i, ü ç ü n c ü m a k a l e n i n k o n u s u ç e şitli a c a y i p ili m l e r, d ö r d ü n c ü m a k a l e n i n k o n u s u K u r’ a n, E s m ā - i H ü s n a v e h a rfl e ri n sırl a rı d ır. E s e ri n t e s p it e tti ğ i m i z v e u l a ş a b il d i ğ i m i z o n n ü s h a sı v a r d ır. Ç a lış m a m ı z d a “ S ü l e y m a n i y e K ü t ü p h a n e si, N u r u o s m a n i y e K o l e k si y o n u 4975 numaralı nüsha”, “Topkapı Sarayı Yeni Yazmalar 705 numaralı nüsha” v e “ S ü l e y m a n i y e K ü t ü p h a n e si, H e k i m o ğ l u K o l e k si y o n u 5 2 2 n u m a r a lı nüsha”lar esas alınmıştır B u ç a lış m a, e s e ri n ü ç ü n c ü m a k a l e si n i n b iri n c i b ö l ü m ü n d e y e r a l a n maden, bitki ve hayvanların tıbbi açıdan yararları üzerine oluşturulmuştur. Ansiklopedik bir eser gi bi harf sırasına göre anlatılan bu bölüm metnin d o k u s u n u b o z m a d a n o l d u ğ u g i b i a lı n m ış, h e m e n a ltı n a d a it a li k o l a r a k sadeleştirilmiş şekli verilmiştir. Çalışma, maden, bitki ve hayvanların dinsel büyüsel işlevleri ve tıbbi işlevleri olarak iki ana başlık a ltında incelenmiştir. Verilen örnekler, 15. yüzyıl ve öncesinde maden, bitki ve hayvanların büyü v e tı p f o l k l o r u b a k ı m ı n d a n ö n e m li u y g u l a m a l a r a k o n u o l d u ğ u n u göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

M a h m ū d B i n K ā đ į- i M a n y ā s, A Ǿcebü’l - ǾUcc āb, maden, bitki, hayvan, dinsel - büyüsel ve tıbbi işlev

Kaynakça

• ACUN, Hakkı (2010). Türk Kültüründe Taşlar , Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Ahteri Mustafa Efendi (2009). Ahter - i Kebir , (çev. Ahmet Kırkkılıç, Yusuf Sancak), Ankara: TDK Yayınları.
• Ali Rıza (1933). “Anadolu’da Sihirli Taşlar”, Halk Bilgisi Haberleri , 27, s. 97-98.
• ARGUNŞAH, Mustafa (1991). “15. Yüzyılda Yazılmış Tuhfe-i Muradi İsimli Cevhernamede Geçen Değerli Taşlarla İlgili Terimler”, İstanbul: Türklük Araştırmaları Dergis i, S.6, s.1-20.
• AYVERDİ, İlhan (2016). Kubbealtı Lugatı, Misalli Türkçe Sözlük , C III-III, İstanbul: Kubbealtı Yayınları. Bosna Hersek Gazi Hüsrev Kütüphanesi Türkçe Yazmaları R. 1423 Numaralı Nüsha http://www.yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=103915. En son erişim tarihi 02.03.2017.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre Thirteenth - Century Turkish , London: Oxford Üniversitesi Yayınları.
• ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007). Ötüken Türkçe Sözlük , İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• DAŞDEMİR, Özkan (2014). “18. Yüzyıla Ait Bir Risaleye Göre Mıknatısın Dinsel-Büyüsel ve Tıbbi İşlevleri”, Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi , 3/5, s. 54-68.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (2002). Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat , Ankara: Aydın Kitabevi.
• DİLÇİN, Cem (2009). Yeni Tarama Sözlüğü , Ankara: TDK Yayınları.
• DOĞAN, Şaban (2009). “15. Yüzyıla Ait Bir Tıp Terimleri Sözlüğü: Terceme-i Akrabâdîn’in Istılah Lügati,” T u r k is h S t u d i e s I n t e r n a ti o n a l Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic , Volume 4/4 Summer, s. 250-322. EREN, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü , Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• GÜRSOY NASKALİ, Emine-KOÇAK, Murat (2017). Kültürümüzde Taş , İstanbul: Dergâh Yayınları.
• HENGİRMEN, Mehmet (2007). T ü r k ç e D il b il g isi , Ankara: Engin Yayınevi.
• İbn Haldun (1990). Şark - İslam Klasikleri, Mukaddime I , (çev. Zakir Kadiri Ugan), İstanbul: MEB Yayınları.
• İstanbul Millet Kütüphanesi-Ali Emiri Koleksiyonu 34 Ae Şeriyye 565 Numaralı Nüsha 4343http://www.yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=189228. En son erişim tarihi 02.03.2017.
• İstanbul Millet Kütüphanesi-Ali Emiri Koleksiyonu No. 34 Ae Şeriyye 566 Numaralı Nüsha http://www.yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=189229. En son erişim tarihi 02.03.2017.
• İstanbul Üniversitesi-Nadir Eserler Kütüphanesi T 1801 Numaralı Nüsha http://katalog.istanbul.edu.tr/client/search/results/default_tr/. En son erişim tarihi 02.03.2017.
• KANAR, Mehmet (2000). Farsça - T ü r k ç e S ö zl ü k , İstanbul: Deniz Kitabevi.
• KANAR, Mehmet (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü , İstanbul: Say Yayınları.
• Konya İl Halk Kütüphanesi-İzzet Koyunoğlu Koleksiyonu 12856-9 Numaralı Nüsha http://koha.ekutuphane.gov.tr/cgi-bin/koha/opacdetail.pl?biblionumber=10045267. En son erişim tarihi 06.03.2017.
• Lutfullah B. Ebu Yusuf El-Halimi (2013). Lügat - i Halimi , (çev. Adem Uzun), Ankara: TDK Yayınları.
• Macar Bilimler Akademisi Kütüphanesi-Türkçe El Yazmaları TÖRÖK O. 263 Numaralı Nüsha İsmail Parlatır-György Hazai, Macar Bilimleri Akademisi Kütüphanesi’ndeki Türkçe El Yazmaları Katalogu, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara 2007, madde başı 661, s. 421.
• Mütercim Asım Efendi (2009). Burhan - ı Katı , (çev. Mürsel Öztürk, Derys Örs), Ankara: TDK Yayınları.
• SİLAHŞOR ÖZTÜRK, Ebru (2017). M a h m ū d B i n K ā đ į- i M a n y ā s A Ǿcebü’l - ǾUcc āb ( İnceleme, Tenkitli Metin, Gr amatikal Dizin) , Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Lehçeleri Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi.
• Süleymaniye Kütüphanesi-Bağdatlı Vehbi Koleksiyonu 943 Numaralı Nüsha Süleymaniye Kütüphanesinin kendi dijital ortamında tespit edilmiştir.
• Süleymaniye Kütüphanesi-Hekimoğlu Koleksiyonu 522 Numaralı Nüsha https://kasif.mkutup.gov.tr/SonucDetay.aspx?MakId=566820. En son erişim tarihi 02.03.2017.
• Süleymaniye Kütüphanesi-Hekimoğlu Koleksiyonu 522 Numaralı Nüsha https://kasif.mkutup.gov.tr/SonucDetay.aspx?MakId=566820. En son erişim tarihi 02.03.2017.
• Süleymaniye Kütüphanesi-Nuruosmaniye Koleksiyonu 4975 Numaralı Nüsha, http://www.yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=168245. En son erişim tarihi 02.03.2017.