Köl Tigin Yazıtındaki (Doğu 36 ve Kuzey 2) wDŞRw İbaresi Üzerine

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 165 - 180, 26.06.2019

Erdem Uçar

Öz

Köl Tigin yazıtının doğu
cephesinin 36. satırı ile kuzey cephesinin 2. satırındaki (i)ki (e)r(i)g WDŞRW s(a)nçdı cümlesi şimdiye kadar farklı olarak
yorumlanmıştır. Cümlenin farklı olarak yorumlanmasının nedeni WDŞRW şeklinde yazılan ibarenin
yapısının ve anlamının tam olarak belirlenememiş olmasıdır. Yazıtların
kopyasını sunan çalışmalar ibaredeki işaretlerde ittifak etmiştir. Dolayısıyla ibarenin
okunuşunda harflerin farklılığı sözkonusu değildir. Makalede, ibarenin daha
önceki okuma ve anlamlandırma teklifleri listelenmiştir. Okuma ve anlamlandırma
teklifleri analiz edildikten sonra, problemli ibarenin okunuşu ve anlamı yeniden
değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Köl Tigin yazıtı, Doğu 36, Kuzey 2, wDŞRw, ud(u)şru

Kaynakça

• ABDURAHMONOV, Gani & Alibek Rustamov, Kadimgi Turkiy Til, Ukituvçi Naşriyeti, Taşkent 1982. ALYILMAZ, Cengiz, Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu, Kurmay Yayınları, Ankara 2005. AMANJOLOV, Altay Sarsenoviç, İstoriya i Teoriya Drevnetyurkskogo Pis’ma, Mektep, Almatı 2003. AYDAROV, Gubaydulla, Yazık Orhonskih Pamyatnikov Drevnetyurkskoy Pis’mennosti VIII Veka, Nauka, Alma-Ata 1971. AYDIN, Erhan, Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor), Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2017. BANG, Willy, “Zur Erklärung der köktürkischen Inschriften”, Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, S. 12, 1898, s. 34-54. BAZILHAN, Napil, Kazakstan Tarihi Turalı Türki Derektemeleri II: Köne Türik Bitiktastarı Men Eskertkişteri (Orhon, Yenisey, Talas), “Dayk-Press”, Almatı 2005. BERTA, Árpád, Sözlerimi İyi Dinleyin: Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını, Çev. Emine Yılmaz, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2010. CLAUSON, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford University Press, Oxford 1972. ERCİLASUN, Ahmet Bican, Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları, Dergâh Yayınları, İstanbul 2016. ERDAL, Marcel, Old Turkic Word Formation, a Functional Approach to the Lexicon I-II, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 1991. ERGİN, Muharrem, Orhun Abideleri, Milli Eğitim Kitapları, Ankara 1970. GENG, Shimin, Gudai Tujue Wen Bei Ming Yanjiu [Eski Türk Yazıtları Araştırmaları], Zhongyang Minzu Daxue Chubanshe, Beijing 2005. HOYİYEV, A. vd. Ozbek Tiliniŋ Izohli Lugati (80000dan Ortik Soz va Soz Birikmasi) IV, Ozbekiston Milliy Entsiklopediyasi Davlat Ilmiy Naşriyeti, Taşkent 2008. Inscriptions de l’Orkhon, Recueillies par l’expédition Finnoise 1890, Société Finno-Ougrienne, Imprimerie de la Société de Littérature Finnoise, Helsingfors 1892. İSKAKOV, A. I. vd. Kazak Edebi Tiliniŋ Sözdigi XIV, A. Baytursınulı Atındagı Til Bilimi Institutı, Almatı 2011. KARCAUBAY, Sartkojauli, Orhon Muraları: II Kitap (Tüpnüska, Okılımı, Audarması, Tüsiniktemesi), Abzal-Ay Baspası, Almatı 2012. MALOV, Sergey Efimoviç, Pamyatniki Drevnetyurkskoy Pis’mennosti: Tekstı i İssledovaniya, İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR, Moskva-Leningrad 1951. MELİORANSKİY, Platon Mihayloviç, Pamyatnik’ v’ Çest’ Kül’ Tegina, Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk’, St. Petersburg 1899. NADELYAYEV, Vladimir Mihayloviç