Safevi Tarih Yazımında Osmanlılar (Şah İsmail ve Şah Tahmasb Devirleri)

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 49, 22.06.2018

Şahin Mustafayev

Öz

Osmanlı-Safevi
münasebetleri iki yüz yılı aşkın bir dönemi kapsayan ve ortaçağda sadece Yakın
Doğu’nun değil,
Avrupa, Hindistan, Orta Asya ve Rusya tarihini de etkileyen bir amil olmuştur.
Bu uzun süreli ilişkilerin tarihi, ağır ve kanlı savaşlara, ideolojik ve mezhepsel
çatışmalara, barış antlaşmaları ve dönemlerine, diplomatik ve ticari bağlara, karşılıklı kültürel
etkileşime tanıklık etmiştir. Gayet tabii olarak bu ilişkiler hem Osmanlı ve
Safevi dairesine giren kaynaklarda, hem de değişik Avrupa tarih kaynaklarında
geniş olarak aydınlatılmıştır. Bu yazıda XVI. yüzyılda, özellikle Safevi
Devleti’nin ilk hükümdarları olan Şah İsmail (1501-1524) ve Şah Tahmasb
(1524-1576) döneminde Safevi dairesinde meydana gelen tarih kaynaklarının bir
kısmını ele alarak bu tür eserlerde Osmanlı-Safevi ilişkilerine ne denli yer
verildiği, Safevi tarih yazımında nasıl bir Osmanlı imajının çizildiği
sorularını kısa şekilde değerlendirmeğe çaba gösterilmektedir. Kuşkusuz, geniş
kapsamlı bir araştırmanın konusu olabilecek bu mevzu burada genel çizgileriyle
ele alınmış ve başlıca olarak adı geçen dönemde Osmanlı-Safevi münasebetlerinde
üç önemli hadise olan Çaldıran meydan muharebesi, Elkas Mirza olayı ve Şehzade
Bayezid olayı üzerinde durulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Safevi Devleti, Kızılbaş, Şah İsmail, Şah Tahmasb

The Ottomans in the Historiography of the Safavids (The Reign of Shah Ismail and Shah Tahmasb)

Öz

The history of the Ottoman-Safavid relations lasts
more than two hundred years. They began with the very birth of the Safavid
State in the first years of the 16^th century and continued until its
decline in the first quarter of the 18^th century, having had a
significant impact on the history of not only the entire Middle Eastern region,
but also Europe, Central Asia, India, and Russia. These relations have
witnessed both protracted and bloody wars, as well as periods of peaceful
coexistence, diplomatic and trade ties, cultural interaction and mutual
influence. Accordingly, they found wide coverage in the Ottoman and Safavid
sources, as well as the reports of European diplomats, travelers and merchants.
In this article, we will try to take a look at the relationship between the
Ottoman Empire and the Safavid State in the first half of the 16^th
century during the reign of the first two shahs – Ismail I (1501-1524) and his
son Tahmasb (1524-1576), and also briefly analyze the character of the Ottoman
image as it was presented in the number of early authentic Safavid sources. Of
course, this topic is too extensive to be covered by the framework of one
article. Therefore, we will focus our attention on three key events of the
16th-century Ottoman-Safavid relations. – the Chaldiran battle, the escape of
the Safavid prince Alkas Mirza to the Ottoman court and the flight of the
Ottoman prince Bayazid to the court of Safavid Shah Tahmasb.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Safavid State, Qizilbash, Shah Ismail