vd. Drevnetyurkskiy Slovar’, Institut Yazıkoznaniya, Akademiya Nauk SSSR, Leningrad 1969. ORKUN, Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları I, Devlet Basımevi, İstanbul 1936. ÖLMEZ, Mehmet, Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları, Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi: Metin-Çeviri-Sözlük, Bilge-Su Yayıncılık, Ankara 2012. RADLOFF, Wilhelm, Atlas’ Drevnostoy Mongolii, Vıpusk’ Tretiy, Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk’, St. Petersburg 1896. ______, Atlas’ Drevnostoy Mongolii, Vıpusk’ Vtoroy, Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk’, St. Petersburg 1893. ______, Die alttürkischen Inschriften der Mongolei, Buchdruckerei der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, St. Petersburg 1895. ______, Die alttürkischen Inschriften der Mongolei, neue Folge, nebst einer Abhandlung von W. Barthold: die historische Bedeutung der alttürkischen Inschriften, Buchdruckerei der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, St. Petersburg 1897. ______, Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte I, Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk’, St. Petersburg 1893. RECEBLİ, Ebülfezl, Qedim Türk Yazısı Abideleri, 4 Cildde, 1 Cild: Göytürk Yazısı Abideleri, I Hisse, Nurlan, Bakı 2009. REDHAUSE, Sir J. William, A Turkish and English Lexicon, Shewing in English the Significations of the Turkish Terms, A. H. Boyajian, Constantinople 1890. ROSS, E. Denison, “The Orkhon Inscriptions: Being a Translation of Professor Vilhelm Thomsen's Final Danish Rendering”, Bulletin of the School of Oriental Studies, C. 5/S. 4, 1930, s. 861-876. SCHWARZ, H. G. An Uyghur-English Dictionary, Western Washington, Washington 1992. SIDIKOV, S. & K. Konkobayev, Eski Türk Yazıtları (VII.-X. Asırlar), Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, Bişkek 2001. SODİKOV, Kasımcan, Kük Türk Bitiglari: Matn va Uniŋ Tarixiy Talkini, Davlat Şarkşuoslik İnstituti Naşriyeti, Taşkent 2004. ŞİRİN, Hatice, Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2016. ______, Kül Tigin Yazıtı, Notlar, Bilgi Kültür Sanat, İstanbul 2015. Şükürlü, Alisa, Qedim Türk Yazılı Abidelerinin Dili, Maarif Neşriyyatı, Bakı 1993. TEKİN, Talat, A Grammar of Orkhon Turkic, Indiana University, Bloomington 1968. ______, Orhon Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1988. TEZCAN, Semih, Das uigurische Insadi-Sūtra, Berliner Turfantexte III, Akademie der Wissenschaften der DDR., Berlin 1974. THOMSEN, Vilhem, “Moğolistan’daki Türkçe Kitabeler”, Çev. R. Hulusi, Türkiyat Mecmuası, S. 3, 1935, s. 81-119. ______, Orhon Yazıtları Araştırmaları: [1.] Orhon ve Yenisey Yazıtlarının Çözümü İlk Bildiri; [2.] V. Thomsen Tarafından Çözülmüş Orhon Yazıtları; [3.] Yenisey Yazıtlarındaki İyi Değerlendirilmemiş Bir Harf; [4.] Turcica, Çeviren ve Yayıma Haz. V. Köken, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2002. [→ Inscriptions de l’Orkhon déchiffrées, Imprimerie de la Société de Littérature Finnoise, Helsingfors 1896] TUGUŞEVA, Lilia Yusupcanovna, Tyurkskiye Runiçeskiye Pis’mennıye Pamyatniki iz Mongolii, İnsan, Moskva 2008. VAMBÉRY, Hermann, Noten zu den alttürkischen Inschriften der Mongolei und Sibiriens, Société Finno-Ougrienne, Helsingfors 1899. YUDAHİN, Konstantin Kuzmiç, Kirgizsko-Russkiy Slovar’ II, Glavnaya Redaktsiya Kirgizskoy Sovyetskoy Entsiklopedii, Frunze 1985.