Kaynakça

• ÁGOSTON, G., “Firearms and Military Adaptation: The Ottomans and the European Military Revolution, 1450–1800”, Journal of World History, Vol. 25, Number 1, March 2014, pp. 85-124
• Ahsenü’t-Tevarih, Ta’life-e Hesen Rumlu be-ehtemam-e Doktor Abdolhoseyn Nevai. Tehran 1349
• ALLOUCHE, A., Osmanlı-Safevi İlişkileri. Kökenleri ve Gelişimi, Çev. A.E.Dağ, Anka Yayınları, İstanbul 2001
• CELAL-ZADE Mustafa, Selim-name, Haz. Prof. Dr. Ahmed Uğur – Öğr. Gör. Mustafa Çuhadar, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1990
• Cevahirü’l-Ahbar, Bahş-e Tarih-e İran ez Garagoyunlu ta Sal-e 984 H.G. Te’lif-e Budag Münşi Gezvini. Mugeddeme, teshih ve telifat Mohsen Behramnejad, Tehran 1378
• ÇETIN, A. “Yahya Kazvini’nin Lubb et-Tevarih’inde Selçuklularla alakalı bilgiler”, Gazi Türkiyat, 2007/1, ss. 183-192
• EFENDIYEV, O., Azerbaycanskoye Gosudarstvo Sefevidov v XVI v., İzdatelstvo “Elm”, Baku 1981
• FERZELIYEV, Ş., Azerbaycan XV-XVI esrlerlde (Hesen bey Rumlunun “Ehsenüt-tevarih” eseri üzre), “Elm” Neşriyyatı, Baku 1983
• GAZİ Zahirüddin Muhammed Babur. Vekayi. Baburun Hatıratı, Doğu Türkçesinden çeviren, izahlı indeksi ve notları hazırlayan Prof. R.R.Arat, 2 baskı, Cilt II , TTKB, Ankara 1987
• GÜNDÜZ, T., Son Kızılbaş Şah İsmail. Yeditepe Yayınları, İstanbul 2010
• HACE Zeynalabidin Ali Abdi Bey Şirazi, Tekmiletü’l-Ahbar (Safevi dövrü – Şah İsmayıl ve Şah Tehmasib dövrlerinin tarihi), Haz. Ebülfez Haşim oğlu Rehimli, “Elm” Neşriyyatı, Bakı 1996
• HOCA Sadeddin Efendi, Tacü’t-Tevarih, Cild II, Matbaa-i Amire, İstanbul 1863
• Hülasetü’t-Tevarih, Te’lif-e Gazi Ahmed bin Şerafeddin el-Hoseyn el-Hoseyni. Tashih Doktor Ehsan Eşragi, Tehran 1383
• İBRAHİM Peçevi, Peçevi Tarihi, Haz. M.Uraz, Cilt I, Neşriyat Yurdu, Son Telgraf Matbaası, İstanbul 1968
• Ketab-e Ahsenü’t-Tevarih, Te’lif-e Hesen Rumlu be-se’y ve teshih-e Ch.N.Seddon. Tehran 1342
• KILIÇ, R., XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasi Antlaşmaları, Tez Yayınları, İstanbul 2001
• Lübbü’t-Tevarih, Te’lif-e Yahya bin Ebdülletif Gezvini (be sal-e 948 H.G.), Teshih Mir Haşim Moheddes, Tehran 1386
• MEMMEDOVA Ş., Hülaset et-Tevarih Azerbaycan tarihinin menbeyi kimi. “Elm” Neşriyyatı, Baku 1991
• MUSALI N., I Şah İsmailin Hakimiyyeti (“Tarih-i Alemara-yi Şah İsmail” eseri esasında), “Elm ve tehsil” Neşriyyatı, Baku 2011
• Osmanlılarda Divan – Bürokrasi – Ahkam. II Bayezid dönemine ait 906/1501 Tarihli Ahkam Defteri, Haz. İlhan Şahin – Feridun Emecen, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1994
• PETRUŞEVSKİY, İ.P., Oçerki po istorii feodalnikh otnoşeniy ve Azerbaycane i Armenii v XVI-naçale XIX vv, İzdatelstvo LGU, Leningrad 1949
• REHİMOV, E., Abdi Bey Şirazi (heyat ve yaradıcılığı), “Elm” Neşriyyatı, Baku 1970